BABIALİ İLE YILDIZ SARAYI ARASINDA YETKİ KRİZİ: MİR HAŞİM OLAYI

1878 yılından itibaren yönetim gücünü Babıali’den Yıldız Sarayı’na çekmeye başlayan Sultan II. Abdülhamid, başlangıçta I. Meşrutiyet’i ilan ettiren kadronun tepki ve karşı manevralarıyla karşılaşsa da Babıali üzerindeki otoritesini gün geçtikçe arttırdı. Babıali’nin bertaraf edilmesi saraydaki vazifelilerin konumları ve görevlerini kıymetli hale getirdi. II. Abdülhamid dış politika ile bizzat ilgilenmek için Hariciye Mektupçuluğu’na bendegânından Salih Münir Bey’i tayin ederek yabancı elçilerle mahremâne münasebet kurmaya memur etti. Yıldız Sarayı’nın, Salih Münir Bey aracılığıyla Hariciye Nezareti’nin yetki alanı içine giren meselelere müdahalesi, yetki karmaşasına sebep oldu. Mir Haşim, Cezayir’den Suriye’ye göç eden Emir Abdülkadir’in oğlu idi. Mir Haşim’in Fransa vatandaşlığında ve himayesinde kalarak ayrıcalıklardan yararlanmak istemesi Fransa ile Osmanlı Devleti arasında anlaşmazlıklara sebep oldu. Suriye’deki Cezayirli göçmenler meselesi Fransa’nın Osmanlı Devleti üzerindeki baskı araçlarından biri haline geldi ve ihtiyaç duyulduğunda siyasi kriz sopası olarak kullanıldı. Mir Haşim Olayı’nda resmî ünvanı Hariciye Mektupçusu olan Salih Münir Bey’in, II. Abdülhamid’e yakınlığı sebebiyle bürokratik hiyerarşiyi dikkate almadan giriştiği faaliyet, Babıali ile Yıldız Sarayı arasında yetki krizine sebep oldu. Mir Haşim Olayı bu yönüyle, Tanzimat’tan beri Saray ile Babıali arasında süregelen nüfuz mücadelesinin tekrarlandığı bir olay olma özelliği taşımaktadır.

An Authority Crisis Between Sublime Porte and the Yıldız Palace: Mir Hashim Case

Seeking to take the reins of the power from Sublime Porte Sultan Abdulhamid II had increased his authority day by day, though he met the resistance of the group that had the First Constitution declared. Through the elimination of Sublime Porte the status and offices of the palace officials ended up to be more significant. Abdulhamid II appointed Salih Munir as Secretary General for the Ministry of Foreign Affairs and asked him to get into contact with the ambassadors confidentially. The interference of the palace into the affairs of the Foreign Ministry created a conflict of authority. Mir Hashim was the son of Emir Abdulqadir who moved to Syria from Algiers. The attempt of the former to keep French nationality and take advantages of the privileges provided caused to ignite a kind of discordance between France and the Empire. The Algerian migrants accommodated in Syria became to be used as tool for political pressure and exploited now and then. Relying on his close relations with the Sultan, Salih Munir took action in this question, disregarding all the bureaucratic hierarchy; and that caused a conflict of authority. The Mir Hashim case was another example of the struggle for influence between the Palace and Sublime Porte since the declaration of Tanzimat.

