MODERN ERMENİ ULUS-KİMLİK İNŞASININ TEMEL REFERANSI: HAYAŞA-AZZİ KRALLIĞI VE TARİHSEL GERÇEKLER

Ulus-kimlik inşasının en temel gereksinimlerinden biri ortak bir toprak parçası üzerinde geçmişi çok eskilere dayanan güçlü bir tarihi alt yapıdır. Bu yüzden çağdaş Ermeni tarihçileri Ermenilerin ulus-kimlik inşasında bu gereksinimi ön planda tutarak yazılı kaynaklarda Kuzeydoğu AnadoluBölgesi’nin en eski halklarından bir olan Hayaşalıları Ermeni ulus-kimlik inşasının merkezine koymuşlardır. Araştırmacılar Ermeni halkının kökenlerini ve yazılı kaynaklara göre Anadolu’daki ilk varlıklarını Hayaša-Azzi Krallığı üzerinden yapılandırarak kendilerini bu krallığın ve krallığı oluşturan ulusun devamı olarak göstermişlerdir. Bu çalışmanın amacı çağdaş Ermeni tarihçilerin Hayaša-Azzi Krallığı üzerine kurmaya çalıştıkları ulus-kimlik inşasında ortaya koydukları argümanları arkeolojik ve yazılı belgeler ışında değerlendirmek ve tartışmak olacaktır.

PDF

___

a)Antik Kaynaklar

Herodotos, Herodotus.With an English translation by A. D. Godley I-IV. London, New York 1975 (The Loeb Classical Library).

Cth, Emmanuel Laroche, Catalogue des textes hittites, 2nd ed.-Paris, 1971.

İncil, Ohan Matbaacılık, İstanbul 1999.KBo., Keilschriftexte aus Boghazköi. Berlin.

Khorenatʿi, Moses, History of Armenians, (Çeviri ve Yorum, R.W. Thomson), Cambridge: Harvard University Press 1978.

Kub., Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin.

Strabon, Geographika,The Geography of Strabo.With an English translation by H.L. Jones, I-VIII., London and New York 1917-1932 (The Loeb Classical Library).

Tevrat, Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul 2017.

b)Modern Kaynaklar

Adontz, Nicholas,Historie d’Armenie Les Origines du X. Siecle au VI (Av.J. C.),Paris 1946.

Alkan, Necmettin, Ve Selanik Düştü (1912-1913 Balkan Savaşı ve Hezimeti), Timaş Yayınları, İstanbul 2014.

Alp, Sedat, Hethitische Briefe aus Maşat Höyük, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.

Alparslan, Metin,II. Murşili ve Dönemi,İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2006.

An, Ömer Faruk,“Ermeni Sorunu’nun Özet tarihi”, Yeni Türkiye: Ermeni Meselesi Özel Sayısı, I, 60, 2014, 91-101.

Anthony, David W., The Horse, The Wheel and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, Princeton University Press, Princeton 2007.

Berlin, Isaiah, “Milliyetçilik: Geçmişte Umursanmayan, Bugün İktidarda olan Bir Akım”, Çev. Mete Tuncay, Kirpi ve Tilki: Seçme Makaleler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2008, 301-328.

Beckman, Gary M., Hittite Diplomatic Texts, Scholar Press, Atlanta-Georgia 1996.

Bournoutian, George A., Ermeni Tarihi: Ermeni Halkının Tarihine Kısa bir Bakış, Çev. E. Anadoğlu ve O. Kılıçdağı, Aras Yayıncılık, İstanbul 2011.

Bryce, Trevor, The Kingdom of The Hittites,Oxford University Press, Oxford and New York 2005.

Bryce, Trevor, The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the Fall of the Persian Empire, Routledge London and New York 2009.

Celilov, Feridun Ağasıoğlu, “Ermeni Boyları ve Pseudo-Ermeni Haylar (Milattan Önce Türk-Ermeni İlişkileri), Yeni Türkiye: Ermeni Meselesi Özel Sayısı,1, 60, Ed. Hasan Celal Yücel, Semih Ofset, Ankara 2014, 155-173.

