Selçuklu-Gürcü mücadelelerinde bir dönüm noktası: Didgori Savaşı (1121) ve sonuçları

XI. yüzyılın başlarından itibaren başlayan Selçuklu-Gürcü ilişkileri çok sayıda çatışmaya sahne olmuştur. Selçuklular bölgeye geldikten sonra kısa bir süre içerisinde Gürcülere üstünlüklerini kabul ettirmişlerdir. Ancak IV. David’in başa geçmesinin ardından bu durum tam tersine dönmüştür. İlk olarak içerideki problemleri halleden Gürcü Kralı, daha sonra yönünü dış politikaya çevirmiştir. Selçuklulara karşı seferlere girişen IV. David, çok sayıda askerî zafer kazanmıştır. David’in başa geçişiyle başlayan Gürcü yükselişi, 1121 yılındaki Didgori Savaşı ile zirveye ulaşmıştır. Didgori Savaşı’nı kazandıktan sonra cesaretlenen Gürcü ordusu, yönünü Müslümanların yaklaşık 400 yıldır kontrol ettiği Tiflis’e çevirmiştir. 1122’de Tiflis’i ele geçiren IV. David, burayı başkent yapmıştır. Didgori Savaşı neticesinde bölgesel bir güç haline gelen Gürcü Krallığı dağınık haldeki topraklarını birleştirmiştir

Anahtar Kelimeler:

Gürcüler, Selçuklular, Kıpçaklar, Didgori Savaşı, Tiflis

A Milestone in the Seljuk-Georgian Conflicts: The Battle of Didgori (1121) and Its Results

The relationships between Seljuk-Georgian, which started in beginning of the 11th century, witnessed lots of clashes. A short time after coming to the area, Seljuks made the Georgians accept their superiority. However, with the accesion of David IV to the throne, the situation changed to contrary. Firstly, Georgian King solved the inner problems and later changed his direction to foreign policy. David IV started to make campaigns against Seljuks and gained a lots of military victories. Georgian rise, which began by David’s accession to throne, reached its peak with Battle of Didgori in 1121. Winning Battle of Didgori and having self-confidence, the Georgian army determined the direction to Tbilisi which was under the control of Muslims nearly 400 thousand years. David IV took the control of Tbilisi in 1122 and made here the capital. Georgian Kingdom that became a regional power after Battle of Didgori united its scattered lands

Keywords:

