Türkiye Camilerinde Okutulan Hutbelerin Birlikte Yaşama Söylemleri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme: Adana Örneği

Camiler Müslümanların gündelik hayatında büyük öneme sahip mekanlardır. Camilerde Müslümanlara, Cuma ve bayram namazlarında Diyanet İşleri Başkanlığı veya İl müftülükleri tarafından hazırlanan hutbeler okunur. Hutbeler, ibadet ve ahlak gibi konuların yanı sıra Müslümanların gündemini oluşturan siyasal, sosyal ve daha birçok konuda Müslümanlara telkinlerde bulunmayı amaçlamaktadır. Bu gündemler günümüz toplumlarında yaşanan ve büyük toplumsal ve siyasal dönüşümlere neden olan kaos, salgın, savaş, ayrımcılık, soykırım, göç, kentleşme, suç, açlık ve kuraklık gibi olaylardan oluşmaktadır. Bu olaylar, gerek dünya nüfusunun çoğunun doğrudan karşı karşıya kalması, gerekse de genellikle Müslümanların yoğun olarak yaşadığı coğrafyalarda cereyan etmesi bakımından önemlidir. Kaldı ki bu olaylarla birlikte, birlikte yaşama, farklılıklara saygı gibi konular da sosyal bilimlerin gündemine taşınmıştır. Bu çalışmada, İslam’ın birlikte yaşama kültürünün hutbeler üzerinden yeniden üretilmesi analiz edilecek ve hutbelerin söylem analizleri sosyolojik açıdan değerlendirilecektir. Bu bağlamda Cuma ve bayram namazlarında okunan hutbelerdeki “birlikte yaşama” söyleminin sosyolojik analizi yapılacaktır. Ayrıca “birlikte yaşama” ve “farklılıklara saygı” temalı hutbelerin söylem analizleri, bazı sosyal ve siyasal olaylar örnekliğinde tartışılacaktır. Bu amaçla 2013-2015 yılları arasında Cuma ve bayram namazlarında okutulan 87 hutbe incelenecektir. Bu hutbelerin yoğunlaştığı Suriye Meselesi, Suriyeli sığınmacılar, terör ve etnik çatışma gibi konular temelinde hutbelerin birlikte yaşama kültürünü inşa ettiği söylemler de sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Diyanet İşleri Başkanlığı, hutbe, birlikte yaşama, Suriyeliler, Suriye meselesi

A Sociological Evaluation of the Co-Existence Discourses of the Khutbahs Given in Turkish Mosques: The Case of Adana

Mosques are important places in the daily lives of Muslims. In mosques, khutbahs, which are prepared by Presidency of Religious Affairs or Provincial Offices of Mufti, are given during the Jumuah and Eid prayers. Khutbahs aim at indoctrinating Muslims about political, social and the other issues that constitute the Muslims’ agenda besides the subjects like worship and morality. These agendas consist of some problems such as epidemic, war, discrimination, genocide, migration, urbanization, crime, hunger and drought, which have been experienced in today’s societies and which cause social and political transformations. These events are important in terms of both influencing the majority of World’s population and generally occurring in the areas where Muslims have been intensively living. Moreover, issues like living together, respect for diversity, etc. have been moved to the agenda of the social sciences. In this study, re-production of the co-existence culture of Islam through the khutbahs will be analysed and discourse analyses of khutbahs will sociologically be evaluated. Within this context, sociological analysis of the “co-existence” discourse given in khutbahs during Jumuah and Eid prayers will be made. In addition, discourse analyses of the khutbahs themed “living together”, “respect for diversity” will be discussed in the exemplification of some social and political events. For that purpose, 87 khutbahs given in Jumuah and Eid prayers between the years of 2013 and 2015 will be examined. In line with the issues such as the Syrian issue, Syrian asylum-seekers, terror and ethnic conflicts which these khutbahs deal with, the discourses that construct the culture of living together in the khutbahs will be questioned.

Keywords:

Presidency of Religious Affairs, khutbah, co-existence, Syrians, issue of Syria,

PDF

___

Adana Müftülüğü İrşad Kurulu (2015). “Suriyeli Kardeşlerimize Yardım Kampanyası”. Cuma Hutbesi. 09.01.2015
AKTAY, Yasin (1998). “Kültürel Sahihlik Söylemleri ve Modernlik”. Tezkire (14-15): 13-42.
AKTAY, Yasin (2003). “Küreselleşme ve Çokkültürlülük”. Tezkire (35): 54-82.
ARICI, Mehmet (2014). “Nefis Muhasebesi”. Cuma Hutbesi. 03.01.2014.
AYDIN, Mustafa (2003). “‘Birlikte Yaşama’ Bağlamında Çokkültürlülük Sorunu”. Tezkire (35): 39-53.
AYDOĞAN, Mevlüt (2013). “Fitne ve Zararları”. Cuma Hutbesi. Adana İl Müftülüğü. 29.11.2013.
BEŞİRLİ, Hayati (2006). “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Camilerde Okuttuğu Hutbelerin Sosyolojik Analizi”. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 8 (2): 143-171.
CAN, İslam (2013). “Çokkültürlülük Tartışmaları Işığında Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’nin Çokkültürlü Politikalarını Anlamaya Giriş”. II. TLÇK Bildiriler Kitabı I. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı. 115-132.
CAN, İslam (2015). Türkiye’de Siyasal Güven (Liderler Kurumlar Süreçler). İstanbul: Açılım Yay.
CEVİZVİ, Ahmet (2002). “Söylem”. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay. 5. bs.
ÇELİK, Ali Hayri (2014). “Hiç Kimse Kimsesiz Kalmasın”. Cuma Hutbesi. 11.07.2014
DEMİR, Metin (2012). “Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu”. İnsan ve Toplum 2 (3): 5-32.
DEMİR, Zekiye (2013). “Diyanet Hutbelerinde Kadın Söylemi (2001-2011)”. Toplum Bilimleri 7 (14): 95-118.
DHGM (2013a). “Muharrem Ayı ve Kerbela”. Cuma Hutbesi. 08.11.2013
DHGM (2013b). “Kurbanlarımızla Pekişsin Kardeşliğimiz”. Cuma Hutbesi. 04.10.2013
DHGM (2014a). “Nasıl Bir Kardeşlik”. Cuma Hutbesi. 31.01.2014
DHGM (2014b). “Kimsesizlerin Kimsesi Olabilmek”. Cuma Hutbesi. 11.07.2014
DHGM (2014c). “Hicret: Fıtrata Yapılan Yolculuk”. Cuma Hutbesi. 24.10.2014
DHGM (2014d). “Ortak Hüzün ve İbret Ayı: Muharrem”. Cuma Hutbesi. 31.10.2014
DHGM (2014e). “Dilin Esiri Olmayalım!”. Cuma Hutbesi. 28.11.2014
DHGM (2015a). “Mevlid: Rahmet Elçisinin Dünyayı Teşrifi”. Cuma Hutbesi. 02.01.2015
DHGM (2015b). “Allah’ın Son Dini İslam”. Cuma Hutbesi. 30.01.2015
DHGM (2015c). “Çanakkale Şehitlerine…”. Cuma Hutbesi. 13.03.2015
DHGM (2015d). “İnsanı İyilik Yaşatır”. Cuma Hutbesi. 20.03.2015
DHGM (2015e). “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı”. Cuma Hutbesi. 10.04.2015
DHGM (2015f). “Dünya Bize, Biz Birbirimize Emanetiz!”. Cuma Hutbesi. 17.04.2015
DHGM (2015g). “Manevi Coşkunun Zirvesi: Üç Aylar”. Cuma Hutbesi. 24.04.2015
DHGM (2015h). “İslam, Irkçılığın Her Türlüsünü Reddeder”. Cuma Hutbesi. 05.06.2015
DHGM (2015i). “Vakit İyilik Vakti: Bu Ramazan ve Her Ramazan”. Cuma Hutbesi. 19.06.2015
DHGM (2015k). “Tevhid İle Gelen Vahdet”. Cuma Hutbesi. 26.06.2015
DHGM (2015m). “Cennet Kapılarının Anahtarı: Yetimler”. Cuma Hutbesi. 03.07.2015
DHGM (2015n). “Ramazan Bayramı”. Ramazan Bayramı Hutbesi. 17.07.2015
DHGM (2015p). “Gün Birlik ve Dirlik Günüdür!”. Cuma Hutbesi. 24.07.2015
DHGM (2015r). “Birlik ve Beraberliğimizin Harcı: Kardeşliğimiz”. Cuma Hutbesi. 21.08.2015.
DİB (2007). Dış Genelge. http://www2.diyanet.gov.tr/HukukMusavirligi/Mevzuat/Foyvolant_Dis_Genelge_2007.pdf [04.07.2017].
DİB (2009). İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
DİB (2013). “Ömür Sermayesi Tükenirken…”. Cuma Hutbesi. 27.12.2013.
DİB (2014a). “Müminler Tek Vücut Gibidir”. Cuma Hutbesi. 16.05.2014.
DİB (2014b). “Mazlumların Ümidi Olabilmek”. Cuma Hutbesi, 18.07.2014.
DİB (2014c). “Ramazan Bayramı”. Bayram Hutbesi, 28.07.2014.
DİB (2015a). “Her Can Kutsal ve Dokunulmazdır!”. Cuma Hutbesi. 20.02.2015.
DİB (2015b). “Kadına El Kalkmaz!”. Cuma Hutbesi. 20.02.2015.
DİB (2016a). 15 Temmuz 2016 Genelgesi. http://www2.diyanet.gov.tr/HukukMusavirligi/SiteAssets/Sayfalar/genelgeler/15%20Temmuz%202016%20Genelgesi.pdf [04.07.2017].