Cengiz, Recep, “Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu/Gelişimi: Sosyolojik bir Yaklaşım”, Yay. Haz. M. Hülagü ve diğerleri,Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermenilere 4, (Erciyes Üniversitesi –Nevşehir Üniversitesi II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu [EUSAS -II] 22-24 Mayıs),Kardeşler Ofset, Kayseri 2009, 9-60.

Ceylan, Alparslan, “Ermenilerin Anadolu’daki Varlıkları ve Tarihi Gerçekler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5 /10, 2015, 1-30.

Chahin, Mack, The Kingdom of Armenia, Dorset Press, London 1987.Cinemre, İlhami Tekin, “Moses Moses Khorenatsʽi ve Ermenilerin Milletleşme Sürecinde Mitolojik Derinlik”,Yeni Türkiye Ermeni Meselesi Özel Sayısı, 1, 60, Ed. Hasan Celal Yücel,Semih Ofset, .Ankara 2014, 212-222.

Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü (1915-1917), Ankara 2005.

Dedeyan, Gerard, Ermeni Halklarının Tarihi, Çev. Ş. Çiltaş, Aras Yayınları İstanbul 2015.

Demirel, Serkan, “A Contribution to Localization of Azzi-Hayaša Mentioned in Hittite Cuneiform Texts”, Archivum Anatolicum/Anadolu Arşivleri, 11/1, Ankara 2017, 97-110.

Dinçol, Ali M. ve YAKAR, Jak, “Nerik Şehrinin Yeri Hakkında –The Theories on the Localization of Nerik Reconsidered”, Belleten,XXXVIII/152, 1974, 573-582.

Dönmez, Şevket, Anadolu ve Ermeniler: Kızılırmak havzası Demir Çağı Toplumunun Doğu Anadolu Yaylası’na Büyük Göçü, Anadolu Ön Tarih Yayınları, İstanbul 2016.

D’yakonov, Igor M., Predıstoriya Armyanskogo Naroda: İstoriya Armyanskogo Na Gor’ya s 1500 po 500 g. Do né. Hettı,Iuviystsı, protoarmyane, İzd-vo AN Armyanskoy SSR, Erevan 1968.

Forrer, E., Forschungen, Erkner bei Berlin 1/1, 1926.Forrer, E., “Hajaša-Azzi”, Caucasia, 9, 1931, 1-24.

Forrer, Emil Orgetorix Gustav, “Aribsa”, RlA, I, 1932, 144.Friederich, John, Staatsverträge des Hatti-Reiches in hethitischer Sprache 2. Teil (MVAeG 34/1),J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig 1930.

Gamkrelıdze, T.V. ve IVANOV, V.V., Indo-European and the Indo-Eurepeans, Mouton de Gruyter, Berlin New York 1995.

Garstang, J., “Hittite Military Roads in Asia Minor: A Study in Imperial Strategy with a Map”, American Journal of Archaeology, 47/1, 1943, 35-62.

Garstang, John ve GURNEY, Oliver R., The Geography of the Hittite Empire, London 1959.

Goetze, Albrecht., Kizzuwatna and the Problems of Hittite Geography, Yale University Press no. 22,New Haven 1940.

Goetze, Albrecht, Kleinasien, Kulturgeschichte des Alten Orients III/3, München 1957. Goetze, Alberecht, “Warfare in Asia Minor”, Iraq, 25, 1963, 124-130.

Goetze, Albercht, Die Annalendes Mursilis, Mitteilungen der Vorderasiatisch-Aegyptischen Gesellschaft, 38 Band, Heft VI 23. (AM), Dramstdt 1967.

Göka, Erol, İnsan Kısım Kısım: Toplumlar, Zihniyetler, Kimlikler,Aşina Yayınları, Ankara 2006.

Grousset, René, Ermenilerin Tarihi: Başlangıçtan 1071’e, Çev. S. Dolanoğlu, Aras Yayınları, İstanbul 2006.

