Mehmet Emin YARDIMCI, Bengü DOĞANGÜN YASA

DEVLETÇİLİK EKONOMİ POLİTİĞİ IŞIĞINDA BAKIR MADENCİLİĞİNİN GELİŞİMİ: ETİBANK ÖRNEĞİ (1935-1950)

Bu çalışmada Türkiye iktisat tarihinde bakır üretiminde öncü rolü üstlenen Etibank’ın bakır üretimine yönelik politikaları, kurum bünyesinde faaliyet gösteren ve bakır üretimine katkıda bulunan iştiraklerine ait faaliyetler çerçevesinde incelenmiştir. Her yıl düzenli olarak hazırlanan Etibank’a ait Umumi Murakabe Heyeti Raporları ile Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü bünyesinde çıkarılan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuasının 1936-1950 yılları arasındaki sayılarında yer alan makaleler çalışmanın ana kaynaklarını teşkil etmiştir. İncelenen dönem boyunca Etibank’ın bakır üretiminin tamamını üstlendiği görülmektedir. Türkiye’de uygulanan devlet müdahaleciliğinin genel özelliklerine uygun şekilde bakır üretiminde de müdahaleciliğin faydacı nitelikleri öne çıkmaktadır. Bu niteliklerden ilki, yerli kaynaklardan milli sermaye önderliğinde etkin biçimde yararlanma isteğidir. Bakır üretiminde kurumsallaşma sağlamak, bakır üretimine dönük yatırım ve istihdam sorunlarını kalıcı biçimde çözebilmek, bakır üretimini artırmak ve tüketimde toplumsal yararı gözetmek tespit edilen diğer belirgin nitelikleri oluşturmaktadır. Bakır üretim faaliyetlerinde görülen iktisadi ve siyasi bağımsızlık vurgusu, Türkiye’de uygulanan pragmatik devletçilik modelinin sürekliliğini göstermesi açısından ayrıca önem taşımaktadır.

Development of Copper Mining in the Light of Statistic Politics of Economy: The Case of Etibank (1935-1950)

In this study, the copper production policies of Etibank, which plays a pioneering role in copper production in the economic history of Turkey, are examined within the framework of the activities of its subsidiaries operating within the institution and contributing to copper production. The General Audit Committee Reports of Etibank, which are prepared regularly every year, and the articles in the 1936-1950 issues of the Mineral Research and Exploration Institute Journal published within the Mineral Research and Exploration Institute constitute the main sources of the study. It is seen that Etibank undertook all of the copper production during the analyzed period. In accordance with the general characteristics of the state interventionism practiced in Turkey, the utilitarian qualities of interventionism come to the fore in copper production. The first of these qualities is the desire to benefit effectively from domestic resources under the leadership of national capital. Institutionalization in copper production, permanently solving investment and employment problems in copper production, increasing copper production and observing social benefit in consumption are other distinctive features. The emphasis on economic and political independence seen in copper production activities is also important in terms of showing the continuity of the pragmatic statism model applied in Turkey.

