ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARA SAHİP OLAN AİLELERİN EVLİLİK YAŞAMINA TOPLUMSAL CİNSİYET ODAKLI YAKLAŞIM

Bu araştırmanın genel amacı, toplumsal cinsiyet odaklı yaklaşım bağlamında özel gereksinimli çocuklara sahip olan ailelerin evlilik yaşamını incelemek ve bu doğrultuda konuya ilişkin sosyal politika önceliklerini belirlemeye çalışmaktır. Bu bağlamda bu çalışma, hem teorik hem de uygulamalı bir özelliğe sahiptir. Tarama modeli kullanılarak yapılan bu araştırma, Ankara ilinde yürütülmüştür. Örneklem seçimi küme örnekleme yöntemi ile yapılmıştır. Ankara ili Özel İlk Esen Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’nden hizmet alan 120 özel gereksinimli çocuğa sahip aile, 120 kadın ve 120 erkekten oluşan toplam 240 ebeveyn, çalışma grubunu oluşturmuştur. Veriler, ‘‘yarı yapılandırılmış aile görüşme formu’’ ve ‘‘Evlilik Yaşamı Ölçeği’’ kullanılarak ‘‘yüzyüze görüşme’’ yöntemiyle toplanmıştır. Araştırmanının verileri, betimsel ve istatistiki analiz yöntemleri ile incelenmiştir. Başlıca bulgular, özel gereksinimli çocuklara sahip olan katılımcıların sosyo-demografik özelliklerinin, toplumsal cinsiyet rollerinin, iş bölümünün ve bakım emeğinin evlilik yaşamlarını toplumsal cinsiyet temelinde etkilediğini göstermiştir. Bu çalışma, özel gereksinimli çocuklara sahip olan ailelerin evlilik yaşamında toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin varlığı ve bu doğrultuda alternatif sosyal politika uygulamalarına duyulan ihtiyaç ile sonuçlanmıştır. Bu nedenle, bu ailelere yönelik sosyal politikaların toplumsal cinsiyet eşitliği ekseninde geliştirilmesi önemlidir.

___

  • Acar-Savran, G. (2004). Beden Emek Tarih (Diyalektik Bir Feminizm İçin). İstanbul: Kanat Kitap. Akçakın, M., & Erden, G. (2001). Otizm Tanısı Konmuş Çocukların Anne ve Babalarındaki Ruhsal Belirtiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 8(1), 2-11. Akıncı, G. (2007). Engelli Çocuğa Sahip Olan ve Olmayan Babaların Aile İşlevlerini Algılamaları İle Sosyal Uyum Düzeylerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Akın, A., & Demirel, S. (2003). Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Sağlığa Etkileri. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 73-82. Alptekin, K. (2004). Ana Hatlarıyla Özel Eğitim Rehabilitasyon Kurumlarında Aile Eğitimi Programının Yapılandırılması. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 4 (1), 47-58. Altuğ Özsoy, S., Özkahraman, Ş., & Çallı, F. (2006). Zihinsel Engelli Çocuk Sahibi Ailelerin Yaşadıkları Güçlüklerin İncelenmesi. Aile ve Toplum, 8(3), 69-77. Aydın, A., & Sözmez, O. İ. (2014). Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların Annelerinin Çocuk Yetiştirme Tutumlarının Çocukların Sosyal Becerilerine Etkisi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 149-168. Aykara, A. (2015). Zihinsel Engelli Kardeşe Sahip Bireylerin Yaşantılarının Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Baydur, H., & Uçan, G. (2016). Türkiye’de Toplumsal Cinsiyetin Değerlendirilmesi. Derya Şaşman Kaylı & Fatih Şahin (Der.). Sosyal Politikanın Cinsiyet Halleri: Toplumsal Cinsiyet ve Sosyal Hizmet içinde (s. 137-156). Ankara: Nika Yayınevi. Bhasin, K. (2003). Toplumsal Cinsiyet/Bize Yüklenen Roller. K. Ay (Çev.). İstanbul Kadav Yayınları. Bingöl, O. (2014). Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı 1, 108-114. Bütün, M. (2010). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Çocuk Bakım Hizmetleri: Farklı Ülke Uygulamaları. Uzmanlık Tezi, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Ankara. Cavkaytar, A. (2017). Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Aileler. T. Güler Yıldız (Der.). Anne Baba Eğitimi içinde (s. 63-84). 4. Baskı, Ankara: Pegem Akademi. Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli Çocuğu Olan Annelerin Sürekli Kaygı Düzeyleri İle Sosyal Destek Algıları Arasındaki İlişki. A. E. Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227. Çapa, B. (2009). Zihin Engelli ve Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Toplumsal Hayata Katılmada Yaşadıkları Güçlüklerin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Çavuşoğlu, H. (1994). Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Ankara: Hürbilek Matbaacılık. Danış, M. Z. (2006). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Yaşadığı Duygular, Çocuklarının Geleceğine İlişkin Düşünceleri ve Umutsuzluk Düzeyleri. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 17 (2), 91-107. Demirbilek, S. (2007). Cinsiyet Ayırımcılığının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 44(511), 12-27. Deniz, M. E., Dilmaç, B., & Arıcak, O. T. (2009). Engelli Çocuğa Sahip Olan Ebeveynlerin Durumluk-Sürekli Kaygı ve Yaşam Doyumlarının İncelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 953-968. Diken, İ. H. ve Sucuoğlu B. (1999). Sınıfında Zihin Engelli Çocuk Bulunan ve Bulunmayan Sınıf Öğretmenlerinin Zihin Engelli Çocukların Kaynaştırılmasına Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması. Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 25-39. Dökmen, Z. Y. (2014). Toplumsal Cinsiyet, Sosyal Psikolojik Açıklamalar. 5. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi. Ecevit, Y. (2012). Türkiye’de Sosyal Politika Çalışmalarının Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Gelişimi. S. Dedeoğlu & A.Y. Elveren (Der.). Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (s. 11-28). İstanbul: İletişim Yayınları. Erdoğan, N. (2008). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadının Görünmeyen Emeği: Mersin Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Ersoy, Ö., & Çürük, N. (2009). Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Annelerde Sosyal Desteğin Önemi. Aile ve Toplum Dergisi, 11 (5), 104-110. Featherstone, B. (2001). Where to for Feminist Social Work? Critical Social Work, 2, 1. Giddens, A., & Sutton P. W. (Eds.) (2010). Sociology: Introductory Readings. Cambridge: Polity Press. Gökçearslan, E. (2002). Özürlü Çocuğa Sahip Ailelerin Güçlendirilmesi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2 (2), 97-106. Grant, G. & Whittell, B. (2000). Differentiated Coping Strategies in Families with Children or Adults with Intellectual Disabilities: the Relevance of Gender, Family Composition and the Life Span. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 13, 256-275. Işıkhan, V. (2005). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Psiko-Sosyal ve Sosyo-Ekonomik Sorunları. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 16 (2), 35-52. Kaçan Softa, H., Öztürk, A., Sonkaya, C., & Düşünceli, H. (2016). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Anne ve Babaların Aile Yükü ve Yaşam Doyumlarının İncelenmesi. Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 5, 37-54. Karagöz, S. (2010). Otistik Çocukların Anne Babalarında Anlamlandırma ve Dini Başaçıkma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Karasar, N. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramalar-İlkeler-Teknikler. 21. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Koray, M., & Topçuoğlu, A. (1995). Sosyal Politika. 3. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları. Kottak, C. P. (2002). Anthropology: The Exploration of Human Diversity. 9th Ed., New York: McGraw-Hill, Inc. Köksal, G., & Kabasakal, Z. (2012). Zihinsel Engelli Çocukları Olan Ebeveynlerin Yaşamlarında Algıladıkları Stresi Yordayan Faktörlerin İncelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 71-91. Mıdık Özpak, A., Tekin, O., Arslan, İ., Gürhan, B., Özdaş, M. S., Çelik, M., Arıman, O. Ö., Evmez, M., & Fidancı, İ. (2017). Engelli Çocuk Sahibi Olan Ebeveynlerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının İncelenmesi. Konuralp Tıp Dergisi, 9(3), 12-19. Natan, K. (2006). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan ve Zihinsel Engelli Çocuğu Olmayan Annelerin Depresyon ve Kaygı Düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Oakley, A. (1972). Sex, Gender, and Society. New York: Harper Colophon. Oymak, M. V. (1998). Zeka Özürlü Çocukların Yetiştirilmesi: Tanımlar-Kavramlar-Programlar. 