Gurney, Oliver R., “Anatolia C. 1600-1380 B.C.”, Cambridge Ancient History,II/I,1973, 659-685.

Güterbock, Hans Gustav, “The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Mursili II”, Jorunal of Cuneiform Studies, 10/2, 1956a, 41-68.

Güterbock, Hans Gustav, “The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Mursili II (Continued)”, Journal of Cuneiform Studies, 10/3 1956b, 75-98.

Güterbock, Hans Gustav, “The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Mursili II”, Journal of Cuneiform Studies,10/4, 1956c, 107-130.

Güterbock, Hans Gustav, “The North-Central Area of Hittite Anatolia”, Journal of Near Eastern Studies, 20/2, 1961, 85-97.

Güzel, Hasan Celal, “Ermeni Meselesinin Genel Bir Değerlendirmesi”, Yeni Türkiye: Ermeni Meselesi Özel Sayısı,1, 60, Ed. Hasan Celal Yücel, Semih Ofset, Ankara 2014, 19-24.

Harari, Yuval Noah, Sapiens: İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi,Çev. E. Genç, Kollektif Kitap, İstanbul 2016.

Hewsen, Robert H., Armenia: A Historical Atlas,The University of Chicago Press, Chicago and London 2001.

Heywood, Andrew, Siyasi İdeolojiler,Çev. Ahmet Kemal Bayram ve diğerleri, Adres Yayınları, İstanbul 2013.

Hobsbawm, Eric, “Mass Producing Traditions: Europe, 1870-1914”, The Invention of Tradition, Eds. E. Hobsbawm ve T. Ranger, Cambridge University Press, Cambridge 1983, 263-308.

Houwink Ten Cate, P.H.J., The Records of the Early Hittite Empire (c. 1450-1380), PIHANS, 26, İstanbul 1970.

Işıklı, Mehmet, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011.

Jahukyan, Guevorg B., “The Hayaša Language and Its Relation to the Indo-European Languages”, Archiv Orientâlni,29, 1961, 353-405.

Kaçar, Turhan, “Ermeniler Nasıl ve Ne Zaman Hıristiyan Oldu?”, XVI. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 20-24 Eylül 2010), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015, 245-254

Kammenhuber, Annelies, “Die hethitische Geschichtsschreibung”, Saeculum, 9, 1958, 136-155.

Karauğuz, Güngör, Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Yayınevi, Konya 2002.

Kerovpyan, Keğam, Mitolojik Ermeni Tarihi,Aras Yayınları, İstanbul 2012.Koşay, Hamit. Z. ve TURFAN, Kemal, “Erzurum Karaz Kazısı Raporu”, Belleten,23/91, 1959, 349–412.

Kurkjian, Vahan M., A History of The Armenia, Lydian Press, New York 1964.

Littauer, Mary A. ve CROUWEL, Joost H. “The Origin of the True Chariot”, Selected Writings on Chariot, other Eraly Vehicles Riding and Harness, Ed. Peter Raulwing, Brill, Leiden-Bostan and Köln 2002, 45-52.

Manandıan, Hakop A., “O Nekotorıh Spornıh Problemah İstoriii Geografii Drevney Armenii”, Yokov Manandyan i Trudı, V, AN Armyanskoy SSR, İnstitut İstorii, Erevan 1984, 437-563.

Matıossıan, Vartan, “Azzi-Hayasa on the Black Sea? Another Puzzle of Armenian Origins”, Armenian Pontus: The Trebizond-Black Sea Communities, Ed. R.G. Hovannisian, Mazda Publishers. Costa Mesa-California 2009, 67-77.

Maxwell-Hyslop, Robin J., “Assyrian Sources of Iron. A Preliminary Survey of the Historical and Geographical Evidence”, Iraq, 36, ½, 1974, 139-154.