Georgians, Seljuks, Kipchaks, the Battle of Didgori, Tbilisi,

PDF

___

Ahmed Bin Mahmud, Selçuknâme, haz. Erdoğan Merçil, İstanbul, 2011.
Alasania, Giuli, “Gürcistan Kıpçakları”, Türkler, 2, Ankara, 2002, s. 793-797.
_____________, Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler, trc. Nanuli Kaçarava, Trabzon, 2013.
Allen, W.E.D., A History of Georgian People, London, 1971.
Ayan, Ergin, “Selçuklu-Kıpçak İlişkileri”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11/2, Sakarya, 2009, s. 105-127.
Azîmî, Azîmî Tarihi Selçuklular Tarihi Dönemiyle İlgili Bölümler (H.430- 538/39=1143/44), haz. Ali Sevim, Ankara, 2006.
Bedirhan, Yaşar, Selçuklular ve Kafkasya, Ankara, 2014.
_____________, “Selçuklu Türkmenlerinin Kafkasya ve Kafkas Elleri İle Münasebetleri”, Turkish Studies, 9/4, Ankara, 2014, s. 165-185.
Berdzenişvili, Nikoloz – Canaşia, Simon [İvane Cavahişvili], Gürcüstan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar), çev. Hayri Hayrioğlu, İstanbul, 2000.
Brosset, M. F., Gürcistan Tarihi, çev. Hrand D. Andreasyan, haz. Erdoğan Merçil, Ankara, 2003.
Çiloğlu, Fahrettin, Dilden Dine, Edebiyattan Sanata Gürcülerin Tarihi, İstanbul, 1993.
Çoğ, Mehmet, “Ortaçağ’da Kafkasya Havzasında Kıpçaklar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 19, 2015, s. 57-74.
Eğilmez, Savaş, “Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın Kafkasya Politikası”, Türkler, 4, Ankara, 2002, s. 705-712.
Ercilasun, Konuralp, “Selçukluların Kafkasya Politikası”, Türk Kültürü, 387/XXXIII, Ankara, 1995, s. 420-432.
Erdem, İlhan, “Doğu Anadolu Türk Devletleri”, Türkler, 6, Ankara, 2002, s. 383
Ersan, Mehmet, “Türk Ermeni İlişkileri (XI-XIII. Yüzyıllar)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, II, Ankara, 2014, s.161-202.
Gibb, H.A.R., The Damascus Chronicle Of The Crusades: Exracted and Translated From The Chronicle Of Ibn Al-Qalānisī, London, 1932.
Golden, Peter B., “Cumanica I: The Qipčaqs in Georgia”, Nomads and their Neigbours in the Russian Steppe Turks, Khazars And Qipchaqs, Cornwall, 2003, s. 45-86.
Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraus), Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, c. I-II, Ankara, 1999.
Grousset, René, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev. Sosi Dolanoğlu, İstanbul, 2005.
Gümüş, Nebi, “Büyük Selçuklu-Gürcü İlişkileri”, Türkler, 4, Ankara, 2002, s. 713- 721.
Hewsen, Robert H., The Geography of Ananias of Širac (Ašxarhac‘oyc‘) The Long and The Short Recessions, Wiesbaden, 1992.
Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, çev. Fikret Işıltan, İstanbul, 1970.
Hüseynof, A. Rauf, “Irak Selçukluları ve Kafkaslar”, VII. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 25-29 Eylül 1970), I, Ankara, 1972, s. 395-404.
İbn Kalânisî, Şam Tarihine Zeyl -I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi-, çev. Onur Özatağ, İstanbul, 2015.
İbnü’l-Esir, İslâm Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, çev. Abdülkerim Özaydın, c. 9, İstanbul, 1987.
İbnu’l-Ezrak Ahmed b. Yûsuf b. Ali, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran, Erzurum, 1992.
Kafesoğlu, İbrahim, “Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul, 1953, s. 259-274.
_____________, “Melikşah”, İA, c. VII, İstanbul, 1957, s. 665-673.
_____________, “Selçuklular”, İA, c. X, İstanbul, 1967, s. 353-416.
_____________, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
_____________, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, İstanbul, 1973.
_____________, “Alparslan”, DİA, c. II, İstanbul, 1989, s. 526-530.
_____________, “Selçuklular”, Türk Dünyası El Kitabı, 1, Ankara, 1992, s. 247
_____________, Türk Milli Kültürü, İstanbul, 2005.
Kartlis Tskhovreba -A History of Georgia-, ed. Roin Met’reveli, Stephen Jones, Tbilisi, 2014.
Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları (514-590/1120-1194), Konya, 2001.
Kemâlüddîn İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H.447-521=1055-1127), trc. Ali Sevim, Ankara, 2014.
Kırzıoğlu, Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, Ankara, 1992.
Köymen, Mehmet Altay, Alp Arslan ve Zamanı, İstanbul, 1972.
_____________, Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul, 1976.
_____________, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, 2004.
Kürkçüoğlu, Erol, “Başlangıcından Malazgirt Savaşına Kadar Selçuklu-Bizans Münasebetleri”, Türkler, 4, Ankara, 2002, s. 694-704.
