191111

Selçuklu Tarihini Derinden Etkileyen Bir Olay: Selçuklu- Yabgulu Mücadelesi

Selçukoğulları Selçuk Bey’in oğullarından Mikail’in soyundan gelenler ile Arslan Yabgu’nunsoyundan gelenler olmak üzere iki kola ayrılmışlardır. Bunlardan Mikail’in soyundan gelenlerSelçuklular şeklinde adlandırılmış ve Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuşlardır. Arslan Yabgu’nunsoyundan gelenlere ise Yabgulular denilmiş ve bunlar da Türkiye Selçuklularını oluşturmuşlardır.Bütün Selçuklu Tarihi boyunca Selçuklular ile Yabgulular arasında bir soğukluk,çekişme, hatta mücadele vardır. Bunun temeli Selçuk Bey’in sağlığına kadar uzanmaktadır.Bu durum Büyük Selçuklular kurulduktan sonra da iç isyanlar ve saltanat mücadelelerişeklinde devam ettiği gibi Türkiye Selçukluları’nın ilk zamanlarına kadar sürmüş ve TürkiyeSelçuklu hükümdarlarından iki kişinin hayatına mal olmuştur

Anahtar Kelimeler:

Selçuklu, Yabgulu, Arslan Yabgu, Tuğrul, Kutalmış, Süleyman-şah, I. Kılıç Arslan

An Incident Influencing Seljuq History Deeply: The Struggle Between Seljuqs and Yabgulular

Seljuqs were divided into two branches as the descents of Mikail and Arslan Yabgu who were the sons of Seljuk Beg. The ones descending from Mikail were called Seljuqs and they established the Great Seljuq Empire. The ones descending from Arslan Yabgu were called Yabgulular and they formed the Turkey Seljuqs. Throughout Seljukian history, there was a standoff, conflict and even a fight between Seljuqs and Yabgulular. The basis of it dates back to the time of Seljuk Beg. This situation not only continued as an internal rebellion and power struggle but also lasted until the early years of Turkey Seljuqs and it also cost the lives of two Turkey Seljuq Sultans.

Keywords:

