Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan ve Rusya’ya Verilen Ahidnamelerin genel özellikleri ve diplomatik açıdan değerlendirilmesi

Osmanlı diplomasisinin en önemli kaynaklarından birisi olan ahitnameler, Osmanlı padişahları tarafından yabancı ülkelere tanınan bir takım imtiyazları içeren belgelerdir. Bu ahitnamelerde Osmanlı Devleti’nin diğer ülkeler ile yaptığı antlaşmalar, genel özellikleri ve antlaşma maddeleri ile yine diğer ülkelere tanınan ticarî imtiyazlar ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Bu açıdan bu birinci elden kaynak niteliğindeki bilgilerin tespiti için bu tür belgelerin incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim ahitname metinlerinde bir takım rükünler mevcut olup, bu rükünlerdeki kullanılan ifadeler ile diplomatik dil ve üslup ahitnameden ahitnameye değişebilmektedir. Bu sebeple Osmanlı ahitnameleri sadece antlaşma metinlerini içeren belgeler olarak değil, aynı zamanda Osmanlı diplomasisinde yaşanan değişimlerin tespiti noktasında da bize yardımcı olmaktadır. Çalışmamamız bu amaçları ortaya çıkarmak ve ahitnamelerin diplomatik özelliklerini ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Bunun için Osmanlı tarihinin en önemli antlaşmalarından birisi olan 1699 tarihli Karlofça Antlaşması seçilmiştir. Buna göre çalışmada Karlofça’da Venedik, Lehistan ve Rusya ile yapılan ahitname metinleri incelenmiştir. Temel amacımız üç farklı devlet üzerinden aynı antlaşmanın maddelerini incelemek ve ahitnamelerdeki diplomatik rükünleri karşılaştırmak suretiyle antlaşmanın Osmanlı diplomasisi üzerinde oluşturduğu değişimleri yansıtmaktır. Bunun için öncelikle antlaşma metinleri transkripte edilmiş, ardından ahitnameler diplomatik açıdan değerlendirilerek, karşılaştırma yapılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Diplomasi, Ahitname, Karlofça, Antlaşma

General Characteristics And Diplomatic Evaluation of Ahidnames Given to Venice, Lehistan (Poland) and Russia in Treaty of Karlowitz

The Ahidnames that are the most important resources of Ottoman diplomacy, are the documents which contains some grants given to foreign countries by Ottoman Sultans. In these ahidnames, there are the agreements signed by Ottoman Empire and other countries, general features and articles of agreements and also informations about commercial grants given to other countries. For this reason, to determine the source of information in firsthand, these documents must be examined and evaluated. Thus there are some elements in these ahidnames and the phrases, diplomatic language and wording used in these elements can be changed from one ahidname to another. Therefore, Ottoman ahidnames are not only the documents that contain agreement articles but also they help us about the determination of changes in Ottoman diplomacy. Our works are prepared for the purpose of ascertainment of these aims and presentation of diplomatic features of ahidnames. For this, 1699 Treaty of Karlowitz which is one of the most important agreement of Ottoman history, is choosen. According to this, the ahidnames done inKarlowitz with Venice, Lehistan (Poland) and Russia, have been examined. Our main aim is to examine the articles of same agreement trough three different countries and to reflect the changes on Ottoman diplomacy by comparing the diplomatic elements in ahidnames. Therefore, firstly treaty text has been transcribed, later ahidnames are evaluated in terms of diplomatic, and comparison was made

Keywords:

