19980

KAPİTÜLASYON HUKUKUNA BİR BAKIŞ: DOKTOR DAVUD SELİM’İN TEREKE MESELESİ

Osmanlı Devleti gücünün zirvesinde olduğu dönemde bazı devletlere kapitülasyon vermiştir. Başlangıçta tek taraflı ve geçici süreyle sınırlı sayıda devlete verilen kapitülasyonlar, devletin gücünün zayıflaması, ekonomik kayıpların artmasıyla birlikte çok sayıda devlete verilmiştir. Bu nedenle özellikle Sanayi Devrimi’nden sonra Batılı devletler için Osmanlı toprakları kârlı bir pazar hâline dönüşmüştür. Batılı devletler ülkenin her yanında konsolosluklar açmış, bu konsolosluklarda sonraları kendi vatandaşları hükmüne koyacakları Osmanlı vatandaşı gayrimüslimleri istihdam etmiştir. Bu durum birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Bunlardan biri de yabancıların ve onların hizmetine giren gayrimüslimlerin konsolosluk mahkemelerine müracaat etmeleridir. Batılı devletler kendi vatandaşlarının ve onlarla işbirliği eden Osmanlı vatandaşı gayrimüslimlerin hakları için kapitülasyonları âdeta bir kalkan olarak kullanmıştır. Osmanlı vatandaşlarının kapitülasyon verilen ülkelere göç etmeye başlamasıyla meselenin farklı bir boyutu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Lübnan’da yaşarken Amerika’ya göç edip orada vefat eden Doktor Selim’in tereke meselesi üzerinden kapitülasyon verilen ülkelerden biri olan Amerika Birleşik Devletleri’nin Osmanlı vatandaşı birinin tereke meselesine yaklaşımı analiz edilecektir.

