CUMHURİYET DÖNEMİNDE MUŞ’UN İDARİ YAPISINDA YAPILAN DÜZENLEMELER (1927-1980)
Türkiye’de idari yönetim yapısı içerisinde vilâyetler hem merkezi yönetimlerin taşra örgütüdür hem de yerel yönetimlerden birisidir. Bu nedenle, buralarda yapılan idari yapı değişiklik ve düzenlemeler önemli bir durum arz etmektedir. Merkezi yönetimin taşra örgütünün en büyüğü olan vilâyetler, ilçe, bucak, köy ve mahallelere ayrılmaktadır. Cumhuriyet döneminde ihtiyaçlar doğrultusunda başta Muş olmak üzere bütün vilâyetlerin yapılarında ve idari hudutlarında ciddi birtakım yenilikler yapılmıştır. Bu bağlamda, bu çalışmada Cumhuriyet döneminde Muş’un idari yapısında yapılan değişiklik ve düzenlemeler irdelenmektedir. Bu çalışmanın temel amacı ve temel problemi, Cumhuriyet’in ilanından 1980 yılına kadar Muş vilâyetinin idari sınırlarında ve yönetiminde ne gibi düzenlemelerin hangi amaçlarla yapıldığını ortaya çıkarmaktır. Muş genelinde yeni nahiye, köy ya da mahallelerin niçin yapıldığı, bazı köylerin köy statülerinin neden ortadan kaldırıldığı ve bunların gerekçelerinin neler olduğu Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Türkiye İstatistik Kurumu, araştırma ve inceleme eserlerinden elde edilen veriler bağlamında incelenmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Muş vilâyetinin yerleşim birimlerinde 1960’lı yılların başlarına kadar çok sayıda Türkçe olmayan isim bulunmaktaydı. Türkiye’de 1955’ten itibaren milliyetçilik politikaları bağlamında çok sayıda vilâyette olduğu gibi Muş’ta yüzlerce yerleşim biriminin isimleri değiştirilmiştir. Bu kapsamda, çalışmanın devamında Muş’ta çok sayıda köyün isimlerinin değiştirilmesi ve bunlara yeni isimler konulmasının sebepleri bilimsel veriler ışığında ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada yöntem olarak doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Bu doğrultuda, Cumhuriyet Döneminde Muş’un İdari Yapısında Yapılan Düzenlemeler (1923-1980) adlı makale nitel bir çalışma olup; yapılan çalışmada veriler doküman analizi tekniği kullanılmak suretiyle elde edilmiştir.
Arrangements Made in the Administrative Structure of Muş during the Republican Period (1927-1980)
Provinces within the administrative government structure of Turkey are both the rural organizations of central governments and one of the local governments. For this reason, administrative structure changes and arrangements imposed there are significant. Provinces, which are the largest of the rural organizations of the central government, are divided into districts, sub-districts, villages and quarters. During the Republican period, some innovations were made in the structures and administrative boundaries of all provinces, especially Muş, in accordance with needs. In this context, this study examines the changes and arrangements made in the administrative structure of Muş during the Republican period.The main purpose and main problem of this study is to find out for what purposes the regulations were made in the administrative borders and administrative boundaries of Muş province from the declaration of the Republic until the year 1980. Across Muş, why new districts, villages or quarters were build, why village status of some villages were repealed and their relevant reasons are examined within the context of data obtained from the Presidential Republican Archive, Turkish Statistical Institute, researches and survey works. Until the early 1960s, there were many non-Turkish names in the settlements of Muş province which is located in the Eastern Anatolia Region. Names of hundreds of settlement units were changed in Muş as in many provinces within the scope of nationalism policies in Turkey as of 1955 In this context, the reasons for changing the names of many villages in Muş are attempted to be revealed in the light of scientific data. In this study, document analysis technique was used as a method. In these terms, the article titled “Arrangements Made in the Administrative Structure of Muş during the Republican Period (1923-1980)” is a qualitative study; and the data in this study was obtained by using document analysis technique.
___
- BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ (BCA)
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 1.8.11.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 3.24.8.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 7.28.14.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 12.61.10.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 9.15.10.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 12.76.17.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 13.15.10.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 17.2.9.
- Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer No: 2.18.1
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 55.12.13.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 60.38.9.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 69.10.13.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 29.46.13.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 71.18.20.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No:79.21.8.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No:79.25.4.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 40.74.8.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 38.59.8.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 77.12.1.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 86.11.11.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 44.30.5.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 101.4.8.92.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 92.100.16.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 144.2.3.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No:157.34.11.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 94.24.14.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 153.14.17.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 154.16.5.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 165.1.15.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 181.7.12.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 119.51.18.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 244.11.1.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 244.10.10.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 250.14.15.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 254.43.19.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 261.44.14.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 258.22.8.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 285.11.9.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 286.20.11.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 294.32.11.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 199.64.20.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 331.46.12.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 338.34.5.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 344.21.14.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 398.9.10.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 408.6.7.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 391.33.1.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 308.96.15.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 382.275.10.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 55.50.16.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 75.49.1.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 101.17.15.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 108.37.19.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 185.29.21.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 113.34.4.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 114.46.18.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 218.37.19.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 231.11.12.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 255.2.3.
- Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 267.30.4.
- Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 174.57.12.
