Aksaray Hasan Dağı Bozboyun Tepesi Obsidiyen Kaynağının Arkeolojik ve Jeolojik Değerlendirmesi

Hasan Dağı, Aksaray ve Niğde illeri arasında bulunan volkanik bir dağdır. Hasan Dağı, 3253 m. yükseklikteki Büyük Hasan Dağı ve 3069 m. yükseklikteki Küçük Hasan Dağı isimli iki zirveden oluşur. Makale konusu olan obsidiyen kaynağı dağın kuzey yamacında, Aksaray sınırları içinde yer alır. Söz konusu kaynak 2016 yılında çevrede sürdürülen Paleolitik Çağ yüzey araştırmaları sırasında ziyaret edilmiştir. Makalede, bu kaynağın jeolojik özelliklerinden söz edildikten sonra, insanlar tarafından alet yapımı için kullanımına dair bilgiler verilecektir. Özellikle Paleolitik Çağ gibi konar-göçer toplulukların yaşadığı bir süreçte, bu tür taş kaynakları gündelik işlerde kullanılan aletlerin üretiminde ve av silahlarının yapımında tercih edilmişlerdir. Obsidiyen kaynağı her ne kadar Nenezi ve Göllüdağ kaynakları kadar kaliteli olmasa da, bilinenin aksine bu kaynağın insanlar tarafından kullanıldığına dair delillerin ele geçmiş olması oldukça önemlidir. Paleolitik Çağ’ın Alt Paleolitik Dönem kültürel evrelerine ait verilerin tespit edildiği obsidiyen kaynağı, en azından insan gruplarının Pleyistosen dönemde bu kaynağı kullandıklarını göstermektedir. Obsidiyen kaynağı hakkında ortaya konulacak sonuçlar sayesinde, Aksaray çevresindeki arkeolojik yerleşmelerdeki obsidiyen aletler, bu kaynakla en azından genel anlamda karşılaştırılabilecektir. Bu karşılaştırmayı daha somut hala getirmek adına, kaynakla ilgili jeolojik analizler daha sonraki çalışmalarda gerçekleştirilecektir

Anahtar Kelimeler:

Arkeoloji, Obsidiyen, Hasan Dağı, Yontmataş Alet, Hammadde, Volkanizma

PDF

___

Akköprü, E., Mouralis, D., Robin, A. K., Kuzucuoğlu, C., Erturaç, M. K. (2017), “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(1), ss. 49-62.
Aydar, E., Gourgaud, A. (1998), “The geology of Mount Hasan stratovolcano, central Anatolia, Turkey”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85 (1-4), 129-152.
Benedict, P., Gordus, A. A., Özdoğan, M., Wright, G. A. (1980), “Orta Anadolu’da Aksaray- Nevşehir- Niğde Yöresindeki Bazı Doğalcam Yataklarının Konumları ve Kimyasal Nitelikleri”, Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları, İstanbul, ss. 221-256.
Binder, D., Gratuze, B., Mouralis, D., Balkan-Atlı, N. (2011), “New investigations of the Göllüdağ obsidian lava flows system: a multi-disciplinary approach”, Journal of Archaeological Science, 38(12), ss. 3174-3184.
Carter, T. (2011). “A true gift of mother earth: the use and significance of obsidian at Catalhöyük”, Anatolian Studies, ss. 1-19.
Carter, T., Dubernet, S., - King, R., Le Bourdonnec, F. X., - Milić, M., Poupeau, G., Shackley, M. S. (2008), “Eastern Anatolian obsidians at Çatalhöyük and the reconfiguration of regional interaction in the Early Ceramic Neolithic”, Antiquity, 82(318), ss. 900-909.
Carter, T., Le Bourdonnec, F. X., Poupeau, G., Kartal, M., Calligaro, T., Moretto, P. (2011), “Marginal perspectives: sourcing epi-palaeolithic to chalcolithic obsidian from the Öküzini cave (SW Turkey)”, Paléorient, ss. 123-149.
Cauvin, M. C., Balkan-Atlı, N. (1996), “Rapport sur les recherches sur l'obsidienne en Cappadoce, 1993-1995”, Anatolia antiqua. Eski Anadolu, 4(1), ss. 249-271.
Cauvin, M. C., Chataigner, C. (1998), “Distribution de l'obsidienne dans les sites archéologiques du Proche et Moyen Orient”, BAR International Series, 738, ss. 325-350.
Chataigner, C. (1998), “Sources des artefacts du Proche Orient d'après leur caractérisation géochimique”, BAR International Series, 738, ss. 273-324.
Chataigner, C., Poidevin, J. L., Arnaud, N. O. (1998), “Turkish occurrences of obsidian and use by prehistoric peoples in the Near East from 14,000 to 6000 BP”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85(1-4), ss. 517-537.
Ercan, T., Tokel, S., Matsuda, J. I., Ul, T., Notsu, K., Fujitani, T. (1992), “New geochemical, isotopic and radiometric data of the Quaternary volcanism of Hasandağı-Karacadağ (Central Anatolia)”, TJK Bülteni, 7, ss. 8-21.
Ercan, T., Şaroğlu, F., Kuşcu, İ. (1996), “Features of obsidian beds formed by volcanic activity in Anatolia since 25 million years BP”. Archaeometry 94. In The Proceedings of the 29th International Symposium on Archaeometry held at Ankara, ss. 505-513.
Frahm, E., Hauck, T. C. (2017). “Origin of an obsidian scraper at Yabroud Rockshelter II (Syria): Implications for Near Eastern social networks in the early Upper Palaeolithic”, Journal of Archaeological Science: Reports, 13, ss. 415-427.
Keller, J., Bigazzi, G., Pernicka, E. (1996). “The Galatia-X source: a combined majorelement, trace-element and fission-track characterization of an unknown obsidian source in Northwestern Anatolia”, 'ARCHAEOMETRY 94. In The Proceedings of the 29th International Symposium on Archaeometry held at Ankara, ss. 9-14.
Kuhn, S. L. Dinçer, B., Balkan-Atlı, N., - Erturaç, M. K. (2015), “Paleolithic occupations of the Göllü Dağ, Central Anatolia”, Turkey. Journal of Field Archaeology, 40(5), ss. 581-602.
Mellaart, J. (1967), Çatal Hüyük. A Neolithic Town in Anatolia, Thames and Hudson. London.
Özdoğan, M. (1983). “Pendik: A neolithic site of Fikirtepe Culture in the Marmara Region”, Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens. 1. Band: Text, 1, ss. 401-412.
Pernicka, E. (1992), “Herkunftsbestimmung späturukzeit licher Obsidianfunde vom Hassek Höyük”, Istanbuler Forschungen 38, ss. 124-131.
Poidevin, J., L. (1998), “Les gisements d'obsidienne de Turquie et de Transcaucasie: geologie, geochimie et chronometrie”, BAR International Series, 738, 105-204.
Renfrew, C., Dixon, J. E., Cann, J. R. (1966), “Obsidian and early cultural contact in the Near East”, In Proceedings of the Prehistoric Society. Vol. 32, ss. 30-72
Slimak, L., Kuhn, S. L., Roche, H., Mouralis, D., Buitenhuis, H., Balkan-Atlı, N., Binder, D., Kuzucuoğlu, C., Guillou, H. (2008). “Kaletepe Deresi 3 (Turkey): Archaeological evidence for early human settlement in Central Anatolia”, Journal of Human Evolution, 54(1), ss. 99-111.
Yaman, İ. D., Aydın, Y., Yaman, I. A. (2018), “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2016)”, 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1, ss. 111-1