Türkiye’de Kadınların Parlamentoda Temsilinde Siyasal Partilerin Rolü

Türkiye’de kadınların parlamentoda temsilinde siyasal partilerin rolünü tartışan bu çalışmanın temel iddiası kadınların siyasal temsilinde ve parlamentonun cinsiyet kompozisyonunun oluşmasında son kertede belirleyici olanın partilerin tutumları olduğudur. Partilerin özellikle aday belirleme ve aday listeleri oluşturmadaki tercihleri kadınların siyasal temsilini doğrudan belirlemektedir. Buradaki tartışmada 1983-2018 arası dönemde yapılan on bir genel seçim sonunda TBMM’ye giren on üç farklı siyasi partinin aday listeleri esas alınmıştır. İlk olarak kadınların parlamentoda temsilinin tarihsel seyri ile mevcut durum ortaya konulacaktır. Daha sonra 1980’lerden itibaren yaşanan ve kadınların siyasal temsilini etkileyen gelişmeler ile partilerin kadın temsili konusundaki yaklaşımları ele alınacaktır. Son olarak, partiler bazında ve dönemler itibariyle yapılacak inceleme ile aday listelerindeki temel örüntüler ve genel eğilimler ortaya konulacaktır. Araştırmanın öne çıkan bulgularından ilki partilerin aday belirleme ve liste oluşturmadaki yaklaşımlarının kadınların parlamentoda temsil düzeyini de belirlediğidir. Partiler arasında listeler bazında yapılan bir karşılaştırmada merkez sağ partiler ile merkez sol partiler arasında büyük farkların olmadığı, milliyetçi sağ ve muhafazakar partilerin cinsiyet eşitliği ve kadınların siyasal temsili düşüncesine en mesafeli partiler olduğu, liderin cinsiyetinin partinin cinsiyet eşitliğine yaklaşımında ve kadın politikasının oluşturulmasında belirleyici olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Siyasal Temsil, Siyasal Parti, Kadınlar, Kadınların Siyasal Temsili, Parlamento