PDF

___

T. C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Babıali Evrak Odası (BEO), Dosya No: 236, Gömlek No: 17627, Tarih: 27 Zilhicce 1310 (11 Temmuz 1893).
Hariciye Nezareti Tahrirat Kalemi (HR.TH), Dosya No: 131, Gömlek No: 84, Tarih: 12 Muharrem 1311 (26 Temmuz 1893).
Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdüriyeti (HR.UHM), Dosya No: 279, Gömlek No. 29, Tarih: 30 Zilhicce 1308 (6 Ağustos 1891).
İrade Dahiliye (İ.DH), Dosya No: 1138, Gömlek No: 88806 Tarih: 24 Ramazan 1306 (24 Mayıs 1889).
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), Dosya No: 43, Gömlek No: 38, Tarih: 19 Ramazan 1306 (19 Mayıs 1889).
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), Dosya No: 499, Gömlek No: 46, Tarih: 21 Ramazan 1306 (21 Mayıs 1889).
Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), Dosya No: 16, Gömlek No: 4, Tarih: 6 Şevval 1306 (5 Haziran 1889).
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR), Dosya No:16, Gömlek No: 9, Tarih: 29 Zilhicce 1309 (24 Temmuz 1892).
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), Dosya No: 226, Gömlek No: 1, Tarih: 3 Şevval 1306 (2 Haziran 1889).
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), Dosya No: 225, Gömlek No: 54, 24 Ramazan 1306 (24 Mayıs 1889).
Yıldız Sadrazam Kamil Paşa Evrakı (Y.EE.KP), Dosya No: 4, Gömlek No: 348, Tarih: 15 Muharrem 1309 (21 Ağustos 1891).
Akyıldız, A. (2018). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İletişim yayınları.
Aladağ, H. H. (2017). Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa'nın Layihasına göre XX. yüzyılda bakanlarda güç dengesi. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3, 1-9.
Biren, M. T. (2006). Bürokrat Tevfik Biren’in II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları. Fatma Rezan Hürmen (Yay. haz.). Pınar yayınları.
Buzpınar, T. (1997). Suriye’ye yerleşen cezayirli muhacirlerin tâbiiyyeti meselesi (1847-1900). İslam Araştırmaları Dergisi, 1, 91-106.
Çakmak, A. (2020). Türk Dışişleri Teşkilatının Gelişimi: Hariciye Nezareti. Ötüken yayınları.
Çetin, A. (2002). Kıbrıslı kâmil paşa, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (Cilt. 25, s. 392-394). TDV yayınları.
Davison, R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876. Osman Akınhay (Çev.). Agora kitaplığı.
Findley, C. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. Gül Çağalı Güven (Çev.). Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Findley, C. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıali (1789-1922). Ercan Ertürk (Çev.). Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Güngör, S. (9 Mart 1955). Salih Münir Paşa’nın Kızı Nimet Hanım Anlatıyor-I. Tan. 5-6.
Gürpınar, D. (2013). Ottoman Imperial Diplomacy. I. B. Tauris. Hariciye Salnamesi. (Hicri 1306). Matbaa-i Osmaniye.
Hızlı, K. (2020). Paris Büyükelçisi Salih Münir Paşa’nın (Çorlu) Hayatı ve Faaliyetleri (1857-1939). Yayınlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İrtem, S. K. (2003). Sultan Abdülhamid ve Yıldız Kamarillası. O. S. Kocahanoğlu (Yay. haz.). Temel yayınları.
Kırmızı, A. (2002). Osmanlı Bürokrasisinde Gayrımüslim İstihdamı. Divan, 13, 295-306.
Kuneralp, S. (1999). Son Devri Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922). Isis press.
[Küçük] Mehmed Said Paşa’nın Hatıratı. (2019). Mustafa Gündüz (Yay. Haz.). Ketebe yayınlarıh
Lewis, B. (2015). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Boğaç Babür Turna (Çev.). Arkadaş yayınları.
Orha, Z. (2017). Beyrut Vilayeti’nde Osmanlı İdaresi (1887-1909). Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III. Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
S., S. M. (1948). Tarihimizde Hayal Olmuş Hakikatler. Hilmi kitabevi.
Sakaoğlu, N. (2017). Osmanlı Tarih Sözlüğü. Alfa yayınları.
Samur, S. (1989). Özel memuriyetle beyruta gönderilen hüseyin rıza paşanın bir layihasının ışığında XIX. yüzyılın sonuna doğru fransa'nın suriye siyaseti. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 271-287.
Samur, S. (1992). Osmanlı devletinde Cezayir göçmenleri ve Abdülkadir elcezayiri. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 141-159.
Shorrock, W. I. (1976). French Imperialism in the Middle East: The Failure of Policy in Syria and Lebanon 1900-1914. University of Wisconsin Press.
Şişman, A. (1996). Galatasaray Mekteb-i Sultanisi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (Cilt. 13, s. 323-326). TDV yayınları.
Tahsin Paşa'nın Yıldız Hatıraları. (2010). Boğaziçi yayınları.
Ziya Şakir. (2008). Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler. Çatı kitapları.