Fahreddîn er-Razî’nin Tanrı Tasavvurunu Üzerine İnşa Ettiği Yedi Öncül

Fahreddin er-Râzî, insan biçimci tanrı tasavvurunun çokça tartışıldığı bir dönemde tenzih savunusuyla tebarüz eden bir mütekellimdir. Râzî, felsefi kültür ve kadim ilahi dinlerden tevarüs ettiği iddia edilen teşbih ve tecsimi kadim ananelerin ve putperestliğin feri bir uzantısı olarak görmüştür. Antropomorfist tanrı tasavvuruna karşı tenzih savunusuyla münezzeh Allah inancını savunan Râzî, tanrı tasvirini metnin zahiri anlamı ile betimleyen salt nakilci zihniyetin iddialarını mesnetsiz bulduğu gibi kadim felsefi kültür ve israiliyat menşeli rivayetlerle tanrı tasavvurunu şekillendirenlerin tezlerini de akli ve mantıki açıdan tutarsız bulmuştur. Râzî bu her iki cenahın tezlerini kendi argümanları ile çürütmeye çalışmıştır. O salt nakilcilerin iddialarını tenzih temalı naslarla bertaraf ederken, salt akılcıların tezlerini de felsefi öncül, mantıki önerme ve akli istidlal yöntemleri ile izale etmeye çalışmıştır. Razî, muhaliflerinin tezlerini kendi argümanları ile çürütmeye çalışırken onu güçlü kılan ve muhaliflerini ilzam eden en önemli yönü tezlerini inkârı muhal olan öncüller üzerine ikame etmiş olmasıdır. Bu çalışmada Razî’nin teolojisini sistematize etmede esas aldığı ve tanrı tipolojisini üzerine inşa ettiği yedi öncülü işleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Fahreddin el-Razî, Tanrı, Antropomorfizm, Tenzih, Öncül

The Seven Premises That Fakhr al-Din al-Râzî Constructed Upon His Own God Thought

Fahreddin er-Râzî, was the one of the most prominent mutakallim, who defense the idea of Allah against the idea of the antropomorfism and corporealism. In this process, he saw the idea of “antropomorfism / tashbih” and “corporealism / tacsim” as an extension of ancient traditions and idolatry. Rāzî defends the uniqueness of Allah against the vision of anthropomorphist god. He criticized the metod of literalism which depicts God in terms of literary preparation. Likewise, the idea of God based on Hebrew sources was critically inconsistent. Rāzî tried to refute the theses of these two perceptions of god with their own arguments. He criticized the claims of the literalists with verses. He tried to refute the theses of rationalists with reasoning. He wanted to find solid grounds. For this reason he refuted the dissidents' arguments wich based on premise cannot be denied. In this study, we will investigate Razi's understanding of God by claiming his seven premises based on his systematic theology and his god typology.

Keywords:

Kalam, Fakhr al-din al-Râzî, God, Anthropomorphism, Tanzih,

PDF

___

Abdulhamid, İrfan. Dirâsetün fi’l-Furûk ve’l-‘Akâidi’l-İslamî. Bağdat: Matbatü’l-İrşâd, 1967.
Az, Mehmet Ata. İlahi Basitlik Bağlamında Tanrının Bilinebilirliği. Ankara: OTTO Yayınları, 2017.
Bolay, Süleyman. Felsefi Doktrinler Sözlüğü. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2004.
Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rifât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Cüvenynî, İmamu'l-Haremeyn. el-İrşad. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2010.
İsfehânî, Ragıb. el-Müfredât. Beyrut: Daru’l-Marife, 2005.
Râzî, Fahreddîn. el-Mebâhis’ul-Meşrikiyye. 1 Baskı. Tahran: Menşuratü Zevi’l-Kurba, 1329.
Huleyf, Fethullah. Fahreddin er-Râzî. Beyrut: Daru Camiâtü’l-Mısrî, 1976.
İbrahim, Selva Muhammed. el-İtticâhü’l-Akâidî fi Tefsiri’r-Râzî. Doktora Tezi, Camiatü’r-Ribât, 2015.
Olguner, Fahrettin. Üç Türk İslam Mütefekkiri İbn Sina-Fahreddin Râzî-Nassireddin et-Tûsî Düşüncesinde Varoluş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
Râzî, Fahreddin. el-Erba’în fi Usûli’d-Dîn. 1 Baskı. Kahire: Mektebetü Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
Râzî, Fahreddin. el-Mealim fi Usûli’d-Dîn. 1 Baskı. Amman: Daru’l-Fetih, 2010.
Râzî, Fahreddin. el-Mesâilu’l-Hamsûn fi Usûli’d-Dîn. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1990.
Râzî, Fahreddin. el-Metâlibu’l’Aliye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabi, 1978.
Râzî, Fahreddin. Kelama Giriş (el-Muhassal). Ankara: AÜİF Yay, 1978.
Râzî, Fahreddin. Levâmiü’l-Beyyinât an Şerhi Esmaillahi ve's-Sıfat. Mısır: el-Matbaatü’ş-Şerkiyye, 1323.
Râzî, Fahreddin. Lübabu’l-İşârât ve’t-Tenbihât. 1 Baskı. Kahire: Mektebetü’l-Külliyatü’l-Ezheriyye, 1986.
Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 2005.
Râzî, Fahreddin. Muhassalü Efkari’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn min’l-Ulem ve’l-Hükema ve’l-Mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, ty.
Râzî, Fahreddin. Nihâyetü’l-‘Ukûl fi Dirâyeti’l-Usûl. Beyrut: Darü’z-Zehair, 2015.
Râzî, Fahreddin. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbihât. Tahran: Müessesetü’s-Sadık, 1415.
Râzî, Fahreddin. Te’sisü’t-Takdîs. Kahire: Mektebetü Külliyati’l-Ezheriyye, 2001.
Yavuz, Ömer Faruk. “Araz”.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3: 337-342. Ankara: TDV Yayınları, 1999.