Seljuk, Yabgulu, Arslan Yabgu, Tuğrul, Qutalmish, Suleiman-shah, Kilij Arslan I,

___

ABÛ’L-FARAC, Bar Hebraeus (1987). Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, I-II, TTK yay., 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2003). Oğuzlar, çev. Ekber N. Necef-Ahmet Anna- berdiyev, İstanbul: Selenge Yay.
AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2006). Selçuklular, çev. Ekber N. Necef-Ahmet R. Annaberdiyev, İstanbul: Ötüken Yay.
AHMED B. MAHMUD (1977). Selçuk-nâme, haz. Erdoğan Merçil, C. I, İstanbul: Ter- cüman 1001 Temel Eser
AKSARAYÎ, Kerimüddin Mahmud (2000). Müsâmeretü’l-ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
ALPTEKİN, Coşkun (1992a). “Büyük Selçuklular”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 7, İstanbul: Çağ Yay., 95-214
ALPTEKİN, Coşkun (1992b). “Türkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 8, İstanbul: Çağ Yay., 209-382.
ANNA KOMNENA (1996). Alexiad Malazgirt’in Sonrası, trc. Bilge Umar, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
ANONİM SELÇUK-NÂME (1952). nşr. ve trc. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara.
AŞIKPAŞAOĞLU (1985). Aşıkpaşaoğlu Tarihi, hzl. A. Nihal Atsız, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
ATEŞ, Ahmet (1965). “Yabgulular Meselesi”, Belleten, XXIX/115, Ankara, 517-525.
AZİMÎ (1988). Azimî Tarihi, nşr. ve trc. Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
BEYHAKÎ (1371). Tarih-i Beyhakî, nşr. Ali Ekber Feyyaz, Tahran.
BUNDÂRÎ (1999). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, çev. Kıvameddin Burslan, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
CAHEN, Claude (1949).”Le Malik-nâmeh et l’histoire des origines Seljukides”, Ori- ent, II/1, Leiden, 31-65.
CAHEN, Claude (1984). Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, çev. Yıldız Moran, 2. baskı, İstanbul: E Yay.
DEMİRKENT, Işın (2002). “Kılıçarslan I” mad., DİA, C. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 396-399.
DEMİRKENT, Işın (1996). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
DİVİTÇİOĞLU, Sencer (1994). Oğuz’dan Selçuklu’ya, İstanbul: Eren Yay.
DİVİTÇİOĞLU, Sencer (1996). Osmanlı Beyliği’nin Kuruluşu, İstanbul: Eren Yay.
İBNÜ’L-ADÎM (1989). Biyografilerle Selçuklu Tarihi Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler), çeviri notlar ve açıklamalar Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
İBNÜ’L-ADÎM (1954). Zübdetü’l-Haleb min tarihi’l-Haleb, nşr. S. Dehhân, C. II, Dı- maşk.
İBNÜ’L-ESÎR (1991). el-Kâmil fi’t-târih, çev. Abdülkerim Özaydın, C. 10, Ankara: Ba- har Yay.
İNALCIK, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Se- zer, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
KAFESOĞLU, İbrahim (1981). “Anadolu Selçuklu Devleti Hangi Tarihte Kuruldu”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 10-11, İstanbul, 1-28.
KAFESOĞLU, İbrahim (1984). “Selçuklu Çağındaki İzmir Türk Beyi’nin Adı: Çaka mı, Çağa mı, Çakan mı?” Tarih Dergisi Prof. Dr. M. C. Şehabettin Tekindağ Hatıra Sayısı, S. 34, İstanbul, 55-60.
KAFESOĞLU, İbrahim (1992). Selçuklu Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
KAFESOĞLU, İbrahim (1958). “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, Türkiyat Mecmua- sı, C. XIII, İstanbul, 117-130.
KAFESOĞLU, İbrahim (1953). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorlu- ğu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
KESİK, Muharrem (2001). “Kutalmış’ın Büyük Selçuklu Tahtını Ele Geçirme Gayret- leri”, Türk Kültürü, Yıl XXXIX, S. 454, Ankara, 97-105.
KESKİN, Mustafa (2002). “Gazi Süleyman Şah ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin Ku- ruluşu”, Türkler, C. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 529-536.
KESKİN, Mustafa (1991). “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kurucusu Gazi Süleyman Şah”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 52, İstanbul, 35-42.
KOCA, Salim (1997). Dandanakan’dan Malazgirt’e, Giresun.
KOCA, Salim (2006). “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu ve I. Süleyman-Şah”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C. 1, Ankara: Kültür ve Tu- rizm Bakanlığı Yay. 23-35.
KOCA, Salim (2003). Türkiye Selçukluları Tarihi, Çorum: Karam Yay.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1989a). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1992). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Alp Arslan ve Zamanı, C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1989b). Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1993). “Süleymanşah ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu”, Belleten, LVII/218, Ankara, 71-79.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
