Osmanlı Devletinde Beledi Hizmetlerde Kurumsallaşma Süreci: Erken Dönem ve Tanzimat Yılları

Çalışmada Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren hayat alanlarını kolay yaşanılır hale getirmek, insan huzuruna katkı sağlamak üzere yürütülen beledi hizmetler ve bu hizmetlerin kimler ve hangi müesseseler tarafından yürütüldüğü ile örgütsüz yapıdan kurumsallaşma boyutuna geçiş aşamalarının ortaya konulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda devletin, toplumun ciddi bir dönüşüm sürecine girmesiyle oluşan beledi yapılanma ve hizmetlerinin tarih içindeki yeri; sosyal, iktisadi, kültürel ve modernite bağlamında değerlendirilmiştir. Özellikle Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemine girdiği süreçte dış güçlerin etkileri ile ortaya çıkan reformların belediyeciliğe olan yansımaları dikkate alınmaya çalışılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda yerel yönetim temelinde belediyecilik anlayışı, Geleneksel Dönem (Erken Dönem), Tanzimat Sonrası Dönem ve Cumhuriyetin ilk yıllarından bugüne kadar olan süreç olmak üzere üç ana başlıkta değerlendirilebilir. Bu çalışmada ise Geleneksel Dönem olarak adlandırdığımız Tanzimat Öncesi (Erken Dönem) ve Tanzimat Sonrası dönem beledi yapılanma ve hizmetleri ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nde Erken dönem beledi uygulamaları örgütsüz ve kurumsal yapılanmadan uzak olduğu ancak bugünkü belediye faaliyetlerinin temelini oluşturmuştur. Tanzimat sonrasında ise ülkenin gelişimine paralel olarak değişen beledi yapılanmalara bakıldığında, gelişim ve kurumsallaşmanın dışarıdan gelen zorlamaların yarattığı idari ve toplumsal baskılar neticesinde oluştuğu söylenebilir. Osmanlı Devleti’nin yıkılış ve savaş yılları sürecinde, belediye kavramının, kentlerin gelişmişliği ve gelirleri ile doğrudan bağlantılı olduğu düşünüldüğünde gelişkin kurumsallaşmış teşkilat ve hizmet anlayışının olmadığı görülür.

Anahtar Kelimeler:

osmanlı devleti, belediye, idari yapılanma, kadı, vakıf, lonca

PDF

___

KitaplarAytaç, Fethi, Açıklamalı Belediye Kanunu, 6. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 1998.Çakır, Baki - Gümüş, İskender (ed), Ahilik, Kırklareli Üniversitesi Yayınları, Kırıkkale 2011.Dursun, Davut – Al Hamza (ed.), Türkiye’de Yönetim Geleneği, İlke Yayınları, No:24, İstanbul 1998.Eryılmaz, Bilal, Kamu Yönetimi, (Genişletilmiş ve Güncellenmiş Yeni Baskı), Erkam Matbaası, İstanbul 2007.Eryılmaz, Bilal, Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İşaret Yayınları, İstanbul 1992.Eş, Mecit, Maliye Tarihi Ders Notları, Eser Ofset, Trabzon 1998.Faroqhi, Suraıya, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev. Güven, Gül, Çağlalı- Türesay, Özgür), İstanbul 2003.Gökaçtı, Mehmet, Ali, Dünyada ve Türkiye’de Belediyecilik, Ozan Yayıncılık, İstanbul 1996.Kazıcı, Ziya, Osmanlı’da Yerel Yönetim, Bilge Yayıncılık, İstanbul 2006.Köymen, Mehmet, Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, TTK, Ankara 2004.Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri 1840-1880, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.Ortaylı, İlber, Türkiye İdare Tarihi, TODAİE Yayını, No:180, Doğan Basımevi, Ankara 1979.Özbilgen, Erol, Bütün Yönleriyle Osmanlı, İz Yayıncılık, İstanbul 2003.Setsini, Dominique, Voyage dans la Grece Asiatique, à la Peninsule de Cyzique, à Brusse et à Nice, Paris, 1789, s. 196-197’den ileten Lowry.Sunay, Cengiz, Türkiye’de Yerel Siyasetin Tarihi Gelişimi, Yerel Siyaset, Okutan Yayıncılık, Ocak 2008.Toprak, Zerrin, Yerel Yönetimler, (5. Baskı), İzmir 2001.Tuzcuoğlu, Ferruh, Metropoliten Yönetim, Sakarya Kitapevi, Sakarya 2003.Ulusoy, Ahmet - Akdemir, Tekin, Mahalli İdareler Maliyesi, Seçkin Yayınları, Ankara 2004.
MakalelerÇelik, Behiç, “Türk Belediyeciliğinin Tarihsel Gelişimi”, Yeni Türkiye, Yıl: 1, Sayı: 4, Mayıs-Haziran 1995, 588-597.Ersoy, Neşet, “Anadolu’da Sivil Toplum Örgütlenmesinin Tarihsel Gelişimi”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 75, Sayı: 438, Mart 2003, 129-156.Eryılmaz, Bilal, “Yerel Yönetim Sendromu”, Yeni Türkiye, Yıl: 1, Sayı: 4, Mayıs-Haziran 1995, 340-346.Dönmez, Mustafa, “Türkiye’de Belediyeciliğin Tarihsel Gelişimi”, Türk İdare Dergisi, Yıl 67, Sayı 406, Mart, 1995.Göymen, Korel, “Türkiye’de Yerel Yönetim”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 10, İletişim Yayınları, 2838-2844.İnalcık, Halil, “Osman Gazi’nin Nicaea Kuşatması ve Bopheus Muhaberesi”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Osman Gazi ve Dönemi Sempozyum Bildirileri, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı, Bursa 1996, 301-339.Karakurt, Elif – Uyar, Şaban, “Turizm Potansiyeli Açısından Bursa’nın Kültür, Tarih ve Çevre Envanteri: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, I. Bursa Turizm Sempozyumu 30 Eylül- 2 Ekim, Bursa 2005, 242-262.Ortaylı, İlber, “Türk Belediyesinin Denetim Yetkisinin Tarihi Gelişimi ve Günümüzdeki Durumu”, Amme İdaresi Dergisi, 6(4), Aralık, Ankara 1973, 14-24.Şahin, Köksal, “Eski Türklerde Merkezi İdare”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 77, Sayı: 445, Eylül 2005, 149-164.Tabakoğlu, Ahmet, “Tımar ve Vakıf Sistemleri”, Türk İktisat Tarihi, (4. Baskı), Dergâh Yayınları, İstanbul 1998, 202-207.Toprak, Zafer, “Tanzimat’tan Cumhuriyete Şehremaneti”, Türk Belediyeciliğinde 60. Yıl, Uluslararası Sempozyum, Ankara, 23-24 Kasım 1990, Bildiriler ve Tartışmalar, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 1990, 75-84.Uyar, Hakkı, “Türkiye’de ve Dünya’da Yerel Yönetimler: Kısa Bir Tarihçe”, Aydınlanma 1923, Sayı: 51, Kış, 2004, İstanbul, 1-8.Ünal, Feyzullah, “Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yasal ve Yapısal Dönüşümü”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya, 2011, Sayı. 30, 241-247.Vural, Tarık, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yerel Yönetimler”, Türk İdare Dergisi, Yıl 76, Sayı 444, Eylül 2004, 179-193.
TezlerKarakurt Tosun, Elif, Küreselleşme Sürecinde Kentlerde Mekânsal, Sosyal ve Kültürel Değişim: Bursa Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa 2007.