Eski Uygurca Kelimelerin Çince Karakterlerle Yazımında Ünsüz Türemesi Olayı

Türklerle ilgili en eski kaynaklardaki veriler, Çinlilere ait olup, Türkçe kelime ve terimlerle ilgili ancak Çin yıllıklarındaki şekillerinden hareketle fikir yürütülebilmektedir. Çin kaynaklarında Çin imlasıyla geçen kelimelerin Türkçede aslında nasıl olduğunun kesin olarak bilinememesi, Türkolojinin önemli problemlerinden biridir. Problemin çözülebilmesi için Türkçe kelimelerin Çincedeki telaffuzlarından yola çıkılarak, çeşitli analizlere ulaşmak ve çeşitli denklikler kurmak mümkün olabilir. Bu konudaki çalışmalara katkıda bulunabilecek eserlerin başında Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü adıyla kitaplaştırılan ve XIV. yüzyılda Ming Hanedanı Tercüme Odası tarafından hazırlanan sözlüktür.Sözlüğün yazımı Ming sülalesinin ilk imparatoru Chu Yüan-chang’in emriyle tercümanlar odası kurularak, Hu-i-i-yü (Çin dilleri ile beraber diğer dillerin karşılaştırmalı sözlüğü) ile beraber 1382 yılında başlatılmıştır. Eserin Pekin’de dört, Japonya’da dört, Avrupa’da yedi nüshası bulunup, sözlük üzerinde Amiot, Klaproth, Ligeti, Hu Chên-hua ve Huang Jun-hua, Paul Pelliot, F. K. Müller ve Mağfiret Kemal Yunusoğlu çalışmıştır. Yunusoğlu’nun çalışması sözlüğün nüshalarının karşılaştırmalı bir yayınıdır. Sözlükteki Eski Uygurca malzemeden hareketle imla, ses, şekil, söz varlığı incelemeleri yapılan eserde açıklamalar, metin ve dizin bölümleri de yer almakta; yukarıda bahsedilen probleme yönelik bir bölüme yer verilmemektedir. Bu çalışmada Yunusoğlu neşrindeki Eski Uygurca kelimelerin Çincedeki imlası esas alınmak suretiyle denkliklere dayalı bir veri tabanı oluşturulmuş; ardından da bu denklikler esaslı ses olayları tespit edilmiştir. Bu çalışma, işte bu ses olaylarından birini, ünsüz düşmesi hadisesini ele almakta ve Türkçe kelimelerin Çincede söylenirken ne tür değişikliklere uğradığını/uğrayabileceğini örneklerle göstermektedir.

The Event of Prosthesis in Old Uighur Words Written with Chinese Spelling

The data in the oldest sources about the Turks belong to the Chinese, for this reason, the ideas related to oldest Turkish words and terms can be interpreted based on the figures in Chinese annual. One of the important problems of Turcology is that the obscurity of how the words written with Chinese spelling in Chinese sources are actually in Turkish. In order to solve the problem, it may be possible to reach various analyzes and to establish various equivalents based on the pronunciations of Turkish words in Chinese. The book entitled with Uighur-Chinese Idikut Dictionary is prepared by the Ming Dynasty Translation Room in 15th century and it is one of the principal works that can contribute to the studies on this subject. The writing of the dictionary was initiated in 1382 together with the Hu-i-iu (a comparative dictionary of Chinese and other languages) by the chamber of interpreters established with the order of Chu Yüan-chang, the first emperor of the Ming Dynasty. The work has four copies in Beijing, four in Japan and seven in Europe and Amiot, Klaproth, Ligeti, Hu Chên-hua and Huang Jun-hua, Paul Pelliot, F. K. Müller and Mağfiret Kemal Yunusoğlu has worked on it. Yunusoglu's work is a comparative publication of dictionary’s copies. In the text that has various examinations about spelling, sound, form, vocabulary with reference to the Old Uighur material, there are explanations, text and index sections, but not a section for aforementioned problem. In this study, a database based on equivalences was created depending on Chinese spelling of Old Uighur words in Yunusoğlu’s work; and then the sound events based on these equivalences were determined. This study deals with one of these vocal phenomena, the consonant fall and shows the examples of the changes in Turkish words in Chinese pronunciation.

___

  • Fidan, Giray (2011a). Çin Dili ve Çince Dilbilgisi. (1. Basım). Ankara: Efil Yayınevi.
  • Fidan, Giray (2011b). Kanuni Devrinde Çin’de Osmanlı Tüfeği ve Osmanlılar. (1. Basım). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Gürsoy-Naskali, Emine (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • İmer, Kamile, Kocaman, Ahmet ve Sumru Özsoy (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
  • Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Mathews, R. H. (1975). Chinese-English Dictionary. Cambridge - Massachusetts: Harvard University Press.
  • Yunusoğlu, Mağfiret Kemal (2012). Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.