Regarding the Capitulation Law: The Estate Issue of Doctor Davud Selim

The Ottoman Empire granted capitulation to some states in the period when it was at the peak of its power. Capitulations, which were initially given to a limited number of states unilaterally and temporarily, were given to a large number of states with the weakening of the state and the increase in economic losses. Therefore, Ottoman lands turned into a profitable market for the Western states, especially after the Industrial Revolution. Western states opened consulates throughout the country and employed non-Muslim Ottoman citizens in these consulates, whom they would later render as their own citizens. This situation brought along many problems. One of them was the application of foreigners and non-Muslims who entered their service to the consular courts. Western states used capitulations almost as a shield for the rights of their own citizens and nonMuslim Ottoman citizens who cooperated with them. A different aspect of the issue emerged as the Ottoman citizens started to migrate to the countries where capitulations were granted. In this study, the approach of the United States of America, which was one of the countries granted capitulation, to the estate issue of an Ottoman citizen will be analyzed through the estate issue of Doctor Selim, who migrated to America while living in Lebanon and died there.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Belgeleri: 91 / 22, 91 / 23.
Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdüriyeti: 187 / 19.
Düstûr, 1. Tertib, 1. Cild.
Düstûr 1. Tertib 1. Cild.
Düstûr,1. Tertib, 3. Cild Zeyli.
Muahedat Mecmuası. (1294). 2. Cild, 1. Cüz, İstanbul: Hakikat Matbaası.
Akyılmaz, S. G. (2013). Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yabancıların Taşınmaz Edinimi ile İlgili Düzenlemelerin Gerekçeleri, Kapsamları ve Uygulamaların İncelenmesi: Hukuk Tarihi Yönünden Değerlendirme, TÜBİTAK-KAMAG 110G020 Kodlu Türkiye’de Yabancıların Taşınmaz Edinimi ve Etkilerinin Değerlendirilmesi Projesi - Türkiye’de Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Yabancıların Taşınmaz Edinimlerinin Analizi, Editörler: Prof. Dr. Harun Tanrıvermiş, Prof. Dr. Vahit Doğan, Prof. Dr. Şebnem Akipek Öcalan.
Allahverdi, R. Ş. (2012). XVIII. Yüzyılda Edirne’de ticaret yapan Fransız tüccar ve hukukî statüleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(4), 167-178.
Apaydın, B. (2010). Kapitülasyonların Osmanlı-Türk Adli ve İdari Modernleşmesine Etkisi. Adalet Yayınevi.
Arslan, O. (2008). I. Dünya savaşı başında kapitülasyonların ittihad ve terakki yönetimi tarafından kaldırılması ve bu gelişme karşısında büyük güçlerin tepkileri. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 10(1), 261-278.
Bozkurt, G. (1996). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Belgelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839). 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Chiha, H. N. (1967). Osmanlı Devleti’nde gayrimenkul mülkiyeti bakımından yabancıların hukuki durumu. (Çev: Halil Cin), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXIV, 1-4, 247- 274
Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I. Türk Tarih Kurumu yayınları.
Halil C. & Hırand, A. (1331). Ecânibin Memâlik-i Osmaniyede Haiz Oldukları İmtiyazât-ı Adliye. Dersaadet hukuk matbaası.
İnalcık, H. (2000). İmtiyâzât. DİA, XXII, 245-252. Diyanet Vakfı Yayınları.
İnalcık, H. (2001). Osmanlı para ve ekonomi tarihine toplu bir bakış. Doğu-Batı Dergisi, 17(4), 9-34.
İrbeç, Y. Z. (1989). Osmanlı Devleti’nin dış dünya ile temasları neticesi iktisadi ve içtimai politikasında oluşan değişiklikler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 58, 117-137.
Kallek, C. (2000). İmtiyâzât. DİA., XXII, 242-245. Diyanet Vakfı yayınları.
Kazgan, G. (2009). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. Bilgi Üniversitesi yayınları.
Kocabaş, S. (2006). Türkiye'de Gizli Tarih III, Misyonerlik ve Misyonerler. Vatan Yayınları.
Konan, B. (2013). Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Hukuki Statüsü. Statü yayıncılık.
Kütükoğlu, M. S. (1976). Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri 1838-1850. Cilt 2. Edebiyat Fakültesi basımevi.
Kütükoğlu, M. S. (1988). Ahidnâme. DİA, 1, 536-540. Diyanet Vakfı yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (1991). Avrupa tüccarı. DİA, 4, 159-160. Diyanet Vakfı yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (1998). Hayriye tüccarı. DİA, 17, 64-65. Diyanet Vakfı yayınları.
Nebioğlu, O. (1986). Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar. İş Bankası yayınları.
Oran, B. (2011). Türkiyeli Gayrimüslimler Üzerine Yazılar. İletişim yayınları.
Ökçün, A. G. (1967). Kapitülasyonlar Hakkında Bâb-ı Âlî’nin Sefaretlere Gönderdiği 7 Temmuz 1887 Tarihli Muhtıra. AÜSBFD, 22(3), 139-151.
Özçelik, F. (2009). Ceride-i Havadis'de Ziraat, Ticaret ve Sanayi Tartışmaları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 56, 469-518.
Özkorkut, N. Ü. (2004). Kapitülasyonların Osmanlı Devleti'nin yargı yetkisine getirdiği kısıtlamalar. AÜHFD, 53(2), 83-94.
Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C-II). MEB Yayınları.
Pamir, A. (2002). Kapitülasyon kavramı ve Osmanlı Devleti’ne etkileri. AÜHFD, 51(2), 79-119.
Sevimay, H. (1995). Cumhuriyete Girerken Ekonomi. Kazancı Hukuk yayınları.
Turan, Ş. (1968). Venedik’te Türk Ticaret Merkezi. Belleten, C. XXXII, 1968, ss. 247-283.
Türkmen, Z. (1995). Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonların uygulanmasına Toplu bir bakış. OTAM, 6, 325-341.
Wallerstein, İ., Decdeli, H. & Kasaba, R. (1983). Osmanlı İmparatorluğunun dünya ekonomisi ile bütünleşme süreci. Toplum ve Bilim, 23, 41-54.
Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. (Çev. Yasemin Saner Gönen). İletişim yayınları.