İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDAN SONRA SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN TÜRKİYE’DEN İSTEKLERİ VE İNGİLTERE (1945-1946)

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı boyunca savaş dışı kalmaya gayret etmiş, savaşın sonuna kadar ya da artık kazanan kaybeden belli olana kadar savaşa katılmamıştır. Savaşa katılması ise sadece barış görüşmelerinde masada yer almaya yönelik, sembolik nitelikte olmuştur. Bununla birlikte savaşın sonlarına doğru Sovyet Rusya tarihi emellerini gerçekleştirmek için hem Türkiye hem de müttefiki olduğu devletlere (özellikle İngiltere ve ABD) baskı yapmaya başlamış, çeşitli konferanslarda Türkiye üzerindeki emellerini (Boğazlarda Sovyet askeri üssü kurulması) gerçekleştirmek için taraftar toplama gayreti içerisine girmiştir. Sovyet Rusya ayrıca -Türkiye'den resmi bir talepte bulunmasa da- Kars-Sovyet sınırında kendi lehine tadilat için çalışmalar yürütmüştür. Sovyet Rusya'nın bu istekleri Türkiye'de büyük bir tepkiye neden olmuş ancak Türkiye sorunu Batılı devletleri olaya müdahil ederek çözme yoluna gitmiştir. Nitekim Türkiye, Sovyet Rusya tarafından kendisine verilen notaların birer örneklerini İngiltere ve ABD'ye göndermiştir. İngiltere ve ABD savaşın ortalarında Sovyet Rusya'nın isteklerine makul yaklaşıp müzakere edilebilir görmüştür. Ancak savaşın sonuna doğru müttefiklerin kendi içlerinde anlaşmazlıkları su yüzüne çıkmaya başlamış ve herkes kendi çıkarını gözetir konuma geçmiştir. Böylelikle Sovyet Rusya'nın yayılmacı istekleri en başta İngiltere ve ABD tarafından reddedilmiştir. İngiltere bu süreç içerisinde ABD ile birlikte hareket edip Türkiye tarafında bir politika yürütmüş, Türk devlet adamları da İngiltere ile sürekli olarak bilgi alışverişi içerisinde olmuşlardır

The Demands of Soviet Union from Turkey after the Second World War and England (1945-1946)

Turkey made an effort to be noncombatant during the Second World War and also didn’t crusade until the winner or loser became. Crusading of Turkey was just symbolic; it was only for sitting at the table during the peace talks. Moreover, the Soviet Russia started to pressurize both Turkey and other allied powers (especially England and the USA) to achieve its historical goals and went into the effort of attracting supporters for accomplishing their targets (establishing a Soviet military base at straits) about Turkey as well. Furthermore, much as the Soviet Russia didn’t have an official request from Turkey, they carried out alteration works for border changes at the northeast of Turkey in its favor. These efforts of Russia caused a significant reaction in Turkey, but the government officials of Turkey preferred to solve this issue by inserting the western countries in the case. Turkey sent one apiece of copies of notes which were given by Russia to England and USA for this purpose. England and USA accepted the demands of Russia as negotiable in the midst of the war. But, disagreements arose between the allies and each party started to look out for oneself towards the end of the war. Thus, the expansionist demands of Russia were first denied by England and USA. During that period, England moved in concert with the USA by conducting a policy in favor of Turkey; Turkish diplomats were continuously in communication with England. Finally, Turkey has kept its territorial integrity with the support of west and then conducted foreign policies so as to be close to England and USA

