ARŞİV KAYNAKLARINA GÖRE İSTANBUL'A KIRIM VE KAFKAS GÖÇLERİ (1858-1864)

Kırım ve Kafkasya tarih boyunca Osmanlı devleti ile Rusya arasında mücadele alanı olmuştur. Osmanlı Devleti 1783'te Kırım'da, 1828-1829 Osmanlı Rus savaşı soncunda da Kafkasya'da hâkimiyetini kaybetmiştir. Karadeniz'in kuzeyinde hâkimiyet kurmak isteyen Rusya Kırım topraklarını, Hindistan'a doğru genişlemek için de Kafkasya'yı Türk ve Müslüman kitlelerden arındırarak bölgeyi Ruslaştırmak istiyordu. Bu yüzden Osmanlı Devleti'nin Rusya karşısındaki yenilgileri bölge halkının daha çok baskıya maruz kalması anlamına geliyordu. Nitekim Rusya'nın Kırım Savaşından sonra uyguladığı dini, siyasi, sosyal ve ekonomik baskılar Kırım ve Kafkasya topraklarından devam eden göç hareketlerinin kitlesel boyutlara ulaşmasına neden olmuştur. Bu çalışmada Kırım Savaşı'nı takip eden yıllardan Çerkes Sürgününe kadar 1858-1864 arasındaki göçlerde İstanbul'a gelen Kırım ve Kafkas muhacirleri ele alınmıştır. Bu çerçevede göçmenlerin İstanbul'a ayak basmalarından kalıcı yerleşim yerlerine sevklerine kadar geçen süreçte yaşananlar ve karşılaşılan problemlerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Devletin göçmenlere yaklaşımı, İstanbul'da barındırıldıkları yerler ve Anadolu'da sevk edildikleri bölgelere dair bilgiler verilmiştir. Çalışmada göçmenlerin kaydedildikleri nüfus defterleri ve arşiv belgeleri başta olmak üzere yayımlanmış eserlerden yararlanılmıştır. Defterlerdeki verilerden hareketle göçmenlerin aile yapıları ve yaş ortalamalarına ilişkin bilgilere de yer verilmiştir.

According to the Archive Documents, Migrations from Crimea and Caucasus to Istanbul (1858-1864)