PDF

___

BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 15.79.15.
BCA, Fon Kodu: 30.1.0.0, Yer No: 38.229.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 91.50.14.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1. 2, Yer No: 92.98.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1. 2, Yer No: 98.34.8.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00, Yer No: 167.164.4.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 91.44.15.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1. 2, Yer No: 113.16.1.
BCA, Fon Kodu: 30.1.0.0, Yer No: 94.586.5.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 137.94.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 133.75.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 65.42.18.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 67.62.19.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 75.50.18.
BCA, Fon Kodu: 30.10.0.0, Yer No: 176.212.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1. 2, Yer No: 109.78.8.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 138.121.12.
Raporlar
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1942). Etibank 1941 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1943). Etibank 1942 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1944). Etibank 1943 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1945). Etibank 1944 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1949). Etibank 1948 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1950). Etibank 1949 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyeti. (1951). Etibank 1950 Yılı Umumi Murakabe Heyeti Raporu.
TBMM Zabıtları
TBMM Zabıt Ceridesi, 1, 28, 08.04.1339
TBMM Zabıt Ceridesi, 5, 18, 26.05.1937
Araştırma ve İnceleme Eserleri
Çadırcı, M. (1992). II. Abdülhamit’e sunulan bir layiha. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırmaları ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 413- 485.
DPT. (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), T.C. Kalkınma Bakanlığı yayınları.
Doğangün Yasa, B. (2019). Türkiye iktisat tarihinde öznel boyutları ile müdahaleciliğin gelişimi ve kurumsallaşması: Etibank örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 275-282.
Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomisi. Türk Tarih Kurumu.
Enver, S. (1938). Dünya bakır ticareti. MTA Dergisi, 13.
Kovenko, V. (1944). Küre'deki eski bakır yatağı ile yeni keşfedilen Aşıköy yatağının ve Karadeniz orta ve doğu kesimleri sahil bölgesinin metallojenisi. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 32, 180-211.
MTA. (1936a). 1935 yılında türkiye maden durumu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 1, 18-21.
MTA. (1936b). Dünya maden haberleri. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 3, 47-59.
MTA. (1936c). Türkler ve madencilik. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 5, 3-40.
MTA. (1937). Son yılın bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 9, 1-20.
MTA. (1938a). Umumi maden durumu: Türkiye. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 11, 1-3.
MTA. (1938b). On beş yılın bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 13, 7-24.
MTA, (1939a). Umumi maden durumu: 1938'de madencilik. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 14, 3-10.
MTA. (1939b). Umumi maden durumu: Türkiye. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 15, 3-10
MTA. (1939c). Umumi maden durumu: Türkiye. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 17, 5-15.
MTA. (1940a), 1939 dünya madenciliği ve Avrupa harbi. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 19, 165-179.
MTA. (1940b). Umumi maden durumu: Madenciliğimizin 17 yıllık bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 21, 451-469
MTA. (1940c). MTA Enstitüsünün beş yıllık teknik bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 21, 488-512.
MTA. (1941a). Umumi maden durumu: Türkiye. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 24, 257-266.
MTA. (1941b). Umumi maden durumu: Türkiye madenciliğimizin 18 yıllık bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 25, 423-442.
MTA. (1943). Umumi maden durumu: Türkiye madenciliğinin 1942 bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 29, 3-12.
MTA. (1944). Umumi maden durumu madenciliğimizin 21 yıllık bilançosu ve 1944 yılının ilk 6 ayındaki durumu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 32, 157-172.
MTA. (1945a). Umumi maden durumu: Türkiye madenciliğinin 1944 bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 33, 5-16.
MTA. (1945b). MTA Enstitüsünün on yıllık faaliyetine kısaca bir bakış. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 34, 295-307.
MTA. (1946). Umumi maden durumu: Türkiye madenciliğinin 1945 bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 35, 5-15.
MTA. (1950). Umumi maden durumu: Türkiye madenciliğinin 1949 bilançosu. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 40, 5-11.
Ökçün, G. (1969). 20.yy başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları: Abadan’a Armağan. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları.
Quataert, D. (1985). 19. yy ’da Osmanlı Devleti’nde madencilik. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde, (Cilt. 4, s. 914-916). İletişim yayınları.
Tızlak, F. (1997). Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850). Türk Tarih Kurumu.
Topçuoğlu, H. (1956). Etibank ve sosyal politikası. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 287-328.
Toros, H. (1954). Türkiye Sanayi Devlet İşletmeleri. Güven yayınları. Tural, E. (2008). Osmanlı Orman ve Maadin ve Ziraat Nezareti'nde bürokratik reform (1908-1914). Tarih Dergisi, 48(2), 85-115.
Varlık, B. (1985). Osmanlı Devleti’nde madenlerde çalışma koşulları, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde, (Cilt. 4, s. 917- 927), İletişim yayınları.
Wijkerslooth, P. (1945). Elâzığ ili Ergani maden bakır yatakları hakkındaki bilgiye yeni bir ilâve. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 33, 76- 104.