LAİKLİK KAVRAMI VE TÜRKİYE’DE 3 MART 1924 YASALARINA KADAR GELİŞİMİ

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş esasları arasında en önemli nokta devletintemellerinin laik esaslara oturtulmasıdır. Bu amaçla gerçekleştirilen laiklik aşamaları1922 yılından 1937 yılına kadar aralıksız bir şekilde çıkartılan yasa ve uygulamalarladevam etmiş ve sonlanmıştır. Ancak uzun yıllardır devletin temelini din esasına oturtanOsmanlı Devletinin yıkılması sonrasında devleti laik esaslar üzerine oturtmak oldukçazor olmuştur. Özellikle dinin kullanılarak toplumu yönetme algısı amacıyla yönetimindinselleştirilmesi ve kutsallaştırılması toplumun da saltanatı kutsallaştırmasına vesorgulamadan biat etmesine neden olmuştur. Bu süreçte TBMM’de laiklik konusundabirçok tartışma yaşanmıştı. Bu makalemizde bu tartışmaları ve alınan kararlarıvereceğiz.

Secularism Ceoncept and Its Evolution In Turkey Until 3 March 1924 Codes

The most important one of the establishment principles of the Republic of Turkey is that the foundations of the state are built upon the secular bases. The processes of secularism which were followed for that purpose continued along with the laws and practices having been enacted constantly from 1922 to 1937 and finalized with them. However, after the collapse of the Ottoman Empire which had built the foundation of the state on religion for long years, it was quite difficult to build the state on the secular basis. Particularly, religionization and sacralisation of the management for the perception of management of society using religion caused the society to sacralise the sultanate and obeying it without questioning. There had been a lot of debate about secularism in the TBMM in this process. In our article we will give these discussions and decisions taken.