DİB (2016b). “Din Şurası Sonuç Bildirgesi Açıklandı”. Yenişafak. http://www.yenisafak.com/hayat/din-surasi-sonuc-bildirgesi-aciklandi-2505531 [04.07.2017].
DİB (2017). Kendi Dilinden FETÖ: Örgütlü Bir Din İstismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
DOĞAN, Recai (1998). “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”. Dini Araştırmalar 1 (2): 5-51.
FORSTER, Nick (1994). “The analysis of company documentation”. Qualitative methods in organizational research: A pratical quide. ed. C.Cassell & G. Symon. London: Sage.
FUKUYAMA, Francis (2009). Büyük Çözülme: İnsan Doğası ve Toplumsal Düzenin Yeniden Oluşturulması. çev. Hasan Kaya. İstanbul: Profil Yayıncılık. 5. Bs.
GÖRMEZ, Mehmet (2017). “Sunuş”. Kendi Dilinden FETÖ: Örgütlü Bir Din İstismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 7-8.
HABERMAS, Jürgen (2010). “Demokratik Anayasal Devlette Tanınma Savaşımı”, Çokkültürcülük Tanınma Politikası, ed. A. Gutmann. çev. M. H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
KOÇYİĞİT, Tahsin (2013). “Vaazlarda Hz. Peygamberi Anlatma Yöntemine İlişkin Değerlendirmeler”. Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu Bildiri Kitabı I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 418-436.
KÜLEKÇİ, Cahit (2013). “İlk Dönem İslam Siyasi Tarihinde Hutbe Uygulaması”. Turkish Studies 8 (7): 307-321.
KYMLICKA, Will (1998). Çokkültürlü Yurttaşlık/Azınlık Haklarının Liberal Teorisi. çev. A. Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yay.
KYMLICKA, Will (2001). Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism And Citizenship. New York: Oxford Universty Press.
METİN, Lokman (2014). “Çanakkale ve Milli Şuur”. Cuma Hutbesi. 14.03.2014
ÖZBOLAT, Abdullah (2013). “Hutbelerde Söylem Değişimi-Diyanet Hutbeleri Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (29): 662-679.
ÖZENSEL, Ertan (2012). “Çokkültürlülük Uygulaması Olarak Kanada Çokkültürlülüğü”. Akademik İncelemeler Dergisi 7 (1): 55-69.
ÖZENSEL, Ertan (2013). “Doğu Toplumlarında ve Türkiye’de Birlikte Yaşama Arayışı: Çokkültürlülük mü? Yoksa Yeni Bir Model mi?”. Akademik İncelemeler Dergisi 8 (3): 1-17.
PAREKH, Bhikhu (2002), Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek. çev. B. Tanrıseven. Ankara: Phoenix Yay.
POLAT, İdris (2014). “Kültür Erozyonu”. Cuma Hutbesi. 14.11.2014.
PUTNAM, Robert D., (1993), Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, New Jersey: Princeton University Press.
SEZER, M. Ali (2014). “Selam ve Önemi”. Cuma Hutbesi. 17.01.2014.
ŞAN, M. Kemal (2005). “Farklılık ve Çokkültürlülük Siyasetleri Üstüne Bir Deneme”. Milel ve Nihal 3 (1-2): 69-117.
TAYLOR, Charles (2010). “Tanınma Politikası”, Çokkültürcülük/Tanınma Politikası. ed. A. Gutmann. çev. Y. Salman. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
VATANDAŞ, Celalettin (2002). Küreselleşme Sürecinde Toplumsal Kimlikler ve Çokkültürlülük. İstanbul: Değişim Yay.
Veda Hutbesi http://www.vedahutbesi.gen.tr/, [25.07.2017].
WOLF, Susan (2010). “Yorum”. Çokkültürcülük/Tanınma Politikası. ed. A. Gutmann. çev. R. Urgan. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
YALÇIN, Metin (2014). “Mevlid Kandili”. Cuma Hutbesi. 10.01.2014
YAŞAROĞLU, M. Kamil (2016). “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1): 93-107.
YILDIRIM, Ali- ŞİMŞEK, Hasan (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay. 9. bs.
YILMAZ, H. Kamil (2013). “Kurban Bayramı”. Kurban Bayramı Hutbesi. 15.10.2013.
ZENGİN, H. Kader (2013). “Son Dönem Cumhuriyet Hutbelerinin İçerik Analizi (2003-2011 Yılları Arası)”. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu II. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yay. 121-147.
ZENGİN, Z. Salih (2008). “Osmanlılar Döneminde Yaygın Din Eğitimi Faaliyeti Olarak Hutbeler”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17 (1): 379-398.