MEMLÛKLERDE BERÎD TEŞKİLÂTI

Haber götürme ve alma demek olan istihbarat sisteminin gerçekleşmesinde katkısı bulunan posta hayvanı, süvari postası, devlet postası, posta menzili, iki posta menzili arasındaki mesafe, elçi, ulak, postaya verilen yazı ve dosyalar vd. unsurların genel adıolarak berîd terimi kullanılmıştır. Bir başka deyişle iletişim kurma adına yapılan her türlü faaliyetin berîd kavramı içerisinde addedilmesi teâmülü vardır. Bizans, Sâsâniler ve Araplar tarafından da kullanılan berîd teşkilâtının İslâm tarihinde resmî posta çalışmaları olarak sistemli bir şekilde Hz. Muhammed döneminde başlatıldığı bilinmektedir. İslâm tarihi ilk dönemlerinde haberleşme sistemleri hakkında çalışmalar mevcuttur. Biz araştırmamızı berîd teşkilatının daha da sistemleştiğini gördüğümüz Memlûk dönemine yoğunlaştırmış bulunmaktayız. Mısır ve Suriye’de hâkim olmuş Memlûk Sultanlığı zamanında resmî berîd teşkilâtı, Haçlı kuvvetleri ile yapılan mücadeleler esnasında bilhassa Suriye’de tamamen bozulmuştur. Sultanlığın hâricî hasımlarına karşı kazanılan zaferlerin baş aktörü olarak ün salmış Memlûk Sultanı Baybars berîd teşkilatına da el atmış, yeniden mükemmel bir sûrette tanzim etmiştir.

PDF

___

Barthold, William, İslâm Medeniyeti Tarihi, (Fuad Köprülü tarafından başlangıçla izahlar ve düzenlemeler kısmı ilave edilmiştir.), (2), Ankara, TTK. Yayınları, 1963.

Dehman, Muhammed Ahmed, Mu’cemu’l-Elfâzu’t-Tarihiyye fî’l-Asri’l-Memlûkî, Dimaşk, Dâru’l-Fikr, 1990.

Göksu, Erkan, Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hâkimiyet Anlayışındakı Yeri,Turkısh Studies, 2010, 5(2), 986-1011.

Habermas, Jürgen, Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (çev. Tanıl Bora, Mithat Sancar), İstanbul, İletişim Yayınları, 2013.

El-Hatib, Mustafa Abdülkerim, Mu’cemu’l-Mustalahat ve’l-Elkâbu’t-Tarihiyye, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1996.

Holt, Peter Malcom., Haçlılar Çağı 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu,(çev. Özden Arıkan), İstanbul, Tarih Vakfi Yurt Yayınları, 2003.

Humpreys, R. Stephen, (çev. Mustafa Kılıç), XIII. Yüzyılda Eyyûbîler, Memlûkler ve Latin Doğu, C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1. 2007.

Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul, ÖtükenNeşriyat, 2007.El-Kalkaşandî, Eş-Şeyh Ebi’l-Abbas Ahmed, Subhu’l-A’şâ fî-Sınâ’at el-İnşâ, Kâhire, Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1922.

Kılıç, Ünal, “Berîd/Posta Teşkilâtı ve Menzilhâne”, İslâm Kuramları Tarihi, Ankara, Grafiker Yay., 2003.

Kanat, Cüneyt, Bahrî Memlûkler Zamanında Hüküm Süren Çerkez Asıllı Bir Sultan: Baybars El-Çaşnıgîr 1309-1310.

Tarih İncelemeleri Dergisi, 2015, 13 (1), 97-119.Levanoni, Amalia,A Turning Point in the Mamluk History: A Third Reign of al-Nasir Muhammad ibn Kalavun 1310-1341, Leiden, 1995.

El-Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali, el-Mevâız ve’l-İ’tibâr bi-Zikri’l-Hıtat ve’l-A’sâr, III. Cüz, Kâhire, Mektebet-i Medbûlî, 1998.

Nizâmü’l-Mülk, Siyasetname, çev. Mehmet Altay Köymen, Ankara, TTK Yayınları, 2013.

Özbek, Süleyman, Siyasetnâme Özellikleri Açısından Râhatü’s-Sudûr’un Değerlendirmesi,Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2007, IX. (2), s.147-162,

-------------------------, Zübdetü Keşfü’l Memalik’de Türk Devlet Telakkisinin Yansımaları, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Reşat Genç Özel Sayı 2009, I-II, 82-93.

Sönmez, Selami, “Ortaçağ Türk-İslam Dünyasında Kervansarayların (Hanlar-Ribatlar) Fonksiyonları”, A.Ü. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2010.

Şeker, Mehmet, Türk Devlet YönetimindeFarklı Başkadılık Uygulamaları: Hazarlar, Altın Orda ve Memlükler Örneği, A.B.A.D., 1(1), 2018, 75-88.

Şeşen, Ramazan İslâm Medeniyeti Tarihi, İstanbul, İ.S.A.R. Vakfı Yayınları, 2010.

İbn Tagrıberdî, el-Atabeki, CemâleddinEbû’l-Mehâsin, El-Menhelu’s-Sâfîve’l-Müstevfî Bağdâdü’l-Vâfi, Kâhire, El-Hey’eti’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetü’l-Kitâb, 1984.

Yazıcı, NesimiKlasik İslâm Döneminde Haberleşme Kurumu ile İlgili Bazı Mülâhazalar, İstanbul, 1981.

Yiğit, İsmâil, İslâm Tarihi, Memlûkler, İstanbul, Kayıhan Yayınları, 2008.

Ez-Zâhirî, Garsüddin Halil bin Şâhin, Zübdetü Keşfi’l-Memâlik ve Beyânu't-Turûk ve’l-Mesâlik, Paris, Cumhuriyet Matbaası, 1892.

Zeydan, Corci, İslam Uygarlıkları Tarihi, Cilt 1, çev. Nejdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.