Ottoman Diplomacy, Ahidnames, Karlowitz, Treaty, Agreement,

PDF

___

BOA. A. VKN. d. 2/1700.
BOA. A. DVNS. NMH. d. nr. 1.
BOA. A. DVNS. DVE. d. Rusya Ahidnâme Defteri, nr. 83-1.
BOA. Y. EE. nr. 31/29
BOA. A. DVNS. DVE. d. Nemçelü Ahidnamesi, nr. 57/1.
BOA. İE. HR. nr. 6/567; nr. 6/566; nr. 4/378 B. Diğer Kaynaklar
Agoston, G.-Bruce M., Karlowitz Treaty Of (1699)” , Encyclopedia of The Ottoman Empire, United States of America 2009, s. 309.
Ahıshalı, R., “Rami Mehmed Paşa”, DİA. C. 34, DVY., İstanbul 2007, S. 449-451.
Aksan, V. H., Osmanlı Harpleri 1700-1870, (çev. Gül Çağalı Güven), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
Aktepe, M. M., “Amcazâde Hüseyin Paşa”, DİA. C. II, İstanbul 1991, S.8-9.
_________________, “Mustafa Paşa (Merzifonlu)”, İA. C. VIII, MEB. Yayınları, İstanbul 1993, S. 730-732.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), (Yay. Haz: Abdülkadir Özcan), TTK. Yayınları, Ankara 2000.
Arı, B., “Earl Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional? (Ed: A. Nuri Yurdusev), Basingtoke: Palgrabve 2005, s. 36-65.
Baykal, Bekir Sıtkı, “Rami Mehmed Paşa”, İA. C. IX, MEB. Yayınları, İstanbul
Baysun, C., Belgrad”, İA. C. II, MEB. Yayınları, İstanbul 1993, S.
_________________, “Ahmed Iı”, İA, C. I, MEB Yayınları, İstanbul 1979, S.
Beydilli, K., “Avusturya”, DİA, C. 4, DVY. İstanbul 1991, s. 174-177.
Çeliker, F., Avusturya’nın Ve Türk-Avusturya İlişkilerinin Tarihçesi, TTK.. Ktph. T.Y.
Çiçek, K., “II. Viyana Kuşatması Ve Avrupa’dan Dönüş (1683-1703)”, Türkler, C. 9, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 746-764.
Danişmend, İ. H., İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. III, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1973.
Defterdar Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiat, (Haz: Abdülkadir Özcan),TTK. Yayınları, Ankara 1995.
Derin, F. Ç., “II. Mustafa’ya Dair Bir Risale”, Tarih Dergisi, Sayı: 13, İstanbul 1958, s. 45-70.
Devellioğlu, F., Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2001.
Eckhart, F., Macaristan Tarihi, (çev: İbrahim Kafesoğlu), TTK. Yayınları, Ankara 2010.
El Haj, Rıfa’at Ali Abou, The Reisülküttab And Ottoman Diplomacy At Karlowitz, Princeton Universıty 1963.
_________________, “Karlofça’da Osmanlı Diplomasisi II”, Tarih ve Toplum, (çev: Yasemin Saner Gönen), Sayı: 192, Aralık 1999, S. 359-365.
_________________, “Ottoman Diplomacy at Karlowitz”, Journal Of The American Oriental Society, Lxxxvıı, 1967, S. 498-512.
_________________, “The Former Closure Of Ottoman Frontier İn Europe:1699- 1703”, Journal Of The American Oriental Society,89:3 (Jul-Sep 1983), S. 467- 475.
Erim, N., Devletlerarası Hukuk Ve Siyasî Tarih Metinleri, TTK. Yayınları, Ankara 1953.
Ftcpanek, Petr, “Zitvatorok (1606) ve Vasvar (1664) Anlaşmaları Arasında Orta Avrupa’da Osmanlı Siyaseti”, Türkler, C. 9, (ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, S. 730-737.
Gök, N., “Osmanlı Diplomatikasında Ferman ve Berat Arasındaki Benzerlik ve Farklar”, OTAM, Sayı: 11, Ankara 2000, S.211-226.
Gökçe, T., “II. Mustafa’nın Avusturya Seferi (1695) ile İlgili Bir Fetihnâme: Feth-i Lipova Ve Muhârebe-i Lugoş”, Acta Viennensia Ottomanic, Akten 13. Cıepo - Symposiums, (Ed. Markus Köhbach-Gisela Prochazka-Cladia Römer), Wien, 1999, S. 121-127.
Hachedlinger, M., Austria’s Wars of Emergence War, State and Society in The Habsburg Monarchy 1683-1797, Routledge, Usa 2003.
Heywood, C. J., “Karlofca” El2 (İng), Iv, S. 657-658.
Ingrao, C. -Yasir Yılmaz, “Ottoman vs. Habsburg: Motives And Priorities”, Empires And Peninsulas: Southeastern Europe Between Karlowitz And The Peace of Andrianople (1699-1829), (Ed: Palamen Mitev Vd.), Transanction Publishers, Berlin 2010, S. 5-19.
Ingro, C., “The Habsburg-Ottoman Wars And The Modern World”, The Peace of Passorowitz 1718, (Ed: Charles Ingro-Nikola Samardzic-Jovan Pesalj), Purdue Unıversity Press, Indıana 2011, S. 3-9.
İbrahim Sırrı Efendi, Tarih-İ Sultan Mustafa, Üniversite Ktph. Türkçe Yazmalar Nr. 8488.
İkinci Viyana Kuşatması 1683, T.C. Genelkurmay Askeri Tarih Ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Askeri Tarih Yayınları Seri No: 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983
İlgürel, M., “Elmas Mehemd Paşa”, DİA, C. XI, DVY. İstanbul 1995, S. 62-63.