PDF

___

KAYNAKÇA Acar, Feride. “Türkiye’de İslamcı Hareket ve Kadın”. 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. ed. Şirin Tekeli. 73-91. İstanbul: İletişim, 2015.
AK Parti, Adalet ve Kalkınma Partisi. “AK Parti Programı”. Erişim 25 Temmuz 2022. https://www.akparti.org.tr/parti/parti-programi/
AK Parti, Adalet ve Kalkınma Partisi. “AK Parti Tüzük-2019” https://www.akparti.org.tr/media/279929/cep-boy.pdf Erişim 25 Temmuz 2022
ANAP, Anavatan Partisi. Anavatan Partisi Programı, Anavatan Partisi 1983 Seçim Beyannamesi, Hükümet Programı. Ankara: ANAP Yayınları, 1983.
ANAP, Anavatan Partisi. Anavatan Partisi Tüzük. Ankara: ANAP Yayınları, 1992.
Arat, Yeşim. “Feminizm ve İslam: Kadın ve Aile Dergisinin Düşündürdükleri”. 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. ed. Şirin Tekeli. 91-103. İstanbul: İletişim, 2015.
Aydın, Mehmet Ali. “Milletvekili Adaylarının Belirlenme Usulü ve Önseçim”. Yasama Dergisi 5 (2007), 82-108.
CHP, Cumhuriyet Halk Partisi. “CHP Tüzük” Erişim 25 Temmuz 2022 https://content.chp.org.tr/file/chp_tuzuk_10_03_2018.pdf
CHP, Cumhuriyet Halk Partisi. Cumhuriyet Halk Partisi Tüzük. Ankara: CHP, 1995.
CHP, Cumhuriyet Halk Partisi. Cumhuriyet Halk Partisi Tüzük. Ankara: CHP, 2012.
Caul, Miki. “Women’s Representation in Parliament”. Party Politics 5/1 (1999), 79-98.
Çaha, Ömer. “The Kurdish Women’s Movement: A Third-Wave Feminism Within The Turkish Context”. Turkish Studies 12/3 (2011), 435-449.
Çakır, Serpil. Erkek Kulübünde Siyaset. İstanbul: Versus, 2013.
Demir, Zekiye. Türkiye’de Kadın ve Siyaset. Ankara: Kadim Yayınları, 2015.
DSP, Demokratik Sol Parti. Demokratik Sol Parti Tüzük. Ankara: Sistem Ofset, 1991.
Dündar-Sezer, Tijen. “Parlamento Seçimlerinde Cinsiyet Kotaları”. TBB Dergisi 159 (2022), 51-122.
Esim, Simel and Cindoğlu, Dilek. “Women’s Organizations in 1990’s Turkey: Predicaments and Prospects”. Middle Eastern Studies 35/1 (2010), 177-188.
Gökçimen, Semra. “Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi”. Yasama Dergisi 10 (2008), 5-60.
Güneş-Ayata, Ayşe. “Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı”. 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. ed. Şirin Tekeli. 261-279. İstanbul: İletişim, 2015.
Güneş-Ayata, Ayşe. “Laiklik, Güç ve Katılım Üçgeninde Türkiye’de Kadın ve Siyaset”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. ed. Ayşe Berktay-Hacımirzaoğlu. 237-248. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998.
Henig, Simon. Women and Political Power: Europe Since 1945. London: Routledge, 2001.
Htun, Mala - Power, Timothy “Gender, Parties and Support for Equal Rights in the Brazilian Congress”. Latin American Politics and Society 48/4 (2006), 83-104.
HÜNEE, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Araştırması, 2006.
IPU, Inter-Parliamentary Union. Erişim 16 Haziran 2022. https://www.ipu.org/women-in-politics-2021
İP, İyi Parti. Parti Programı. Ankara: İyi Parti, 2020a.
İP, İyi Parti. Parti Tüzüğü. Ankara: İyi Parti, 2020b.
Ka-Der. Eşit Temsil için Cinsiyet Kotası: Erkek Demokrasiden Gerçek Demokrasiye. İstanbul: Ka-Der, 2005.
Kalkınma Bakanlığı. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE 2011). Ankara: Kalkınma Bakanlığı, 2013.
Krook, Mona Lena. Quotas For Women in Politics. New York: Oxford University Press.
MHP, Milliyetçi Hareket Partisi. Parti Programı “Geleceğe Doğru”. Ankara: MHP, 2009a.
MHP, Milliyetçi Hareket Partisi. Parti Tüzüğü. Ankara: MHP, 2009b.
Norris, Pipa. Electoral Engineering: Voting Rules and Political Behaviour. New York: Cambridge University Press, 2004.
Philips, Anne. Demokrasinin Cinsiyeti. çev. Alev Türker, İstanbul: Metis, 2015.
RP, Refah Partisi. Refah Partisi Tüzük ve Programı. Ankara: RP, 1985.
Salmond, Rob. “Proportional Representation and Female Parliamentarians”. Legislative Studies Quarterly 31/2 (2006), 175-204.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE 2017. Ankara: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2019.
Sancar, Serpil. Siyasal Kararlara Katılımda Cinsiyet Eşitliği: Haritalama ve İzleme Çalışması. Ankara: CEİD Yayınları, 2018.
Sarıbay, Ali Yaşar. Siyasal Sosyoloji. İstanbul: Der Yayınları, 1994.
Sayın, Aysun. Kota El Kitabı. Ankara: Ka-Der, 2007.
Sezen, Saim. Seçim ve Demokrasi. Ankara: Gündoğan, 1994.
Squires, Judith. “Feminism and Democracy”. Blackwell Companion to Political Sociology. ed. Kate Nash and Alan Scott. 366-374. Oxford: Blackwell, 2006.
Studlar, Donley T. “Feminist Society, Paternalist Politics: How the Electoral System Affects Women’s Representation in the United States Congress” Women and Legislative Representation. ed. Manon Tremblay. 55-67. New York: Palgrave Macmillan.
Swers, Michele L. “Are Women More Likely to Vote for Women’s Issue Bills Than Their Male Colleagues”. Legislative Studies Quarterly 23/3 (1998), 435-445.
Tekeli, Şirin. “Women in Turkish Politics”. Women in Turkish Society. ed. Nermin Abadan-Unat. 293-310. Leiden: E. J. Brill, 1981.
Terkan, Banu “Siyasi Partilerin Kadına İlişkin Söylem ve Politikaları (AKP ve CHP Örneği)”. Selçuk İletişim Dergisi 6/2 (2010). 115–136.
T.C. Resmi Gazete. 4 Ekim 1983, Sayı: 18181
-----------------------. 22 Kasım 1987, Sayı: 19642
-----------------------. 4 Ekim 1991, Sayı: 21011
-----------------------. 6 Aralık 1995, Sayı: 22485
-----------------------. 9 Mart 1999, Sayı: 23634
-----------------------. 26 Eylül 2002, Sayı: 24888
-----------------------. 20 Haziran 2007, Sayı: 26558
TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011. Ankara: TÜİK, 2012.
Tür, Özlem - Çıtak, Zana. “AKP ve Kadın: Teşkilatlanma, Muhafazakarlık ve Türban”. AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu. ed. İlhan Uzgel - Bülent Duru. 614-630. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2013.
TÜSİAD-KAGİDER. Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği. İstanbul: TÜSİAD- KAGİDER, 2008.
UNDP, United Nations Development Programme. https://hdr.undp.org/data-center/thematic-composite-indices/gender-inequality-index#/indicies/GII Erişim 10 Ağustos 2022.
Uyar, Hakkı. “Tek Parti Döneminde Seçimler”. Toplumsal Tarih 11/64 (1999), 21-32.
Verge, Tania - Wiesehomeier, Nina. “Parties, Candidates, and Gender Recruitment in Closed-list Proportional Representation System: The Case of Spain”. Political Research Quarterly 72/4 (2019), 805-820.
World Economic Forum. https://www.weforum.org/reports/global-gender-gap-report-2022 Erişim 01 Ağustos 2022.
Yaraman, Ayşegül. Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili (1935-1999). İstanbul: Bağlam Yayınları, 2015.
YSK, Yüksek Seçim Kurulu. https://www.ysk.gov.tr/ Erişim 25 Haziran 2022.
Yüksel, Mezher. “Engendering the Parliament: A Study of Women Deputies in Turkey 1935–2018”. Turkey’s Electoral Geography. ed. Edip Asaf Bekaroğlu ve Gülsen Kaya-Osmanbaşoğlu. 152-181. London: Routledge, 2021a.
Yüksel, Mezher. “AK Parti ve Kadınların Siyasal Temsili”. Akademik İncelemeler Dergisi 16/2 (2021b), 99-118.
Yüksel, Metin. “The Encounter of Kurdish Women With Nationalism in Turkey”. Middle Eastern Studies 42 (2006), 777-802.