İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRKLERDE SAÇ KÜLTÜRÜ

İnsanoğlunun ürettiği maddi ve manevi her şey kültürdür. Bir bakıma kültür, toplumu; toplum da kültürü şekillendirir. Yani toplum içinde yetişen her birey kültürünü öğrenir ve o kültürün etkisiyle şekillenir ve olgunlaşırken, kendinden de bir şeyler katarak kültürünü şekillendirerek gelecek kuşaklara aktarır. Kültür, toplumsal ve tarihsel özelliğinin yanı sıra, tarihin akışı içerisinde belirgin olarak gözlemlenebilen değişken bir yapıya sahiptir. Bu bağlamda Türk kültürü de dili, gelenekleri, sanatı, dini, düşüncesi ile asırlardan beri yaşayan bir canlı ve dinamik bir yapıya sahiptir. Çalışmamızda İslâm öncesi Türk devletlerindeki kültürü ifade eden ve güzelliğin ana unsuru olan saç kültürü üzerinde durulmuştur. Öncelikle Türk kültüründe saçı tarihsel bir süreç içerisinde değerlendirerek, Eski Türklerde saçın simgesel anlamları üzerinde durularak saçın uzunluk, renk, süsleme öğesi olarak saç örgüsü ve kültüre yansımaları ele alınmıştır. Ayrıca saçın mitoloji ve masallarda yeri ve önemi üzerinde durulurken, saçla ile ilgili inançlar, benzetmeler, büyüler, rüyalar ele alınmaya çalışılmıştır.

Hair Culture in Pre-Islamic Turks

Everything material and spiritual produced by human beings is culture. In a way, culture, society; society also shapes culture. In other words, every individual who grows up in the society learns the culture and is shaped by the influence of that culture and while maturing, it adds something from itself and transfers it to the next generations by shaping its culture. In addition to its social and historical characteristics, culture has a variable structure that can be clearly observed in the course of history. In this context, Turkish culture has a living and dynamic structure that has been living for centuries with its language, traditions, art, religion and thought. In our study, hair culture, which expresses the culture in pre-Islamic Turkish states and which is the main element of beauty, was emphasized. First of all, by evaluating the hair in a historical process in Turkish culture, the symbolic meanings of the hair in Ancient Turks, the reflections of the hair to the braid and culture as a length, color, and decoration element were discussed. In addition, while focusing on the place and importance of hair in mythology and fairy tales, beliefs, metaphors, spells, dreams are tried to be addressed.

