Yeni Uygur Türkçesinde -vat-, -(i)vat-, -(ü)vat- Yapısı, Gelişimi ve Anlamı Üzerine

Yeni Uygur Türkçesinde zarf-fiil ekleriyle kurulan birleşik fiil yapılarının bazılarında esas fiille, bu fiile bağlanmış olan yardımcı fiilin birtakım ses hadiseleri sonucunda kalıplaştığı şekiller ortaya çıkmıştır. Bu yapılardan birisi de -vat-, -(i)vât-, -(u)vât-, -(ü)vât- şeklidir. Bu tür şekillerde birleşik fiili meydana getiren esas fiil, zarf-fiil eki ve yardımcı fiili birbirinden ayırt etmek güçleşmektedir. Söz konusu yapıda yer alan yardımcı fiil hakkında da böyle bir belirsizlik vardır. Kaynakların bir kısmında bu yardımcı fiilin et- "yapmak, etmek", at- "atmak, fırlatmak" bir kısmında da avat- "göndermek" fiili olabileceği belirtilmiştir. Bu yazıda, söz konusu şeklin hem ses hem de anlam bakımından değerlendirildiğinde "—(I)p ayat-" yapısından kalıplaştığı ortaya konulmuş ve bu yapının ifade ettiği anlamlar üzerinde durulmuş; yine aynı ölçülerle diğer görüşlerin izaha muhtaç taraflarına dikkat çekilmiştir.

Figures which became stereotyped as a result of some voice occurences of auxilary verb compound with main verb and in some compound words that constructed with gerunds have appeared in Neouighur Turkish. One of these structures is -vat-, -(i)vat-, -(u)vat-, -(u)vat- form. It becomes difficult to distinguish the affix of gerund, auxiliaries and main verbs which comprise the compound verb in these forms.There is such an indefiniteness about the auxiliary verb that takes part in mentioned structure. It is mentioned that this auxilary verb can be in the form of et- "yapmak, etmek", at- "atmak, fırlatmak" and aval- "göndermek". In this article, while the mentioned form is evaluated in point of both voice and meaning, it is brought up that mentioned form becomes stereotyped from "-(I)p âvât-" structure and the meanings of this structure have been dwelt on; again by the same dimensions, the weak parts, which need to be explained, of other views attracted attention.

___

ABİHAN, Tohti (1985), Hazirki Zaman Uygur Tili Asasliri, Kaşgar.

ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu BiliglII. İndeks (hzl. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce), İstanbul.

______(1991), Kutadgu Biligl. Metin, Ankara.

CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Londra.

ECKMANN, Janos (1996), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (hzl. Osman Fikri Sertkaya), Ankara.

GABAİN, A. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri (çev. MehmetAkalın), Ankara.

ISKAKOV, A. (1974), Kazırgi Kazak Tili-Morfologiya, Almatı.

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, (1991), C. I, Ankara.

NADZHIP, E. N. (1971), Modern Uigur, Moskov.

ÖZTÜRK, Rıdvan (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara.

TÖMÜR, Hamit (1987), Hazirki Zaman Uygur Tili Grammatikisi-Morfologiya, Sincan.

Uygur Tilinin İzahlik Lugiti, (1999), (Kiskartilmisi), Sincan.

YOLDAŞEV, A. A. (1965), Analitiçeskie formı glagola v tyurkskih yazıkah, Moskva.