- Aktaş, S. (2018). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Muş ve Çevresi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (8/15), 377-397.
- Aslan, S. (2019). Muş İli ve Bağlı İlçelerde (Muş Merkez-Varto-BulanıkMalazgirt Korkut-Hasköy) Tarihi Mezar Taşları (Tespit-TranskriptDeğerlendirme. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Azap, E.Y. (2017). Bitlis Salnameleri (Devlet-Vilayet-Maarif).BETAV yayınları.
- Başbakanlık İstatistik Devlet Enstitüsü. (1963). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
- Başbakanlık İstatistik Devlet Enstitüsü. (1968). 24 Ekim 1965 Genel Nüfus Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
- Başbakanlık İstatistik Devlet Enstitüsü. (1971). 25 Ekim 1970 Genel Nüfus Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
- Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1977). 26 Ekim 1975 Genel Nüfus Sayımı. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
- Baran, H. A. (2010). Hasköy – Kızılağaç (Muş) Barit Yataklarının Kökeni. Yayınlanmamış doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Çoban, E. & İlyas, A. (2017). 1935 Nüfus Sayımı ve Bingöl’ün Nüfus Potansiyeli. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, (7/1), 89-98.
- Devlet İstatistik Enstitüsü. (1941). 1940 Genel Nüfus Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
- Devlet İstatistik Enstitüsü. (1945). 1945 Genel Nüfus Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
- Durmuş, E. & Dölek, İ. (2019). Muş ilinde yerleşme tiplerinin coğrafi dağılışı. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE). (39), 256-278.
- Erdoğan, N. (2019). Çok partili hayat döneminde CHP’nin Muş İli örgütlenmesi ve faaliyetler. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (8/2), 513-537.
- Fırat, M. Ş. (1961). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
- Güven, A. & Dülger, B. (2017). Osmanlı’dan günümüze yerel hizmet sunan klasik kurumların dönüşümü. Enderun Dergisi, (1/1), 44-53. http://www.mus.gov.tr/onceki-valilerimiz, Erişim tarihi: 15.02.2020.
- İlyas, A. (2016). 1925-1945 Yılları Arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde İdari Düzenlemeler. Tarih Okulu Dergisi, (9/36), 323-336.
- Kara, H. (2018). Sultan II. Abdülhamit Dönemi Salnamelerinde Muş. Tarih ve Kültür Bağlamında Muş Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Mayıs 10- 12.
- Kargale, H. (2012). Mülki İdare Sınırlarının Belirlenmesi ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar ve Türkiye’deki Geçerli Uygulamalar. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, VII. Coğrafya Sempozyumu 18-19 Ekim 2012. Bildiriler Kitabı.
- Kılıç, O. (1999). Muş Sancağı Dirlikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (9/1), 155-178.
- Kiranşan, K. (2017). Bulanık-Malazgirt Havzası’nın (Muş) Fiziki Coğrafyası. Yayınlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kiranşan, K. & Şengün, T. (2017). Bulanık-Malazgirt Havzası’nın (Muş) hidrografik özellikleri. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (7/14), 149-182.
- Şengün, M. T. & Kıranşan, K. (2012). Bulanık-Malazgirt (Muş) Havzası’nın iklim özellikleri. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (6/6),
- Muş Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. (2017). Muş İli 2016 Yılı Çevre Durum Raporu. Muş Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Yayınları.
- Resmi Gazete, 4 Ocak 1936, Sayı:3197, s. 5902.
- Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Başbakanlık Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Sönmez, M. E. (2010). Muş ilinde nüfus hareketlerinin nedenleri ve sonuçlar. Türkiye Coğrafya Dergisi, (55), 45-57.
- Şahin, İ. (2020). Nahiye https://islamansiklopedisi.org.tr/nahiye, Erişim tarihi: 20.01.2020.
- Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013). Cilt 12, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Tombul, S. (2019). Muş’ta Yaşanan Ermeni Olayları (1885-1920). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Tunç, B. & Özçelik, F. (2017). Demokrat Parti döneminde Ağrı’da idari alanda yapılan düzenlemeler (1950-1960). Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (7/3), 463-477.
- Tunç, B. & Aydın, H. (2017), Cumhuriyet Döneminde Doğubayazıt’ın İdari Yapısı ve Nüfusu. Current Reserch Social Science, (3/3), 133-143.
- Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10/2), 23-34.
- Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1937). 1935 Genel Nüfus Sayımı: Muş Vilâyeti. Mehmet İhsan basımevi.
- Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1951). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet istatistik umum müdürlüğü yayınları.
- Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1961). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. Başbakanlık istatistik genel müdürlüğü yayınları.
- Uçar, H. (2019). Türk Siyasal Hayatında Şeyh Sait İsyanı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, (8/3), 2934-2952.
- Yılmaz, M. (2016). Malazgirt İlçesi’nin (Muş) Nüfus Coğrafyası. Turkish Studies Dergisi. (11/2), 1361-1388.
- Yiğit, İ. (2017). İskândaki kararsızlık: Doğal afetler ve kaybolan yerleşmeler (XVI-XX. Yüzyıl Manisa-Konya çevresi örneği). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 329-364.
- Yuca, S. (2011). Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımına (1927) göre Muş ilinin nüfus özelikleri. Akademik Bakış Açısı Dergisi, (24), 1-30.