PDF

___

Ahmetbeyoğlu, A. (1994). Madara kaya kabartması ve kitabeleri. Tarih Dergisi, 35, 35-54.
Almas, T. (2013). Uygurlar (Çev. A. Batur). Selenge yayınları.
Altınkaynak, E. (2008). Ukrayna’daki Kıpçak Balballarında eşya ve motifler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1/3, 72-82.
Anonim, (1956). Buddhist Sanatı. Türk ansiklopedisi, Cilt VIII.
Ardel, A. (1992). Türk Ülkelerinin Tabii Coğrafyası. Türk Dünyası El Kitabı. Türk Kültürünü Araştımaları Enstitüsü yayınları.
Aslanapa, O. (2004). Türk Tarihinde Saç Biçimleri. Saç Kitabı (Editör. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi yayınları.
Ateş, M. (1996). Mitolojiler, Semboller ve Halılar. Symbol yayıncılık.
Bartold, V.V. (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık. Selenge yayınları.
Başbuğ, H. (1986). Aşiretlerimizde At Kültürü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Baştav, Ş. (1998). Büyük Hun Kağanı Atilla, TTK yayınları.
Cıbıroğlu, Y. (2004). Kadın Saç ve Türban. Payel yayınları.
Cinkara, A.(2019). İpek Yolu ve Uygurlar İsimli Uygurca Eserin Transkripsiyon, Aktarma ve Değerlendirmesi. Basılmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Contenau, G. (1959). Everyday life in Babylon and Assyria.
Çandarlıoğlu, G. (1995). Orta Asya’da Timuriler-Çn’de Ming MünasebetleriCh’en Ch’eng Elçilik Raporu. Mimar Sinan Üniversitesi yayınları.
Çeltikçi, O. (2009). Türk dünyası kültüründe doğum üzerine ortak inanç ve uygulamalar. Khazar Journal of Humanities and Sociel Sciences, 12(55), 511-521.
Çoruhlu, Y. (2004). Uygur sanatında saçın ikonografik tertibi. Saç Kitabı içinde (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi Yayınları. Darga, M. (1984). Eski Anadolu da Kadın. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları.
Delaney, C. (2004). Türk toplumunda saçın anlamı. Saç Kitabı içinde, (Editör. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi Yayınları.
Deniz, S. (2004). Divan Şiiri Güzelin Saç Şekli, 262-314, Saç Kitabı içinde (Editör. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi Yayınları.
Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. Milli Eğitim Bakanlığı kültür yayınları.
Donuk, A. (2004). Eski Türklerde Saç Şekilleri Hakkında. Saç Kitabı, (Editör. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi Yayınları.
Dursun, G. (2015). Tarihsel Süreç içinde Eski Yunan Uygarlığı Giyim Kültürünün Karşılaştırmalı olarak Günümüz Giysi Tasarımına Yansımaları. Basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Duvarcı, A. (2004). Büyüler ve Rüya Yorumlarında Saç, Sakal Bıyık. Saç Kitabı içinde (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi yayınları.
Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları (Çev. Nimet Uluğtuğ). TTK.
Eberhard, W. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü. Kabalcı yayınları.
Elıade, Mircea. (1999). Şamanizm (Çev. İsmet Birkan). İmge kitabevi.
Eren-Alimov, M. R. (2013). Eski Türklerde tul geleneğinin orta asya ve anadoludaki yansımaları. Hacettepe Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (19), 72.
Ergin, M. (1971). Dede Korkut Kitabı. MEB basımevi.
Erman, G. (2019). Gök Tanrı İnancı. Ureni yayınları.
Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. Türk dünyası araştırmaları vakfı yayını.
Esin, E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş. Edebiyat fakültesi matbaası.
Golden, P. (2017). Türk Halkları Tarihine Giriş (Çev. O. Karatay). Ötüken.
Gorelik, M. (2004). Moğol Öncesi Dönemde Türklerin Saç Şekilleri. Saç Kitabı içinde (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi yayınları.
Haktanır, H. (2010). Bir Avuç Mısır. Rüstem kitabevi.
Hassan, Ü. (1985). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Kaynak Yayınları.
Hayat Ansiklopedisi. (1934). Cilt: 5, Sayı: 2771.
Hopal, M. (2014). Avrasya’da Şamanlar (Çev. Bülent Bayram, H. Şevket Çağatay Çapraz). Yapı Kredi yayınları.
İbn Fazlan. (1975). İbn Fazlan Seyahatnamesi (Çev. Ramazan Şeşen). Bedir yayınevi.
İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Metaryaller ve Araştırmalar. TTK.
İskenderzade, L.A. (2010). Göktürk dönemi insan figürlü taç anıtlar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 255-269.
İzgi, Ö. (2000). Çin Elçisi Wang Yen-te’nin Uygur Seyahatnamesi. TTK.
Jurayev-Mamatkul, R. Z. (2013). Saçın büyü yapma özelliği ve Özbek halk masallarında ele alınması. Türk Dünyası İncelemeler Dergisi, XIII/1, 223- 230.
Kafesoğlu, İ. (2018). Türk Milli Kültürü. Ötüken Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud. (2003). Divan-ı Lügati’t Türk Dizini. Türk Dili Kurumu.
Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşamı ve Süsleme Sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları.
Kutluk, A. S. (2006). Orhun Uygur Hanlığı’nın Kısaca Tarihi. Şincan halk neşriyatı.
Naskali, E. G. (2004). Türk destanlarında metamorfoz: Kel olma, saçlanma ve cinsiyet değişimi. Saç Kitabı içinde (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kibabevi yayınları.
Onay, İ. (2013). İslamiyetten önce türklerde cenaze ve defin işleminde uygulanan gelenekler ve bunların amaçları. International Journal of Social Science, 7, 231-244.
Orkun, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları. Cilt 4. Türk Dil Kurumu.
Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt 5. Kültür bakanlığı yayınları.
Ölmez, F. N. (2016). Türk kültüründe Saça Değin Simgesel ve Alegorik Bir Değerlendirme. Uluslararası Türkiye - Çekya İlişkileri Sempozyumu ve Karma Türk Sanatları Sergisi, 10/14 Temmuz.
Özatila, N. M. (2018). Anadolu’da Kadın Saçının Simgesel Değeri ve Sanatta Kullanımı. Basılmamış yüksek lisans tezi, Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özgül, İ. H. (1964). Rüya Yorumları Ansiklopedisi. Doğuş Matbaası.
Öztoprak, N. (2004). Divan Şiirinde Güzelin Saç Rengi. Saç Kitabı içinde, (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi yayınları.
Prokopios. (1828).Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Neş. Dindorf II).
Radloff, W. (1994). Sibirya’dan II, (Çev. Ahmet Temir). MEB yayınları.
Radloff, W. (2012). Manas (Çev. Nurer Uğurlu-Türkan Andaç). Örgün yayınları.
Roux, J. P. (2005). Orta Asya’ da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Kabalcı yayınları.
Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler)Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. Türk Dünyası araştırmaları vakfı.
Tanrıdağlı, G. (2000). Uygur kültüründe saç örgüler ve anlamları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 47-53.
Tosun Yalvaç, M. K. (2002). Kadriye, Sumer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi Şaduqa Fermanı. TTK yayınları.
Türkoğlu, S. (2002). Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam.
Uludaş, B.A. (2009). Türkistandan Osmanlıya Türk Kadınının Saç Tuvaletleri. Türk Dünyası Araştımaları Dergisi, 183, 563-588.
Vasilyev, D. (2004). Güney Sibirya’da Göktürk Heykellerindeki Saç, Bıyık ve Sakal Şekilleri. Saç Kitabı içinde (Ed. Emine Gürsoy Naskali). Kitabevi yayınları.
Yalman, A.R. (1993). Cenup’ta Türkmen Oymakları. Cilt II. Kültür Bakanlığı yayınları.
Yörükan, Y. Z. (2016). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. Ötüken.