Gültekin ERDAL, Dilek SOYLU BAŞTUĞ, Kelime ERDAL

Anadolu Ve Türk Kültüründe Zeytin

Antik çağlardan beri bilinen zeytinin, ilk olarak nerede yetiştiği tam olarak bilinmemektedir. Ancak Anadolu’nun güney, güney batı ve batı gibi birçok bölgesinde yabani zeytin ormanlarının olduğunun bilinmesi, zeytinin ana yurdunun buralar olduğu fikrini güçlendirmektedir. Akdeniz havzasında kurulmuş tüm uygarlıklarda görülen zeytinin, bu uygarlıkların kültürlerinde de çok önemli bir yeri vardır. Zeytin ağacının çok uzun ömürlü olması, sağlıklı, iştah açıcı ve uzun süre saklanabilen bir yiyecek olması, insan hayatında hep var olmasını sağlamıştır. Zeytin, Anadolu kültürünün hemen her alanında bolca kullanılmış, Türk yaşam ve alışkanlıkları ile ayrı bir seviyeye yükselmiştir. Her mevsim yeşil yapraklarıyla ölümsüzlüğü, doğumu hatta evlenme kültürünü anlatırken, tüm dini kitaplarda adının geçmesi nedeniyle de dini gelenek ve törenlerde yer almıştır. Arkeolojik bulgular antik Anadolu yaşamında zeytin ve zeytinyağını dini ritüellerde kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca birçok hastalıklar için ilaç olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Ancak Anadolu ve İslam kültüründe zeytin, uzun bir ömrün sembolü olduğu gibi, cennetin de meyvesidir. Cennet meyvelerinin mezar taşlarında bolca uygulanmış olması, kompozisyon ve motif bakımından çeşitlilik göstermesini sağlamıştır. Bu çeşitlilik, mezar taşlarına, sıradanlığın ötesinde bir anlamla, sanat gözü ile bakılmasına yol açmıştır. Bilindiği gibi mezarların üzerine taş koymak eski bir gelenektir. Türkler de bu geleneği sürdürmüşler, kendi sahip oldukları ve getirdikleriyle, karşılaştıkları kültürün arasında yeni bir sentez ortaya koymuşlardır. Bu araştırmada zeytinin Türk kültüründeki yeri araştırılmış, Türk folklorunda, şiirinde, manilerde, halı, kilim ve nihayetinde mezar taşlarında motif olarak nasıl kullanıldığı, doküman analizi yöntemiyle tespit edilmiştir. Araştırma ile cennet meyvesi zeytinin kültürel değeri ortaya konulurken, aynı zamanda Türk kültürünün zenginliğine vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Zeytin, , Türk kültürü, , halk kültürü, , şiir, , mezar taşı,

Olives in Anatolian and Turkish Culture

It is not known precisely where the olive, which has been known since ancient times, grew first. However, the fact that there are wild olive forests in many regions of Anatolia such as south, southwest, and west strengthens the idea that olive is the homeland of the olive. Olive, which is seen in all civilizations established in the Mediterranean basin, has an essential place in the cultures of these civilizations. The fact that the olive tree is very long-lasting, healthy, appetizing, and can be stored for a long time ensured its existence in human life. Olive has been used abundantly in almost every area of Anatolian culture and has reached a different level with Turkish life and habits. While explaining immortality, birth, and even marriage culture with its green leaves in every season, it has been included in religious traditions and ceremonies because of its name in all sacred books. Archaeological findings show that olive and olive oil was used in religious rituals in ancient Anatolian life. It is also known to be used as a medicine for many diseases. However, in Anatolian and Islamic culture, olives are the fruit of heaven as well as a symbol of a long life. The fact that the fruits of paradise were applied abundantly on tombstones made it diverse in composition and motif. This diversity has led to the gravestones being viewed through the eyes of art with a meaning beyond ordinary. As is known, it is an ancient tradition to put stones on the graves. The Turks also continued this tradition and introduced a new synthesis between their own and what they brought and the culture they encountered. In this research, the place of olives in Turkish culture was investigated, and how it was used as a motif in Turkish folklore, poetry, manias, carpets, rugs, and finally, tombstones were determined by document analysis method. With the research, while the cultural value of the fruit of paradise was revealed, the richness of the Turkish culture was also emphasized. Keywords: Olive, Turkish culture, folk culture, poetry, tombstone.

Keywords:

Olive, Turkish culture, folk culture, poetry, tombstone,

PDF

___

Çoruhlu Y (2006). Meyve Kitabı, Meyve Sunma Sahnelerinin Anlamı. Editör, E.G. Naskali, D. Herkmen, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Dağlı, Y. (2006). Evliya Çelebi Seyehatnamesi'nde Meyve. D. H. Emine Görsoy Naskali içinde, Meyve Kitabı (s. 225-289). İstanbul: Kitapevi, ISSN:975-6403-77-2.
Dell, C. (2012). Mitoloji, Hayali Dünyalara Eksisksiz Rehber. Çev. N. Elhüseyni., Yapıkredi Yayınları, İstanbul.
Efe, R. S. (2011). Olive And Olive Oil Culture In The Mediterranean Basin. Newcastle, UK.: Environment and Ecology in the Mediterranean Region. Chapter 5, Cambridge Scholars Publishing. ISBN (10): 1-4438-3757-1, ISBN (13): 978-1-4438-3757-6.
Erdal, G. (1998). Sultan II.Bayezıd cami haziresindeki mezar taşlarının sanatsal incelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversaitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Eskiyörük, D. (2016). Antik Çağda Zeytin ve Zeytinyağı: Kilikya Bölgesi Örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(Special issue1 ), 228-243.
Gültekin, R. E. (2008). Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Kullanılması. Turkish Studies, 9-31.
Ünsal, A. (2011). Ölmez Ağacın Peşinde, Türkiye’de Zeytin ve Zeytinyağı. İstanbul: (8. Baskı) Yapı Kredi Yayınları .
Küçükkömürler, S. Z. (2015). Barışın Simgesi Zeytin Ve Anadolu Kültürü. Ağustos 2018 tarihinde www.ayk.gov.tr: www.ayk.gov.tr/.../KÜÇÜKKÖMÜRLER-Saime-EKMEN-Zeynep-BARIŞIN-SİMGES. adresinden alındı
Kıvrak, M. (2015). Zeytinciliğin Tarihi. Zeytin. Balıkesir, Edremit, Türkiye: T.C. Balıkesir üniversitesi Edremit Meslek Yüksekokulu.
Keykubat, B. (2014, Mayıs). Ölümsüz Ağaç Zeytin: Kutsal Tören (Derleme). Ağustos 2018 tarihinde Apelasyon: http://apelasyon.com/Yazi/97-olumsuz-agac-zeytin-kutsal-toren-derleme adresinden alındı
Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi (MEGEP) (2008 ). Ağaç̧ Motifleri. Ankara.
Tosun, N. (2006). Tasavvufta Meyve. D. H. Emine Gürsoy Naskali içinde, Meyve Kitabı (s. 55-66). İstanbul: Kitapevi, ISSN:975-6403-77-2.
Yazıcı, Ö. (2016). Cumhurı̇yet Dönemı̇ Türk Kâğıt Paralarındakı̇ Coğrafı̇ Unsurlara Daı̇r Öğrencı̇ Görüşlerı̇. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 46 Volume: 9 Issue: 46, 366-380.