Crimea and the Caucasus have been the area of struggle between the Ottoman state and Russia throughout the history. The Ottoman Empire lost its rule in Crimea in 1783, and in the Caucasus after the 1828-1829 Ottoman Russian war. Russia was planning the Crimean territory to dominate the North of the Black Sea; to expand to India, he wanted to purify the Caucasus from the Turkish and Muslim masses and to Russianize the region. Therefore, the defeats of the Ottoman Empire against Russia meant that the people of the region were exposed to more pressure. As a matter of fact, the religious, political, social and economic pressures that Russia exerted after the Crimean War caused the immigration movements to reach massive dimensions. In this study, Crimean and Caucasian immigrants who came to Istanbul during the migrations between 1858-1864 from the years following the Crimean War to the Exile of Circassian were discussed. In this context, it is aimed to reveal the experiences and the problems encountered in the process from the immigrants' footing to Istanbul to their dispatch to permanent settlements. Information about the state's behavior towards immigrants, the places they live in Istanbul and the regions where they are settled in Anatoli. In the study, published works, especially the population books and archive documents, in which migrants were registered, were used. Based on the information in the notebooks, information about the family structures and the average age of the immigrants is also included.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
Sadâret Divân Kalemi (A. DVN). 147/27; 156/50; 156/59; 165/19.
Sadâret Deâvî (A. MKT. DV). 160/92.
Sadâret Umum Vilâyât (A. MKT. UM). 292/42; 417/48; 357/1; 373/39; 386/8; 414/24; 420/23; 420/30; 420/31; 429/51; 510/85; 515/49.
Sadâret Mühimme Kalemi (A. MKT MHM). 191/1; 176/39; 178/68; 188/12; 189/87; 192/33; 193/6; 195/41; 195/64; 199/17; 199/67: 205/45; 226/69; 233/13; 287/32; 291/39; 304/77; 306/78; 102/3; 161/50; 162/70; 167/81; 171/48; 171/72; 173/70; 174/72; 176/75; 177/66; 179/89; 304/77.
Sadâret Nezâret ve Deâvî (A. MKT NZD). 283/97; 299/45; 319/52; 274/54; 292/53; 293/27; 293/93; 294/3; 298/4; 299/68; 301/46; 301/89; 302/52; 304/14; 310/21; 312/40; 314/65; 315/3; 315/97; 318/71; 320/90; 322/14; 323/26; 326/2; 327/23; 330/4; 346/11; 349/84; 351/81; 372/75; 393/5; 421/63; 322/34; 346/11; 376/76; 313/29; 318/71; 318/72; 319/1; 320/34; 320/53; 320/97; 321/49; 321/52; 322/59; 323/36; 348/75.
Cevdet Dahiliye (C. DH). 131/6531.
Hariciye İrâde (HR. İD). 1/35; 1/7; 1/70.
Hariciye Mektubî (HR. MKT). 313/66; 342/17; 347/16.
Hariciye Siyasi (HR. SYS). 1362/11.
İrâde Dâhiliye (İ. DH). 349/23039, 350/23069; 351/23121; 374/24777; 374/24784; 396/26239; 420/27766; 438/28947; 449/29711; 466/31128; 521/35483.
İrâde Hariciye (İ. HR). 173/9453.
İrâde Mesâil-i Mühimme (İ. MMS. 22/961). 16/649; 18/762; 23/980; 34/1407.
Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD. d). 9241-124.
Meclis-i Vâlâ (MVL).451/29; 615/34; 632/2; 744/64; 830/49; 838/117; 1001/44.
Nüfus Defterleri (NFS. d). 462; 463; 464; 465; 467; 468; 469; 470; 471; 472; 473; 466; 1180.
Yıldız Hususi Maruzât (Y. A. HUS). 162/53.
Yıldız Esas (Y. EE). 34/53.
Yıldız Yaverân ve Maiyyet-i Seniyye ve Erkân-ı Harbiye Dairesi (Y. PRK. MYD). 2/77
Akkayan, T. (1979). Göç ve Değişme. Edebiyat Fakültesi basımevi.
Alpargu, M. (2007). Nogaylar. Değişim yayınları.
Alpargu, M. (2007a). Nogaylar, DİA içinde, (33, 202-204). Türkiye Diyanet vakfı yayınları.
Bala, M. (1987). Çerkesler. İslam Ansiklopedisi içinde (3, 375-386). Milli Eğitim basımevi.
Berber, F. (2011). 19. Yüzyılda Kafkasya'dan Anadolu'ya yapılan göçler. Karadeniz Araştırmaları, Güz (31), 17-49.
Berkok, İ. (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul matbaası.
Bilge, S. M. (2016). Çerkezler, DİA içinde (Ek 1, 289-292). Türkiye Diyanet vakfı yayınları.
Çelik, G. (1996). Osmanlı Türkiyesi'ne XIX. Sonlarında yapılan göçlerin sosyoekonomik bakımdan tahlili. Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri, 29-31 Mayıs 1995 Bildiriler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi basımevi.
Erkan, S. (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi yayınları.
Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri I. (2012). Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayınları.
Gözaydın, E. F. (1948). Kırım Türklerinin Yerleşme ve Göçmeleri. Vakit matbaası.
Güngör, F. (2006). Kafkasya'da soykırım ve sürgün-kısa bir sosyolojik tahlil. Geçmişten Günümüze Kafkasların Trajedisi. Kafkas Vakfı yayınları.
Grassi, F. L. (2017). Yeni Bir Vatan: Çerkeslerin Osmanlı İmparatorluğu'na Zorunlu Göçü (1864) (Çev: Birgül G. Perdisa.). Tarihçi kitabevi.
Habiçoğlu, B. 1993). Kafkasyadan Anadoluya Göçler. Nart yayıncılık.
Karpat, K. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Timaş yayınları.
Kırımlı, H. (2012). Türkiye'de Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşimleri. Tarih Vakfı yurt yayınları.
Kırımlı, H. (2006). Kırım'dan Türkiye'ye Kırım Tatar Göçleri. 8-11 2005 Aralık Uluslararası Göç Sempozyumu Kitabı. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. 147-152.
Kurat, A. N. (1953). Panslavizm. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XI (2-4), 241-278.
McCharty, J. (1998). Ölüm ve Sürgün (Çev: Bilge Umar). İnkılap yayınları.
Qasımova, S. (2017). XIX Yüzyıl'da Kuzey Kafkasya'dan Anadolu'ya göçleri: Tarihçilik açısından göçün nedenleri, sonuçları ve sorunları. Akademik Tarih Düşünce Dergisi IV (XIII), 589-624.
Sağlam, N. (2017). Arşiv Belgelerine Göre Canik'te Çerkes Muhacirler ve İskânları. Osman Köse (Ed.), Geçmişten Günümüze Göç I-III, içinde (II, 1357-1376). Canik Belediyesi Kültür yayını.
Sarıbal, İ. (2018). Osmanlı Devleti'nde Muhaceret İskân ve Entegrasyon Bursa Sancağı Örneği (1845-1908). İdeal Kültür yayıncılık.
Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Türk Tarih Kurumu yayınları.
Şemseddin Sami. (1317). Kamus-i Türkî. İkdam matbaası.
Tavkul, U. (2001). Osmanlı Devleti'nin Kafkas muhacirlerinin kölelik kurumuna yaklaşımı. Ankara Bilig, bahar (17), 33-52.
Yerasimos, S. (1975). Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye 1 (Çev: Babür Kuzucu). Gözlem yayınları.
Yılmaz, M. (1999). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin muhaciri iskân politikası. Osmanlı Ansiklopedisi içinde (4, 587-602). Yeni Türkiye yayınları.