LAURENT, J. (1988). Rum (Anadolu) Sultanlığının Menşei ve Bizans”, çev. Yaşar Yücel, Belleten, LII/202, Ankara, 219-226.
MERÇİL, Erdoğan (2005). Büyük Selçuklu Devleti, Siyasi Tarih, Ankara: Nobel Yay.
MERÇİL, Erdoğan (1992). “ Büyük Selçuklular” Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Ta- rihi, C. 7, İstanbul: Çağ Yay., 95-214.
MERÇİL, Erdoğan (1991). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara, Türk Tarih Ku- rumu Yay.
MİRHOND (1270). Ravzatu’s-safa, C. IV, Bombay.
MÜNECCİMBAŞI, Ahmed. b. Lütfullah (2001). Câmiu’d-düvel, yay. Ali Öngül, C. I- II, İzmir: Akademi Kitabevi.
MÜVERRİH VARDAN (1937). “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, çev. H. D. Andre- asyan, Tarih Semineri Dergisi, I/1, İstanbul, 153-255.
ÖZAYDIN, Abdülkerim (1991). “Arslan b. Selçuk” mad., DİA, C. 3, İstanbul: Türki- ye Diyanet Vakfı Yay., 402-403.
ÖZAYDIN, Abdülkerim (1990). Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi, Anka- ra: Türk Tarih Kurumu Yay.
ÖZGÜDENLİ, Osman G. (2006). Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yay.
ÖZGÜDENLİ, Osman G. (2013). Selçuklular, Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040- 1157), C. I, İstanbul: İsam Yay.
ÖZGÜDENLİ, Osman G. (2012). “Selçuklular’ın Kökeni”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed. Refik Turan, Ankara: Grafiker Yay., 19-37.
PİYADEOĞLU, Cihan (2011). Selçuklular’ın Kuruluş Hikâyesi, Çağrı Bey, İstanbul: Ti- maş Yay.
RÂVENDÎ (1999), Râhatü’s-sudûr ve Âyetü’sürûr, çev. Ahmet Ateş, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
REŞİDÜ’D-DİN FAZLULLAH (2010). Cami’ü’t-Tevârih Selçuklu Devleti, çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş, İstanbul: Selenge Yay.
SADRUDDÎN el-HÜSEYNî (1943). Ahbârü’d-devleti’s-Selçukıyye, trc. Necati Lügal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
SIBT İBNÜ’L-CEVZÎ (1968). Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-âyân, yay. Ali Sevim, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay.
SEVİM, Ali (1993). Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi, 2. Baskı, Ankara: Türk Ta- rih Kurumu Yay.
SEVİM, Ali (1981). Suriye Selçukluları, C. I, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yay.
SEVİM, Ali (1983). Suriye Selçukluları, C. II, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Ta- rih-Coğrafya Fakültesi Yay.
SEVİM, Ali- Erdoğan MERÇİL, (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yay.
SOLMAZ, Sefer, (2002). “Danişmendliler”, Türkler, C. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 430-451.
SOLMAZ, Sefer, (2001). Danişmendliler Devleti ve Kültürel Mirasları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü), Konya.
SÜMER, Faruk (2002). “Kutalmış” mad. DİA, C. 26, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 480-481.
SÜMER, Faruk (1999). Oğuzlar (Türkmenler), 5. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araş- tırmaları Vakfı Yay.
SÜRYANÎ MİHAİL (1944). Süryanî Patrik Mihail’in Vekayinâmesi, çev. H. D. Andre- asyan, C. II, TTK Ktp.’nde 44-2 no’lu basılmamış nüsha.
TOGAN, Zeki Velidî (1981). Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, C. I, 3. Baskı, İstanbul: En- derun Kitabevi.
TURAN, Osman (1979). “Kılıç Arslan I.” mad., İA, C. VI, İstanbul: Millî Eğitim Ba- kanlığı Yay., 681-688.
TURAN, Osman (1993a), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, 3. Baskı, İstan- bul: Boğaziçi Yay.
TURAN, Osman (1993b). Selçuklular Zamanında Türkiye Siyâsi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318), 3. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yay.
TURAN, Osman (1979). “Süleyman-şah I.” mad., İA, C. XI, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay., 201-218.
URFALI MATEOS (1987). Urfalı MateosVekaynâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli, çev. Hrant D. Andreasyan, notlar Edouard Dulaurer-M. Halil Yinanç, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
ULUÇAY, Çağatay (2012). İlk Müslüman Türk Devletleri, 4. Baskı, İstanbul: Ötüken Yay.
USTA, Aydın (2009). “Samânîler”, mad., DİA, C. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 64-68.
USTA, Aydın (2007). Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma Serüveni, İs- tanbul: Yeditepe Yay.
ÜREMİŞ, Ali (2005). Türkiye Selçuklularının Doğu Anadolu Politikası, Ankara: Babil Yay.
YİNANÇ, Mükrimin Halil (1979). “Çagrı Bey” mad., İA, C. III, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay., 324-328.
YİNANÇ, Mükrimin Halil (1944). Türkiye Tarihi, Selçuklular Devri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
YAZICI, Nesimi (2002). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, 2. Baskı Ankara: Türkiye Di- yanet Vakfı Yay.