KADINLARIN DÎVÂN-I HÜMÂYUN’A ŞİKÂYET HAKLARINI KULLANMALARI ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER (DİYARBEKİR EYALETİ 1 NUMARALI AHKÂM DEFTERİNE GÖRE)

Şikâyet hakkı haksızlığa uğradığını düşünen kişilerin ya da grupların mahkemelere veya bir üst makama itiraz hakkını kullanması olarak tanımlanabilir. Adaleti önceleyen her devlet, vatandaşlarının bu hakkı sağlıklı bir şekilde kullanabilmesi için hukuk sistemi içerisinde engelsiz bir düzen oluşturur. Osmanlı hukuk sitemi içerisinde de adil bir yönetim için elzem olarak görülen şikâyet hakkının kullanılmasının önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Müslim-gayrimüslim, kadın-erkek, esnaf-tüccar her toplumsal kesimden bireyler veya gruplar herhangi bir ayrıma tabi tutulmaksızın gerek mahkemelerde gerekse de bir üst şikâyet merci olan Dîvân-ı Hümâyunda adalet arayışına girebilmişlerdir. Bu makale Diyarbekir Eyaleti'ne ait Hicri 1155-1167 yılları arasındaki 12 yıllık süreçte Dîvân-ı Hümâyuna yapılan şikayetleri ihtiva eden 1 numaralı ahkâm defterindeki belgeleri inceleyerek Osmanlı toplumunda kadınların bir üst mercie şikâyet haklarını hangi sıklıkla, nasıl, ne şekilde ve hangi konularda kullandıklarını, bunu yaparken nasıl bir çözüm yolu izlendiği ve kimlerin bu çözüm arayışlarında rol oynadıklarını ortaya koymaya çalışılacaktır. Ayrıca kadınlar açısından üst mercide hak arama sürecinin nasıl işlediği ve sistemin onlar açısından hangi avantaj ve dezavantajları barındırdığı da ayrıca incelemeye tabi tutulacaktır

Some Evaluations On Women's Complaint Rights Use In The Imperial Divan (According To Diyarbekir Province Verdicts Registers Of Number 1)

The complaint right can be defined as the use of the right of appeal to courts or a higher authority by persons or groups who think they are in an injustice. Every state that adopts justice has to create an unobstructed order in the legal system so that citizens can use their right to complain. Within the Ottoman legal system, there is no obstacle to the use of the right of complaint which is seen as an essential for a fair administration. Individuals or groups of Muslim-non-Muslims, men and women, tradesmen and traders from every social segment were able to seek justice in courts or Imperial Divan without being separated. This article examines the documents in the book of number 1 which contains complaints made to Imperial Divan during the 12year period between the years of 1155-1167 of Diyarbakir province. With this examination, it will be tried to show how, how often and in what ways women's right to complain to a higher authority in the Ottoman society. It will also be examined how women's understanding of the process of seeking rights in topmercurial and what advantages and disadvantages the system has for them

PDF

___

a- Arşiv Belgeleri: Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkam Defteri
b- Araştırma Eserler
Açık, T. (2015). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Osmanlı Hukukunda Kadından Eşkıya Olup Olmayacağına Dair Bir Tartışma: Havva Hatun Örneği. KAREN, 1(1), 35-94.
Abaoğlu, E. (2016). On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Tarih Yazımında Kadın Görünürlükleri: Tarih-i Cevdet Ve Tezakir Örneği . Basılmamış Yüksek Lisans TEzi. İstanbul.
Akyüz, J. (2007). Osmanlıda Kadınların hukuki Haklarını Kullanımı Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(6), 75-91.
Emecen, F. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kûyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikayet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 107-139.
Göçek, F. M., & Baer, M. D. (2000). 18. Yüzyıl Galata Kadı Sicillerinde Osmanlı Kadınlarının Toplumsal Sınırları. M. C. Zilfi içinde, Veysel Gürhan [346]
Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (s. 48-63). İstanbul: Tarih Vakfı.
Gümrükçüoğlu, S. O. (2012). Şikayet Defterlerine Göre Osmanlı Teb'asının Şikayetleri. AUHFD, 61(1), 175-206.
Günay, R. (2013). Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi . Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 9-29.
Gürhan, N. (2010). Toplumsal Cinsiyet ve Din. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi(4), 58-80.
Gürhan, V. (2017). 18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kadın ve Hukuk: Amid Mahkemesi’nde Kadınların Hak Arama Süreçlerine Dair Bazı Değerlendirmeler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1644-1664.
Gedikli, F. (2007). Şer'iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar. Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları- Tespitler-Problemler-Teklifler (s. 73-96). İstanbul: İSAM.
İnalcık, H. (1988). Şkayet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar . Osmanlı Araştırmaları, 33-54.
Üzüm, İ. (1998). Hüküm. Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi, 461-466.
Jennings, R. C. (1975). Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records- The Sharia Court of Anatolian Kayseri. JESHO(18), 53-114.
Okumuş, E. (2005, Mart). Osmanlılar'da Siyasal Bir Kurum Olarak Adâlet Dairesi. SBARD, 45-51.
Özbay, C. (2012). Türkiye’de Hegomonik Erkekliği Aramak. Doğu Batı, 16(63).
Özel, A. (1988). Ahkâm. Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi, 550-551.
Palabıyık, A. (2012). Toplumsal Cinsiyete Sosyolojik Bir Yaklaşım. Doğu-Batı, Yıl:16, Sayı:63, 2012., s. 226. , 16(63).
Peirce, L. (2005). Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı'da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Tarih Vakfı. Sahillioğlu, H. (1988). Ahkâm Defteri. Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi, 1, 551.
Kadınların Dîvân-ı Hümâyun’a Şikayet Haklarını Kullanmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler [347]
Solak, İ., & Uysal, Z. (tarih yok). Osmanlı Toplumunda Kadın (Konya Örneği 1670-1680). Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır, (s. 991-1004).
Şensoy, F. (2016, Ocak). Geçmişe Tanıklık Eden Belgelerle Kadına Yönelik Şiddet. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12, 119-136.
Şimşir, N. (2015). Ahkâm Defterleri'nin Tarihi Kıymeti ve 107 No'lu Anadolu Ahkâm Defteri'ndeki İzmir ile İlgili Hükümler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9(1), 357-390.
Taş, H. (2007). Osmanlıda 'Şikayet Hakkı'nın Kullanımı Üzerine Düşünceler. Memeleket Siyaset Yönetim(3), 186-204.
Tuğluca, M. (2012). Bir Balkan Şehri Olarak Üsküp'te Şikayet Hakkının Kullanımı ve Şikayet Mekanizması. Motif Akademi Halk Bilim Dergisi(2), 107-128.
Uzunçarşılı, İ. H. (1935). Şer'i Mahkeme Sicilleri. Ülkü Mecmuası, 365- 368.
Yılmaz, İ. (2012). Osmanlı Kadın Tarihine Dair Bir Kaç Not. Kadın Araştırmaları Dergisi(10), 61-81.
Zarinebaf-Shahr, F. (2000). Osmanlı Kadınları ve 18. Yüzyılda Adalet Arama Geleneği. M. C. Zilfi içinde, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (s. 250-260). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.