PDF

___

Düstur,
Takvim-i Vekayi
TBMM Gizli Celse Zabıtları
TBMM Zabıt Ceridesi,
Tanin
Yenigün
AKGÜN, Seçil, “Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde Halifelik Örgütünün
Yersizliği” Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 14 Sayı: 25, 1981.
ARMAOĞLU, Fahir, “Hilafet’in Dış Cephesi” Atatürk Araştırma Dergisi, Cilt.14, 1998, sayı 41.
ARSAL, Sadri Maksudi, “Teokratik Devlet ve Laik Devlet” Tanzimat I, MEB Yay, 1999, İstanbul.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, 15.Cilt, İstanbul, 2005.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, Nutuk 19.Cilt, İstanbul, 2007.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, Nutuk, 20.Cilt, İstanbul, 2007.
ATEŞ, Toktamış, Laiklik Dünya’da ve Türkiye'de, Ankara, Ümit Yayıncılık, 1994.
AYBARS, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
AYTEPE, Oğuz, “Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları” Atatürk Yolu Dergisi, Sayı.29- 30, Mayıs-Kasım 2002.
BARBİER, Maurice, Modern Batı Düşüncesinde Din ve Siyaset, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 1999.
BAUBEROT, Jean, Dünyada Laiklik, Dergah Yayınları, İstanbul, 2008.
BOYACIOĞLU, Ramazan, Hilafetten Diyanet İşleri Başkanlığına Geçiş, Ankara Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara, 1992.
BOZKURT, Gülnihal, Azınlık İmtiyazları, Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, ATAM Yay., Ankara, 1998.
BOZKURT, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, TTK Yayınları, Ankara, 1996.
BOZKURT, Gülnihal, Gayrmüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), TTK, Ankara, 1996.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Sözlük.
ELMACI, M.Emin, İttihat Terakki ve Kapitülasyonlar, Homer, 2005, İstanbul.
ERDEM, Ufuk “İngiliz Arşiv Belgelerinde Halife/lik Kelimesi Kullanımı Ve Halifeliğin Kaldırılmasından Sonra Abdülmecid Efendi” Atatürk Dergisi, Cilt 5, Sayı 1 (2016),
ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Yayınevi, Ankara, 1996.
EROĞLII, Hamza, “Laikliğin Bedeli”, Uluslararası Atatürk Sempozyumu. 21-23 Eylül 1987, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 1994.,
ERÖZBEK, Neslihan - KAYALI, Fethi “Bir Mektup ve Hilafet Meselesinin Gündeme Gelmesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı.43, (1998).
ERTAN, Temuçin F “Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Laiklik”, Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 2007 Cilt: 10 Sayı: 39.
GÖZE, Ayferi, “Hristiyan Düşüncesinde Ve Thomas Aquıno'da Siyasi İktidar Karşısında Ferdin Durumu” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 32, Sayı 2-4 (1966).
GÜRDOĞAN, Burhan, “İkinci Meşrutiyet Devrinde Anayasa Değişiklikleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XVI, (Sayı 1- 4), 1959.
GÜRSOY, Kenan. “Laiklik maddesi” İslam Ansiklopedisi, 2003, Cilt: 27. Halil Meneteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı yayınları, İst, 1986.
KAFESOĞLU, İbrahim - SARAY, Mehmet, Atatürk İlkeleri ve Dayandığı Tarihi Emeller, İstanbul, 1983.
KAFESOĞLU, İbrahim, Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri,.Kültür Bakanlığı yayınları, İstanbul, 1980.
KALEMLİ, Hüseyin, “Abdülmecit Efendi’nin Halife Seçilmesi ve Biat Meselesi” Tarih Okulu Dergisi, Yıl.11, Sayı. XXXIII, 2018 Mart,
KANADOĞLU, Korkut. “Laiklik ve Din Özgürlüğü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı.109. 2013.
KARAHASANOĞLU, Cihan Osmanağaoğlu “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi” OTAM, 29/Bahar 2011).
KARAKAŞ, Selim, “Orhun Abidelerinde Teokrasi Problemi ve Yabancı Dinlerin Türk Bozkır İdari Anlayışına Etkileri” Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl.1, Sayı.1, 20016.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları, Ankara, 1989.
KAYNAR, Reşat, Türkiye’yi Laikleştiren Yasalar, ATAM Yayınları, Ankara, 1998.
KİLİ, Suna - GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları.
KOCAHANOĞLU, Osman Selim, İttihat Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması, 1918- 1919, Temel Yayınları, İstanbul, 1998.
KUTLU, Hakan, Şark İstiklal Mahkemesinde 195-1927 Döneminde Takrir-i Sükun Kanunu’nun Uygulanması, Yayımlanmamış YLT, İnönü Üniversitesi SBE, Malatya, 2007.
MUMCU, Ahmet, “Cumhuriyetin İlk Dönemlerinde Laiklik” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:I, 1985, Sayı: 2.
OKANDAN, Recai Galip, Amme Hukukumuzda İkinci Meşrutiyet Devri, İstanbul, 1947.
OKANDAN, Recai, “Amme Hukukumuzda Tanzimat Devri” Tanzimat I, MEB yayınları, Ankara, 1999.
ONAR, Sıddık Sami, “Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir Kısmının Condification'u” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 20, Sayı 1-4 (1955).
ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, 2002, İstanbul.
OZANKAYA, Özer, Türkiye'de Laiklik, Atatürk Devrimlerinin Temeli, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990.
ÖKÇÜN, Gündüz, Yabancıların Türkiye’de Çalışma Hürriyeti, Doğuş Matbaası, 1962.
ÖZDEMİR, Hikmet, Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, Remzi Yay, 2007, İstanbul
ÖZDEMİR, Hüseyin, Osmanlı Yönetiminin Dini Temelleri, Kılıç Kalem ve İlim, Yitik Hazine Yayınları, 2006.
ÖZEK, Çetin, “Türk Anayasa Hukukunda Laiklik Kuralı Ve Gelişimi” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 27, Sayı 1-4 (1961).
ÖZKUL, Fatih. “Anayasalarımızda Laiklik İlkesi” Ankara Barosu Dergisi, Sayı 4, 2014.
ÖZTAŞ, Fatih, Siyasi Partilerin TBMM Tutanakları Bağlamında Laiklik Tartışmaları, Yayımlanmamış YL Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2010.
RUSTOW, Dankwart A. “Türkiye’de İslam ve Politika, 1920-1955” Türkiye’de İslam ve Laiklik, İnsan Yayınları, TY.
SAVCI, Bahri, “Laiklik Prensibinin "Türkiye Şartları" İçinde Mütaalası “Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 19 Sayı: 2, 1964.
SERT,Yusuf, Halifeliğin Kaldırılmasının Konya Basını ve Kamuoyundaki Yansıması, Selçuk Üniversitesi, SBE, Yayımlanmamış YL tezi, Konya 1995.
SEVİĞ, Vasfi Raşit, “23 Nisan 1919’dan 24 Nisan 1924’e kadar Anayasa Hareketleri” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VIII, Sayı: 1-2, 1951.
Talat Paşanın Anıları, Say Yayınları, İstanbul, 1986.
TANÖR, Bülent, “Mustafa Kemal Ve Anayasal Gelişme Dinamiklerimiz” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 43, Sayı 1-4 (1977).
TAPLAMACIOĞLU, Mehmet. “Layiklik İlkesi ve Türkiye’de Durum.”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt.2, 1963, Ankara.
TAŞDEMİR, Serap, “Hilafet Sevdası Karşısında Milli Hakimiyet Mücadelesi” ATAM Dergisi, Cilt:XXII, Sayı. 64-65-66, 2006.
TINAL, Melih, Op.Dr. Emin Erkul’un Milli Mücadele Anıları, Zeus Yayınevi, 2011, İzmir.
TUNAYA, Tarık Z, Batılılaşma Hareketleri, Cumhuriyet Yayınları, 1999, İstanbul.
TUNAYA, Tarık Z. Devrim Hareketleri içinde Atatürk ve Atatürkçülük, Baha Matbaası, İstanbul, 1964.
TUNÇAY, Mete, Eleştirel Tarih Yazıları, Liberte yayınları, Ankara, 2005.
Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-23- c.1, TBMM Yay., Ankara, 1994.
TÜTENGİL, Cavit Orhan, Gökalp’e İlişkin Yeni Notlar, Sosyoloji Konferansları 64. Kitaptan ayrı basım. İstanbul Matbaası, 1976, İstanbul.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, “ Batı Üniversitelerinin Gelişmesi, Laiklik ve Fikir Hürlüğü İçin Savaşı” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, 1970.
ÜNAL, Mehmet, “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesi “, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1977, Sayı: 1-4 Cilt:34..
VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat” Tanzimat I, MEB Yayınları, Ankara, 1999.
YURDAYDIN, Hüseyin G. “Devlet ve Din, Halifelik ve Laiklik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 26 Sayı: 1 Yayın Tarihi: 1984.