CİZRELİ BİR ALİM: İBNÜ’L ESÎR

Türkiye’nin sınırları içerisinde yer alan Cizre, hem bulunduğu konum ve coğrafi özellikleri hem de ilmi ve kültürel açıdan İslam medeniyetinin önemli şehirlerinden biridir. Cezire bölgesi Müslümanlar tarafından fethedildikten sonra, şimdiki yerinde kurulan şehir, kısa sürede büyük bir gelişme göstererek siyasi, ticari, ilmi ve kültürel açıdan önemli bir merkez haline geldi. Halkın katkıları ve yöneticilerin destekleriyle şehirde büyük alimlerin yetiştiği medreseler kuruldu. Bu alimlerden bazılarının etkileri bugün dahi devam etmesi şehrin İslam tarih ve medeniyetindeki önemini göstermektedir. Bu makalede Cizre’de yetişmiş ortaçağ İslam dünyasının en büyük tarihçilerinden biri olan İzzeddin İbnü’l-Esîr el-Cezeri’nin hayatı ve eserleri, bölge ve İslam medeniyetine katkıları bağlamında ele alınacaktır. Bu çerçevede önce Cizre’nin İslam medeniyeti açısından önemi üzerinde durulacak, daha sonra buradaki medreselerde yetişmiş İbnü’l-Esîr’in hayatı siyasi süreç göz önünde bulundurularak incelenecek, en sonda da müellifin eserleri üzerinden İslam Medeniyetine yaptıkları katkılar tasvir edilecektir.

A schoolar from Jizra: Ibn al-Athir

Jizra or Jazirat Ibn 'Umar is located within the borders of Turkey and is one of the important cities of Muslim civilisation in terms of both its location and geographical features as well as its scientific and cultural aspects. The region of Jizra after being conquered by Muslims, a city was established in its present location and it has become a major political, commercial, scientific and cultural centre in a brief period of time. Many schools or madrasas were established with the support and contributions of its people and rulers. Many scholars attained their education were trained in these madrasas. The contributions of some of these scholars continues to impact the world to this day. This reveals the importance of this city in Muslim history and its civilisation. This article, will examine the life and works of Izz al-Din Ibn al-Athir al-Jazri, one of the greatest historians of the medieval Muslim World, in the context of his contributions to the region and Muslim civilisation. Within this framework, the article will first focus on the importance of Jizra in terms of Muslim civilisation. Then it will focus on the life of a scholar who was educated and trained in the city of Jizra, Ibn al- Athir, this will be examined in light of the political process. Finally, the paper will illustrate the author’s contributions to Muslim civilisation through his works.