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA-Ankara)
The National Archives (TNA-Londra)
Resmi Yayınlar
Ayın Tarihi
Resmi Gazete
TBMM Zabıt Ceridesi
Gazeteler
Akşam
Cumhuriyet
Tanin
The Times
Ulus
Vakit
Akal, Emel, Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal İttihat Terakki ve Bolşevizm, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı, İstanbul 2006.
Aralov, Semen, Rus Büyükelçisi’nin Hatıralarında Atatürk ve Türkiye, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2005.
Armaoğlu, Fahir 20.Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, 12. Baskı, İstanbul, basım tarihi yok.
Armaoğlu, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, TTK, Ankara 1991
Artuç, İbrahim, İkinci Dünya Savaşı I, Kastaş Yayınları, İstanbul 2003.
Aslan, Yavuz, Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, TTK, Ankara 1997.
Atabey, Figen, 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014.
Atnur, İbrahim Ethem, Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan (1918-1921), TTK, Ankara 2001.
Bowen, George, From Peace to War: The Origins of World War II 1919-1941, Longman Paul Limited, Auckland 1996.
Deringil, Selim, Denge Oyunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2015.
Dilek, Mehmet Sait, 1939 Yılı Türk-İngiliz Siyasi İlişkileri, Fenomen Yayıncılık, Erzurum 2013.
Erkin, Feridun Cemal Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Başnur Matbaası, Ankara 1968.
Eubank, Keith, The Origins of World War II, 3rd Edition, Harlan Davidson, Illinois 2004.
Guruli, Vakhtang- Cikia, Levan, Tao-Klarceti, Lazeti da Pereidani Sabçota Kavşiris Politikuri Khelmdzgvanelobis Gegmebşi, Dokumentebi da Masacebi (1944-1951), Tiflis 2012.
Gürün, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan günümüze kadar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983
Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri 1920-1953, TTK, Ankara 2010.
Hans-Adolf Jacobsen, 1939-1945 Kronoloji ve Belgelerle İkinci Dünya Savaşı, (Çev. İbrahim Ulus), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1989.
Hasanlı, Cemil, Tarafsızlıktan Soğuk Savaşa Doğru Türk-Sovyet İlişkileri 1939-1953, çev. Ali Asker, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2011.
Hofmann, Rudolf - Görlitz, Walter, İkinci Dünya Savaşı’nın Kesin Sonuçlu Muharebelerinden Moskova ve Stalingrad Muharebeleri, çev.
İbrahim Ulus, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
İlhan, Suat Güç Komşuluk, Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920- 1964, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1992.
Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimiz I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
Kılıç, Selami, Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Ülke Kitapları, İstanbul, basım tarihi yok.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C.2, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
Parker, R.A.C, II. Dünya Savaşı, (çev. Müfit Günay), Dost Kitabevi, Ankara 2009.
Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü III, TTK, Ankara 1995
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
Şamsutdinov, A.M, Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurutuluş Savaşı, Çev. Ataol Behramoğlu, Doğan Kitap, İstanbul 1999.
Tellal, Erer Uluslararası ve Bölgesel Gelişmeler Çerçevesinde SSCBTürkiye İlişkileri 1953-1964, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
Türkiye’nin Dış Politikasında 50 Yıl, Montreux ve Savaş Öncesi Yılları: 1935-1939, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara 1973.
Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-2010), Der Yayınları, 8. Baskı, İstanbul 2010.
Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri 1917- 1923, Boyut Kitapları, İstanbul 2000.
Akgün, Sibel, “İngiltere’nin Sömürge Yönetim Sistemi’nin Kıbrıs’ta Uygulanma Biçimi: Kavanin Meclisi”, Amme İdaresi Dergisi, C. 45, S. 4, Aralık 2012, s. 74-80.
Aslan, Yavuz, “Millî Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri Üzerine”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlşkileri I. Çalıştay Bildirileri 14-15 Mayıs 2010, Çev. ve Yay. İlyas Kamalov-İrina Svistunova, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2011, s.257-320.
Bali, Rıfat N., “Ermenistan’ın ‘Anavatana Geri Dönün’ Çağrısının Diaspora Ermenilerine ve Türkiye’ye Etkisi”, Tarih ve Toplum, Haziran 2001, S.210, s.13-19.
Burçak, Rıfkı Salim, “İkinci Cihan Savaşı’nda Boğazlar Meselesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.II, S.1, s.191-204.
Burçak, Rıfkı Salim, “İngiliz-Fransız-Türk İttifakı (19 Ekim 1939)”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.4, S.1, 1949, s.347- 374.
Çalık, Ramazan “Türk-Alman İlişkileri (1923-1945)”, Türkler Ansiklopedisi, C.16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 813-822.
Deutsch, Harold C., “Garip Bir Devre: 1939-1941 Arasında Nazi Sovyet Münasebetleri”, (Çev. Fahir H. Armaoğlu), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.9, S.2, 1954, s.345-365.
Dokuyan, Sabit, “İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den İstekleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl.9, S.18, Güz 2013, s.119-135.
Erden, Ömer, “II. Dünya Savaşı Sonrası Sovyet Rusya’nın Boğazlarla İlgili Talepleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, S.34, s.256- 268.
Ertem, Barış, “Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (1939-1947)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol.3/11, Spring 2001, s.252-273.
Gökçen, Salim, “Ankara-Moskova İlişkilerinin Gelişimi 1925 Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, vol.2, s.117-140.
Kurat, Yuluğ Tekin, “1878-1919 Arasında Türk-Rus İlişkilerinin Siyasal Anatomisi”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992 Sempozyumu, TTK, Ankara 1999, s.139-145.
Şarika Gedikli Berber, “Lozan Antlaşması Perspektifinden Türk Boğazları Meselesine Bakış”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:14, No:2, s.617-628.
Umar, Ömer Osman “İkinci Dünya savaşında Türk-Sovyet İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XX, S.59, Temmuz 2004, s.369-412.
Yüceer, Saime, “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk-Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri 14-15 Mayıs 2010, Çev. ve Yay. İlyas Kamalov-İrina Svistunova, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2011, s.61-106.
Benhür, Çağatay, Stalin Dönemi Türk-Rus İlişkileri (1924-1953), basılmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2008.