Meyer, Eduard, Geschichte desAltertums,II/1, II/2, III, Stutgart 1954.Moorey, P.R.S., “The Emergence of the Light, Horse-Drawn Chariot in the Near-East c. 2000-1500 B.C”, World Archaeology, 18/2, 1986, s. 196-215.

Murat, Leyla, Anadolu’da Kaskalar, Hel Yayıncılık, Ankara 2016.

Payne, Margaret R., Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2006.

Payaslıan, Simon, The History of Armenia From The Origins to the Present,Palgrave Macmillan, England 2007.

Pehlivan, Mahmut, “Karaz Kültürü ve Hurriler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Faültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/I, 1990, 168-176.

Pehlivan, Mahmut, Hayaşa (M.Ö. XV-XII. Yüzyıllarda Kuzey-Doğu Anadolu), A.Ü. Fen-Ed. Fak Yayınları, Erzurum 1991.

Petrosyan, Armen, “The Problem of Identification of the Proto-Armenians: A Critical Review”, Journal of The Society for Armenian Studies,16, 2007, 25-66.

Redgate, Anna E., The Armenians,Blackwell Publisher, Oxford 2000.

Russell, James R., “On the Origins and Invention of the Armenian Script”, Le Muséon,107/3-4, 1994, 322-331.

Russell, James R., Zoroatrianism in Armenia, Harvard University Press, London 1987.

Russell, James R., “The Formation of the Armenian National”, The Armenian People from Ancient to Modern Times, Ed. R.G. Hovannissian, St. Martin’s Press, New York 1997, 19-36.

Russell, James R., “Early Armenian Civilization” The Armenians Past and Present in the making of National İdentity, Edit. by E. Herzig and M. Kurkchiyan, Routledge Curzon, New York 2005, 23-40.

Sagona, Antonia ve SAGONA, Claudia, Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, I An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province, M.A. Louvian-Paris-Dudley 2004.

Salvını, Mirjo, Urartu Tarihi ve Kültür,Çev. B. Aksoy, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2006.

Smıth, Anthony D., Nationalism and Modernism: A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism, Routledge, London 1998.

Smıth, Anthony D., “Theories of Nationalism: Alternative Models of National, Formation”, Ed. M. Leifer, Asia Nationalism,Routledge London and New York 2000, s. 1-20.

Terıan, Abraham, “Xorenac’i and Eastern Historiography of the Hellenistic Period”, REArm, 28, 2002, s. 101-141.

Tezcan, Mehmet, “İran Armeniası (Pers-Armenia)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler: İlk ve Ortaçağ, I,Ed. Mehmet Metin Hülagu ve diğerleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 149-182.

Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.

Ünal, Ahmet, Hattušili III, Teil 1, Hattušili bis zur seiner Thronbesteigung, Carl Winter,Universitatverlag, Heidelberg 1974.

Ünal, Ahmet, “Eski Çağda Kafkasya ve Anadolu: Neolitik Çağ’dan Geç Tunç Çağı’nın Sonuna Kadar (M.Ö. 5500-1150) Anadolu Kafkas İlişkileri”,Kuban-Maykop KültürleriileEski Anadolu Kültürlerinin İlişkileri (Kaf-Der Çorum Paneli Tebliğleri), Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2002a, 3-33.

Ünal, Ahmet, Hitit Devrinde Anadolu I,Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2002b.

Ünal, Ahmet, Hititçe Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2016.

Von Shuler, Einar, Die Kaskäer: Ein Beitrag zur Ethnographie des Alten Kleinasien, Berlin 1995.

Yakar, Jak, Ethnoarchaeology of Anatolia Rural Socio-Economy in the Bronze Ages, Jerusalem 2000.

Yakar, Jak, “The Archaeology of the Kaška”, VI Congresso Internazionale di Ittitologia, 5-9 settembre 2005, Ed. A. Archi, R. Francia, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, 50, Roma 2007, 817-818.

Yanık, Celalettin, “Etnisite, Kimlik ve Milliyetçilik Kavramlarının Sosyolojik Analizi”, Kaygı, 20, 2013, 225-237.