2. Baskı, Ankara: SABEV Yayını. Özgökçeler, S. (2006). Sosyal Dışlanma Sorunsalı ve Engellilerin Sosyal Politikası Bağlamında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. Özgür, İ. (2004). Engelli Çocuk Engelli Aile. Genç İnsiyatif Dergisi, 11, 18-27. Özkardeş, O. G. ve Beşikçi, H. (2002). Otistik Olan ve Olmayan Normal Çocuklara Sahip Anne Babaların Kaygı ve Depresyon Düzeyleri. L. Bıyıklı, B. Baydık & P. Ünsal (Haz.). XII. Ulusal Özel Eğitim Kongresi: Yöntemler-Yaklaşımlar-Stratejiler içinde (s. 203-214). Ankara: A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, No: 193. Özşenol, F., Işıkhan, V., Ünay, B., Aydın, İ., Akın, R., & Gökçay, E. (2003). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Aile İşlevlerinin Değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 45(2), 156-164. Özyurt, Ö. (2011). Hafif Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Annelerin Algıladıkları Aile İşleyişi ve Aile Yaşam Kalitesinin Sosyo-demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Park, J., Turnbull, A.P. ve Turnbull, H.R. (2002). Impacts of Poverty on Quality of Life in Families of Children With Disabilities. Council for Exceptional Children, 68(2), 151-170. Pearson, J. E., & Sternberg, A. (1986). A Mutual-Help Project for Families of Handicapped Children. Journal of Counseling & Development, 65 (4), 213-215. Rodriguez, C.M. & Murphy, L.E. (1997). Parenting Stress and Abuse Potential in Mothers of Children with Developmental Disabilities. Child Maltreatment, 3(2), 245-251. Sallan Gül, S. (2009). Refah Devletinin Dönüşümünde Kadın Haklarında Annelik Hakkından Çalışma ve Aile Sorumluluğuna Geçiş. TODAİE İnsan Hakları Yıllığı, 27, 49-73. Sarıhan, C. Ö. (2007). Engelli Çocuğa Sahip Olan ve Olmayan Annelerin Aile İşlevlerini Algılamaları İle Yalnızlık Düzeylerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Seyyar, A. (1999). Sosyal Siyaset Açısından Kadın ve Aile Politikaları. İstanbul: Birey Yayıncılık. Şaşman Kaylı, D., & Şahin, F. (2016). Sosyal Politikanın Cinsiyet Halleri: Toplumsal Cinsiyet ve Sosyal Hizmet. 1. Baskı, Ankara: Nika Yayınevi. Şen, E. (2004). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Yaşadığı Güçlükler. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Mersin. Şenel, A. (1982). İlkel Topluluktan Uygar Topluma: Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi. Ankara: A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 504. Tarsuslu Şimşek, T., Taşçı, M., & Karabulut, D. (2015). Kronik Engelli Çocuğu Olan Ailelerde Başka Çocuk Yapma İsteği ve Anne-Baba Birlikteliğine Etkisi. Turk Pediatri Ars, 50, 163-169. Tezer, E. (1996). Evlilik İlişkisinden Sağlanan Doyum: Evlilik Yaşamı Ölçeği. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2 (7), 1-7. Thompson, N. (2014). Kuram ve Uygulamada Sosyal Hizmeti Anlamak. Ankara: Dipnot Yayınları. Tunç, H. (2014). Toplumsal Cinsiyet Farklılaşması Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Erkeklerin Küpe Takması Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 608-625. Tunçbilek, E. (2011). Akraba Evlilikleri. Görünüm, Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı (2011). Akraba Evlilikleri. Görünüm, TAPV. Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2017). Erişim tarihi: Ekim, 2017. http://eyh.aile.gov.tr/kuruluslarimiz/kuruluslarimiz-engelli. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. (2008). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planı: 2008-2013. Ankara: KSGM. Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Kurumu. (2017). Erişim tarihi: Ekim, 2017. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/saglik/tibbi_malzeme. Vatandaş, C. (2007). Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 35, 29-56. Vural, S. ve Yücesoy, Ş. (2004). Türkiye’de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği’ne Uyum Çabalarının Yansımaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 141-158. World Economic Forum. (2016). The Global Gender Gap Report 2016. Switzerland: WEF. Yıldırım Sarı, H. (2007). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Ailelerde Aile Yüklenmesi. C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11 (2), 1-7.