MİLLİ MÜCADELE’DEN LOZAN’A ANKARA HÜKÜMETİ VE FRANSIZ OKULLARI (1919-1922)

Bu makale, Mondros Mütarekesi’nden Lozan Barış Konferansı’na uzanan siyasal süreçte, Fransız okullarının Türkiye’deki serüvenini ele almaktadır. 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Anlaşması’na dek Fransız okulları, milliyetçi Ankara hükümeti ile işgalci Fransız yönetimi arasında yaşanan sıcak savaşın etkisi altında kalmıştır. Anlaşmanın ardından ise, bu okulların statüsü için verilen hukuki ve diplomatik mücadele ön plana çıkmıştır. Mütareke Türkiyesi’nin iki hükümetli siyasi yapısı, yabancı okullara karşı iki farklı politik yaklaşımın doğmasına yol açmıştır. Ankara hükümeti, İstanbul hükümetinin aksine, yabancı okulların 1914 öncesinde Osmanlı eğitim sistemi içinde elde etmiş olduğu ayrıcalıklı statüyü kabul etmemiş, bu okullara Türk mevzuatının uygulanması doğrultusunda baskı yapmıştır. Onun bu politikasının merkezinde, 1915 tarihli Mekâtib-i Hususiye Talimatnamesi yer alıyordu. Ankara’nın söz konusu talimatnameyi uygulama yönünde gösterdiği kararlılık, 1922 yılından itibaren Paris ile arasında bir anlaşmazlığın doğmasına yol açmıştır. Bu makalede, Türkiye’deki Fransız okullarının hukuki statüsü için Ankara ile Paris arasında verilen siyasi ve diplomatik mücadele konu edilmektedir.

Ankara Government and French Schools from National Struggle to Lausanne (1919-1922)

This article tackles the adventure of French schools in Turkey from Mondros Armistice to Lausanne Peace Conference. Until the Ankara Agreement of 20 October 1921, the French schools remained under the influence of the hot war between the nationalist Ankara government and the occupying French administration. In the Armistice period, the two governmental political structure of Turkey has led to the emergence of two different political approaches towards foreign schools. Unlike the İstanbul government, the Ankara government did not accept the privileged status of foreign schools in the Ottoman Education System before 1914, and pressured these schools to implement Turkish legislation. There was the Private School’s Regulation dated 1915 at the center of this policy. The determination to implement this regulation led to the emergence of a conflict between Ankara and Paris from 1922 onwards. In this study, the struggle between Ankara and Paris for the legal status of French schools in Turkey is mentioned.

___

  • Archives du Ministère des Affaires Étrangères, Paris-La Courneuve
  • AMAEP, Série E Levant 1918-1929, Turquie, Vol. 122
  • AMAEP, Série E Levant 1918-1929, Turquie, Vol. 183
  • AMAEP, Série E Levant 1918-1929, Turquie, Vol. 521
  • BCA, 30..10.0.0/143.21..1., Tarih: 4.1.1922.
  • BCA, 30..18.1.1/5.22..14., Tarih: 30.7.1922.
  • CADN, Fonds Andrinople, Consulat, Carton 5
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 45
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 358
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 359
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 360
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 371
  • CADN, Fonds Ankara, Ambassade, Carton 505
  • CADN, Fonds İstanbul, Consulat Général, Série B, Carton 303
  • CADN, Fonds İzmir, Consulat Général (1922-1978), Carton 73
  • CADN, Fonds Trébizonde, Carton 80
  • CADN, Fonds Zonguldak, Consulat, Carton 1
  • Takvim-i Vekayi, no. 2302, 13 Eylül 1331 [26 Eylül 1915].
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 1, TBMM Matbaası, Ankara, 1959.
  • Annales de la Congrégation de la Mission
  • Hâkimiyet-i Milliye
  • La Croix
  • Le Journal des débats
  • Le Temps
  • Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, C. II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
  • Babot, Christiane, La mission des Augustins de l’Assomption Eski- Chéhir à 1891-1924, Les Éditions Isis, İstanbul-Strasbourg, 1996.
  • Barrès, Maurice, Faut-il autoriser les Congrégations? Les Frères des Ecoles Chrétiennes, Plon-Nourrit, Paris, 1923.
  • Burrows, Mathew, “ ‘Mission Civilisatrice’: French Cultural Policy in the Middle East, 1860-1914”, The Historical Journal, Vol. 29, No. 1, (March 1986).
  • Dutton, Samuel T., “Education in the Turkish Empire”, Reconstruction in Turkey. A Series of Reports Compiled for the American Committee of Armenian and Syrian Relief, der. William H. Hall, y.y., New York, 1918.
  • Elmacı, Mehmet Emin, İttihat-Terakki ve Kapitülasyonlar, Homer Kitabevi, İstanbul, 2005.
  • Erzberger, Matthias, Souvenirs de guerre de M. Erzberger, (Reprints from the collection of the University of Michigan Library), Paris, Payot&Cie, 1921.
  • Gencer, Mustafa, Jöntürk Modernizmi ve Alman Ruhu, İletişim Yay., İstanbul, 2003.
  • Jacob, Xavier, “L’Assomption en Turquie”, L’aventure missionnaire assomptionniste, ed. Bernard Holzer (Collection “Recherches Assomption” no.1), Actes du Colloque d’histoire du 150eme anniversaire de la congrégation des Augustins de l’Assomption, Lyon-Valpré, 22-26 Novembre 2000.
  • Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, çev. Cemal Köprülü, 2.B., TTK, Ankara, 1986.
  • Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, çev. Atilla Dirim, 2.B., İletişim Yay., İstanbul, 2005.
  • Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, 3. B., İmge Kitabevi Yay., Ankara, 2000.
  • Meray, Seha L. ve Olcay, Osman, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri (Mondros Bırakışması, Sevr Andlaşması, İlgili Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977.
  • Mutlu, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, 2.B., Gökkubbe, İstanbul, 2005.
  • Ökçün, Gündüz, “Yabancıların Türkiye’de Okutma Hürriyeti”, AÜSBF Dergisi, C. XIV, No. 2-3, Temmuz 1959.
  • Özel Okullar Mevzuatı, İstanbul, 1954.
  • Özen, Saadet, Yüz Elli Yılın Tanığı Notre Dame de Sion, 2.B., YKY, İstanbul, 2006.
  • Riondel, Henri, “La guerre et le catholicisme en Turquie”, Études, 56ème année, Tome 161, 20 Octobre 1919.
  • Sezer, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), TTK, Ankara, 1999.
  • Shorrock, William I., “The French Presence in Syria and Lebanon before the First World War, 1900-1914, Historian, Vol. 34, No. 2, February 1972.
  • Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C. 1, 3. B., TTK, Ankara, 2000.
  • Şişman, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
  • Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), 3. B., YKY, İstanbul, 1999.
  • Tanör, Bülent Türkiye’de Kongre İktidarları (1918-1920), 2.B., İstanbul, YKY, 2002.
  • Thobie, Jacques, Les intérêts culturels français dans l’Empire ottoman finissant: L’enseignement laïque et en partenariat, Peeters, Paris-Louvaint- Dudley, 2008.
  • Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, TTK, Ankara, 1994.
  • Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner, 32.B., İletişim Yay., İstanbul, 2016.
  • Souvenirs”, http//www.leonardmelki.org/web/?page_id=201, Erişim tarihi: 25.08.2014.