Lang, David M., Studies in the Numismatic History of Georgian in Transcaucasia, New York, 1955.
_____________, The Georgians, London, 1966.
Lordkipanidze, Mariam, Georgia in the 11th-12th Centuries, ed. George B. Hewitt, Tbilisi, 1987.
Merçil, Erdoğan, “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi”, Türkler, 4, Ankara, 2002.
Meskhia, Sh. A., An Outline Of Georgian History, Tbilisi, 1968.
Metreveli, Roin, The Golden Age -Georgia From The 11th Century To The First Quarter Of The 13th Century-, Tbilisi, 2010.
Mikaberidze, Alexander, Historical Dictionary of Georgia, Maryland, 2007.
_____________, Conflict and Conquest In The Islamic World, ed. Alexander Mikaberidze , c. 1, California, 2011.
Minorsky, V., “Caucasia in the History of Mayyafariqin”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 13/1, London, 1949, s. 27-35.
_____________, “Tiflis”, İA, c. XII/I, İstanbul, 1979, s. 264-279.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi I Horasan- Irak, Suriye ve Kirman Selçukluları, yay. Ali Öngül, İzmir, 2000.
Müverrih Vardan, “Türk Fütühatı Tarihi (889-1269)”, çev. H. D. Andreasyan, Tarih Semineri Dergisi, 1/2, İstanbul, 1937, s. 159-255.
Nesibli, Yunis, “Orta Çağ Gürcü Kaynaklarında Türkler”, Türkler, 4, Ankara, 2002, S. 722-730.
Özaydın, Abdülkerim, “Mahmûd b. Muhammed Tapar”, DİA, c. XXVII, 2003, s. 371-372.
_____________, “Melikşah”, DİA, c. XXIX, Ankara, 2004, s. 54-57.
Özkan (Melaşvili), Ahmet, Gürcüstan -Tarih Edebiyat Sanat Folklor-, İstanbul, 1968.
Paydaş, Kazım, “Artuklular ve Gürcüler”, Artuklular, ed. İbrahim Özcoşar, c. 1, Mardin, 2008, s. 213-220.
Rapp, Stephen H., “Sumbat Davitʿis-dze and the Vocabulary of Political Authority in the Era of Georgian Unification”, Journal of the American Oriental Society, 120/4, 2000, s. 570-576.
Rayfield, Donald, Edge of Empires A History of Georgia, London, 2012.
Ṣadruddîn Ebu’l-Ḥasan ‘Ali İbn Nâṣır İbn ‘Ali El-Ḥüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s- Selçukiyye, çev. Necati Lügal, Ankara, 1999.
Sevim, Ali, “Artuk Oğlu İlgazi”, Belleten, XXVI/101-104, Ankara, 1962, s. 650- 691.
_____________ “Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1/1, 1963, s.319-322.
_____________, “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Döneminde Selçuklu-Ermeni İlişkileri”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri (8-12 Ekim 1984 Erzurum), Ankara, 1985, s. 67-73.
_____________, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar), Ankara, 1988.
_____________, “Çağrı Bey”, DİA, c. VIII, İstanbul, 1993, s. 183-186.
_____________ – Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara, 1995.
_____________, Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, Ankara, 2002.
_____________, “Doğu Anadolu Bölgesinde Selçuklu Fetihleri ve Sonuçları”, Prof. Dr. Ali Sevim Makaleler, III, yay. E. Semih Yalçın, Süleyman Özbek, Ankara, 2005, s. 211-223.
Smbat Sparapet's Chronicle, trans. R Bedrosian, New Jersey, 2005.
Subaşı, Ömer, “XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti”, Turkish Studies, 8/5, 2013, s. 705-731.
Suny, Ronald Grigor, The Making of Georgian Nation, London, 1989.
Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım - Mesâliku’l Ebsâr-, çev. Ahsen Batur, İstanbul, 2014.
Tellioğlu, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Trabzon, 2009.
_____________, “Doğu Karadeniz Kıpçakları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 48, 2015, s. 59-78.
The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha, ed. S. Qaukhchishvili, trans. Katharine Vivian, Amsterdam, 1991.
Thomson, Robert W., Rewriting Caucasian History, New York, 1996.
Toksoy, Ahmet, “Malazgirt Zaferinden Önce Doğu Anadolu’ya Yapılan Türk Akınları”, Türkler, 4, Ankara, 2002, s. 678-693.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul, 2009.
_____________, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 2013.
Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara, 2000.
Walter the Chancellor’s The Antiochene War, trans. Thomas S. Asbridge, Susan B. Edgington, Cornwall, 1999.
Vardan Arewelts'i, Vardan Arewelts'i's Compilation of History, trans. R. Bedrosian, New Jersey, 2007.
Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul, 1944.