_________________, “Zenta”, İA. C. XIII, MEB. Yayınları, İstanbul 1993, S. 535- 538.
Jorga, N., Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. Iv, İstanbul 2010.
Kann, R. A. A History Of The Habsburg Empire, 1526-1918, University of California Pres, London 1980.
Koçu, R. E., Osmanlı Muahedeleri Ve Kapitülasyonlar, Türkiye Matbaası, İstanbul 1934.
Kolçak, Özgür, “Vasvar Antlaşması”, DİA, C. 42, DVY. İstanbul 2012, S. 56-62.
Köprülü, Orhan F. “Hüseyin Paşa”, İA. C. V/1, MEB. Yayınları, Eskişehir 2001, S. 646-650.
Kurtaran, U., Bir Zamanlar Osmanlı Sultan I. Mahmud Ve Dönemi (1730-1754), Atıf Yayınları, Ankara 2014.
_________________, “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar İle Bu Kaynakların İncelenmesindeki Metodolojik Ve Diplomatik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM, 38/Güz 2015, S. 109-139.
_________________, “Sultan I. Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahidnamenin Diplomatik Açıdan Tahlili”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/1
_________________, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı-Avusturya Siyasi İlişkileri”, Tarih Okulu Dergisi, Mart 2014, Yıl 7, Sayı: XVII, S. 393-419.
_________________, Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Ukde Yayınları, Kahramanmaraş 2009.
Kütükoğlu, M. S. “Diplomatika”, DİA. C. IX, DVY., İstanbul 1994, S.360-365.
_________________, “Ahidname”, DİA. C. I, Dvy., İstanbul 1992, S. 536-540.
_________________, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ttk. Yayınları, Ankara 2013.
Mauvillan, El. -John B., The History Of Francis Eugene, Price Of Savoy, T.Y.
Mikaberidze, A., Conflict And Conquest İn The Islamic World: A Historical Encyclopedia, C. I, Abc-Clio, United States Of America 2011.
Molnor, F. Monika, “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı Habsburg Sınırı (1699-1701), Osmanlı, C. I, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, S. 472-479.
_________________,“Venedik Kaynaklarında Karlofça Antlaşması: Diplomasi Ve Tören”, (Çev. Gökçen Sert), Türkler, 9, Ankara 2002, S. 783- 791.
Muahedat Mecmuası, C. Iıı, Ceride-İ Askeriye Matbaası, İstanbul 1297.
_________________, C. Iııı, Ttk. Yayınları, Ankara 2008.
Munson, W. B., The Peace Of Karlowitz, University Of Illinois 1940.
Murhey, R., Ottoman Warfare 1500-1700, (Ed: Jeremy Black), Ucl Press, Uk 1999.
Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l-Vukuat, Kurumları Ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi (Haz: Neşet Çağatay), C. I-Iı, Ttk. Yayınları, Ankara 1979.
Negut, Silvia-Andrea Gagea, “Diplomacy İn The Games Of Power, Diplomacy Of Power Of Diplomacy I. Diplomacy Of Power”, Revista Romane De Geografia Politica, Year Xıı, No: 1, S. 151-161.
Orhonlu, C., “Iı. Mustafa”, İa. C. Vııı, Meb. Yayınları, İstanbul 1993, S. 695-700.
_________________, “Mehmed Paşa Elmas”, İa. C. Vıı, Meb. Yayınları, İstanbul 1993, S.
Ortaylı, İ., “İkinci Viyana Kuşatmasının İktisadî Sonuçları Üzerine” ,Osmanlı Araştırmaları, Sayı: Iı, (Neşr. Halil İnalcık-Nejat Göyünç-Heath W. Lowry), İstanbul 1981, S. 195-202.
Öz, M., “Xvıı. Yüzyıl: Çözülme Ve Buhran Dönemi”, Türkler, C. Ix, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, S. 711-729.
Özcan, A., “Karlofça”, Dia, C. 24, Dvy. İstanbul 2001, S. 504-507.
_________________, “Pasarofça Antlaşması”, Dia. C. 34, Dvy, İstanbul 2007, S. 177-181.
_________________, “Süleyman Iı”, Dia. C. 38, Dvy. İstanbul 2010, S. 75-80.
Özkan, S. H., “Türk Tarihinin Kırılma Noktası: Zenta Faciası”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 4/3 Spring 2009, S. 1779-1793.
_________________, “Xvıı. Yüzyılın Sonlarında Hıristiyan Birliği Projesi Ve Osmanlı-Fransız İlişkileri”, Sdü Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2009, Say: 19, S. 61-72. _________________
Köprülüzade Amcazade Hüseyin Paşa (1644-1702), Saarbrücken 2015.
Pap, S., “Zitvatorok Antlaşması”, Dia, C. 44, Dvy., İstanbul 2013, S. 472-474.
Parmaksızoğlu, İ., ”Karlofça (Carlowicz, Karlowitz)”, İa, C. Vı, Meb. Yayınları, İstanbul 1991, S. 346-351.
Peri, O., Christianity Under Islam İn Jerusalem: The Question Of The Holy Sites İn Early Ottoman Times, Brill, Köln 2001.