PDF

___

Çiçek, M. Halil (1999). Yakın Dönemde Cizre Yöresi Medreseleri. Hz. Nûh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu. (Haz. M. Sait Özervarlı). İstanbul: Cizre Kaymakamlığı Yay. s. 125-134.
Durmuş, İsmail. (2000). İbnü’l-Esîr Ziyaeddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). (Cilt 21). s. 30-32.
el-Cezeri, Ebû’l-İzz İsmail (2002). el-Câmi Beyne’l-İlm ve’l-Amel en- Nâfi fi es-Sınaâti’l-Hiyel. Ankara: TTK.
el-Hamevî, Yakut (1977). Mucemü’l-Büldân. (Cilt II). Beyrut: Dâr Sader.
el-Makdisi, Ebü'l-Kâsım Şehabeddin Abdurrahman Ebû Şame. (1974).
Teracimu Ricali'l-Karneyni’s-Sadis ve’s-Sabi’ ez-Zeyl ale’r-Ravzateyn. (Muhammed Zahid b. el-Hasan b. Ali Zahid el-Kevseri, thk). Beyrut: Dârü'l-Cil.
el-Vakıdî, Muhammed b. Ömer (1996). Târîhu Fütuh’l-Cezîre ve’l- Hâbûr ve Diyârı Bekir ve’l-Irak. (Thk. A. Feyyad Harfûş). Dımaşk: Darü’l- Beşâir.
Gandûr, Muhammed Yusuf (1990). Târîhu Cezireti İbn Ömer. Beyrut : Dârü'l-Fikri'l-Lübnani.
Hamdân, Muhammed Abdullah. (1974/1394). Benü'l-Esir el-Fersani es- Selase. Riyad: Dârü'r-Rifai.
el-Hamevî, Y. (1993). Mucemü’l-üdebâ (1. bs, C. 6). Beyrut: Dârü’lĞarbi’l- İslâmî.
Hatum, Nureddin. Akıl, Nebih. Tarabin, Ahmed ve Medeni, Salâh. (1965/1384). el-Medhal ile’t-Tarih. Dımaşk: Matbaatü’l-İnşa.
Hizmetli, Sabri. (1991). İslam Tarihçiliği Üzerine, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
İbn Hallikan, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. (1978). Vefeyâtü'l-A'yân ve Enbâu Ebnâi'z-Zamân. (Cilt 3). (İhsan Abbas, thk), Beyrut: Dâru Sadır.
İbn Havkal (2014). 10. Asırda İslam Coğrafyası. (Çev. Ramazan Şeşen). İstanbul: Yeditepe.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. (2000) Büyük İslam Tarihi. (Cilt 13). (Mehmet Keskin, trc). İstanbul: Çağrı Yayınları.
İbn Şeddâd, Bahâeddin (2015). Selahaddin-i Eyyubi, (Trc, M. Selim Bilge). Diyarbakır: Lis Yayınları.
İbn Şeddâd, İzzeddin (1928). el-Alâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. (Cilt III/I). (Thk. Yahya Abbare). Dımaşk: Vezâretü’s-Sekâfe.
İbnü'l-İmad, Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. (1991). Şezeratü'z-Zeheb fî Ahbari Men Zeheb. (Cilt 7). (Abdülkadir Arnaut, Mahmûd Arnaut, thk). Beyrut: Dâru İbn Kesir.
İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. (1985). İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi. (1-12). (Ahmet Ağırakça vd., trc). İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. (1963). et-Târîhü'l-Bâhir fi'd-Devleti'l-Atâbekiyye. (Abdülkadir Ahmed Tuleymat, thk). Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Hadise.
İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el- Lübab fî Tehzibi'l-Ensâb. (Cilt 1). Beyrut: Dâru Sadr.
İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b.Abdülkerim. (1997). Üsdü’l-Gabe fi Ma’rifeti’s-Sahabe. (Cilt 1). (Halil Me'mun Şiha, thk). Beyrut: Dârü'l-Ma'rife.
İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddin Ali b. Yusuf eş-Şeybânî. (1987). İnbâhü’r-rüvât ala enbâhi’n-nühât (1. bs, C. 4). Kahire-Beyrut: Dârü’l-Fikrü’l- Arabî.
İsnevi, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdürrahim b. el-Hasan. (1981). Tabakatü’ş-Şafiiyye. (Cilt 1). (Abdullah Muhammed Cuburi, thk). Riyad: Dârü'l-Ulum.
Koçkuzu, Ali Osman. (2000). İbnü’l-Esir Mecdüddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), (Cilt 21). 28-29.
Mukaddesi, Ahmed b. Muhammed (2015). İslam Coğrafyası. (Çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge.
Mustafa, Şakir (1980). et-Tarihü'l-Arabi ve'l-müerrihun. (Cilt 2). Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melayin.
Özaydın, Abdülkerim. (2000), İbnü’l-Esîr İzzeddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), (Cilt 21). 26-27.
Sâbân, Süheyl (2013). Tarih ve Medeniyet Bağlamında Cizre. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (Çev. Hüseyin Güneş). Cilt 4. Sayı 7. s. 154-162.
Safedî, Ebü's-Safa Selahaddin Halil b. Aybek b. Abdullah. (1983). el-Vafi bi’l-Vefeyat. (Cilt 22). (Remzi Baalbeki, Gözden Geçiren). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. Beyrut: Neşriyatü’l-İslâmiyye.
Sandıkçı, Kemal (1999). Cizre’nin Yetiştirdiği Önemli İlim Adamları: İzzeddin ve Mecdüddin İbnü’l-Esîr Kardeşler. Hz. Nûh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu. (Haz. M. Sait Özervarlı). İstanbul: Cizre Kaymakamlığı Yay. s. 89-104.
Sübki, Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi. (1964/1383). Tabakatü’ş-Şafiiyyeti’l-Kübra. (Cilt 8). (Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdülfettah Muhammed el-Hulv., thk). Kahire: İsa el-Babi el-Halebi.
Şeşen, Ramazan (1987). Salâhaddîn Eyyûbî ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları.
Şeşen, Ramazan (1999). Mervânîlerden Eyyûbîler Döneminin Sonuna Kadar Cizre. Hz. Nûh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu. (Haz. M. Sait Özervarlı). İstanbul: Cizre Kaymakamlığı Yay. s. 63-71.
Şeşen, Ramazan. (1998). Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı (İSAR).
Tüzün, Mesut (2014). Cizre Tarihi. (Cilt I-II). İstanbul: Nûbihar.
Uzun, Abdullah (1997). Cizreli Eb-ül-iz ve Otomatik Makinaları. İstanbul: Esra Yayınları.
Yıldız, Hakkı Dursun. (1985). Önsöz. İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi (Cilt 1). İstanbul: Bahar Yayınları.
Yunini, Ebü'l-Feth Kutbüddin Musa b. Muhammed b. Abdullah. (1954).
Zeylu Mir'ati'z-Zaman. (Cilt 1). Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye.
Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. (1985/1405). Siyeru A’lâmi’n-Nübela. (Cilt 22) (Şuayb el-Arnaut, thk). Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.
Zeydan, Corci. (1983). Târîhu Âdâbi'l-Lugati'l-Arabiyye. (Cilt 2). Beyrut: Dârü'l-Mektebeti'l-Hayat.