Pesalj, Jovan, “Early 18th Century Peacekeeping:How Habsburgs And Ottomans Resolved Several Border Disputes After Karlowıtz”, Empires And Peninsulas: Southeastern Europe Between Karlowitz And The Peace Of Andrianople (1699- 1829), (Ed: Palamen Mitev Vd.), Transanction Publishers, Berlin 2010, S. 29-43.
Popovic, M. R., Der Friede Von Karlowitz (1699), Erscheinungsjahr 2015.
Purgstall, Baron Joseph Von Hammer Büyük Osmanlı Tarihi, C. Vı, (Yay. Haz: Mümin Çevik), Milliyet Yayınları, İstanbul 2010.
Raşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmail Asım Efendi, Târîh-İ Râşid Ve Zeyli, (Hazırlayanlar: Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki, İzgüer), C. I, İstanbul 2013.
Refik, A., Felâket Seneleri, Kitabhane-İ Askeri, İstanbul 1332.
Roider, K. A., Austria's Eastern Question, 1700-1790, Princeton University Press, New Jersey 1982.
Sabev, O., İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726-1746), (çev: Orhan Salih), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2006.
Samardzic, N., “The Peace Of Passorowitz 1718: An Introduction”, The Peace of Passorowitz 1718, (Ed: Charles Ingro-Nikola Samardzic-Jovan Pesalj), Purdue University Press, Indiana 2011, s. 9-39.
Savaş, A. İ., “Osmanlı Devleti ile Habsburg İmparatorluğu Arasındaki Diplomatik İlişkiler”, Türkler, C. 9, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 555-566.
_________________, “XVIII. Asırda Osmanlı-Avusturya İlişkileri”, Askeri Tarih Bülteni, S. 32, Ankara 1992, s. 23-54.
_________________, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı, C. I, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, S. 643-657.
_________________,Osmanlı Diplomasisi, 3 F Yayınları, İstanbul 2007.
Sertoğlu, Mithat, Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C. V, Güven Yayınevi, İstanbul 1962.
Setton, Kenneth M. “Louis XIV, The Turks And The War of The League of Augsburg, The Treaties of Ryswick And Karlowitz And The Uneasy Peace Between And The Porte”, Venice, Austria, And The Turks In The Seventeenth Century, C. 192, The American Phılosophıcal Society, Philadelphia 1991, s. 389- 426.
Sevinç, Tahir, “1695 Sakız Seferi’nde Organizasyon Ve Lojistik”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2010, Sayı: 21, S. 59-79.
Sicker, Martin, “Balance Of Power İn Southeastern Europe”, The Islamic World In Decline: From The Treaty Of Karlowitz To The Treaty Of Karlowitz To The Disintegration of The Ottoman Empire, Praeger Publishers, United States of America 2001, S.21-32.
Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretname, C. I, (Sad: İsmet Parmaksızoğlıu), Meb, Yayınları, İstanbul 1962.
__________________________________, Silahdar Tarihi, C. II, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1928.
Smiley, Will, “The Rules Of War On The Ottoman Frontiers: An Overview of Military Captivity, 1699-1829”, Empires And Peninsulas: Southeastern Europe Between Karlowitz And The Peace Of Andrianople (1699-1829), (Ed: Palamen Mitev Vd.), Transanction Publishers, Berlin 2010, S. 63-73.
Stoye, John, The Siege of Vienna, The Last Great Trial Betwen Cross And Crescent, Pegasus Books, Newyork 2007.
Tacan, Necati Eski Osmanlı Seferlerinden Niş-Belgrad-Salankamin-Petrovaradin- Lugoş-Tımışvar Kuşatma ve Meydan Muharebeleri, Askeri Matbaa, İstanbul 1939.
Tuncer, Hüner, Eski Ve Yeni Diplomasi, Kaynak Yayınları, Ankara 2002.
Turan, Mustafa, “II. Viyana Muhasarası: Osmanlı Devleti’nde Siyasî, İdarî Ve Askerî Çözülme”, OTAM, Sayı: 9, Ankara 1998, S. 389-429.
Uşşakizâde Es-Seyyid İbrahim Hasib Efendi, Uşşakizâde Tarihi, C. I, (Haz: Raşit Gündoğdu), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2005.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. III, TTK. Yayınları, Ankara 1998.
_________________, Osmanlı Tarihi, C. III/I, TTK. Yayınları, Ankara 1995.
Üstün, Cevat, 1683 Viyana Seferi, TTK. Yayınları, Ankara 2010.
Yalçınkaya, M. Alaaddin, “XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim Ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Türkler, XII, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, S. 479-511.
Zamola, Divna Djurıc, “Belgrad”, Dia, C. 5, Dvy. İstanbul 1992, S. 407-409.
Zınkeısen, Johann Wilhelm Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. 5, (Çev: Nilüfer Epçeli),İstanbul 2011.