Hz. Peygamber’e (s.a.v.) İsnad Edilen Olumsuz Söz ve Fillerle İlgili Bir Hadisin Tahrîc ve Yorumu

Hz. Peygamber (s.a.v.), yaklaşık yirmi üç yıl süren peygamberliği süresince Allah’tan peyderpey aldığı vahyi insanlara açıklamak amacıyla birçok söz söylemiş ve birtakım davranışlar sergilemiştir. Allah’ın kendisine koşulsuz itaati emrettiği ve üsve-i hasene olarak takdim ettiği Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamberliği boyunca yüce ahlâkıyla mütenasip sözler sarf etmesi ve davranışlar sergilemiştir. Ancak bazı hadislerde ilk etapta Hz. Peygamber’in (s.a.v.) üsve-i hasene, yüce ahlâklı ve beşer oluşuyla örtüşmediği düşünülen birtakım sözler söylediği ve davranışlar sergilediği görülmektedir. Bu duruma işaret eden hadislerden biri, müteaddit tarîklerle birçok kaynakta yer alan ve genel hatlarıyla Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bazı Müslümanlara beddua ve lanet türünden sözler söylediğini ve vurduğunu haber veren hadistir. Doğru okunup anlaşılmaması halinde hadisin uydurma olarak nitelenebileceği ve daha önemlisi yanlış bir peygamber tasavvuruna yol açabileceği ortadadır. Bu çalışma, sözü edilen bu hadisi doğru anlayıp yorumlamayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle onun başta Kutub al-Tisʿah olmak üzere hicri ilk üç asırda kaleme alınan eserlerdeki tarîkleri tespit edilmiştir. Daha sonra başta şerhler olmak üzere değişik alanlara dair kaynaklara müracaat edilerek tarihi süreç içerisinde hadisle ilgili yapılan yorumlara ulaşmaya çalışılmış ve birtakım değerlendirmeler yapılmıştır. Neticede tarîklerinin önemli bir kısmı itibariyle hadisin sahîh olduğu anlaşılmış ve tarihi süreçte ona ilişkin yorumların isabetli olduğu kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Öfke, Kötü Söz ve Fiiller, Hasâis, Beddua, Lanet.

Tahrīj and Interpretation of A Hadith Regarding The Negative Words and Actions of The Prophet (Pbuh)

During his prophethood, which lasted for about twenty-three years, the Prophet (pbuh) said many words and exhibited certain behaviors in order to explain the revelation he received from Allah to people gradually. The Prophet (pbuh), to whom Allah ordered unconditional obedience and presented as a beautiful pattern, spoke and behaved in accordance with his high ethics throughout his prophethood. However, in some hadiths, it is seen that in the first place, the Prophet (pbuh) said some words and behaved that were thought to be incompatible with the beautiful pattern, high ethics and human being of the Prophet (pbuh). One of the hadiths pointing to this situation is the hadith, which is included in many sources with various tarīqs and in general terms informing that the Prophet (pbuh) said bad words and curses towards some Muslims and hit them. It is obvious that if it isn’t read and understood correctly, the hadith can be described as fabricated and more importantly it can lead to a false conception of a prophet. This study aims to understand and interpret this hadith correctly. For this purpose, first of all, its tarīqs in the sources written in the first three centuries of Hijri, especially Kutub al-Tisʿah, were determined. Afterwards, it was tried to reach the interpretations made about the hadith in the historical process by applying to the sources on different fields, especially the commentaries and some evaluations were made. As a result, it has been understood that the hadith is authentic in terms of a significant part of its tarīqs and it has been concluded that the interpretations about it in the historical process are correct.

Keywords:

Hadith, Rage, The Bad Words and Actions, Ḫaṣāiṣ, Bad Words, Curse.,

PDF

___

Abd b. Humeyd. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî - Mahmûd Muhammed Halîl es-Saʻîdî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
Abdurrahmân ed-Dımaşkıyye, Muhammed Saîd. İstidlâlü’ş-Şîʿa bi’s-sünneti’n-Nebeviyye fî mîzâni’n-nakdi’l-ʿilmî. Kahire: Dâru’s-Safve, 2008.
Abdülazîz el-Mültânî, İbn Ahmed b. el-Hâmed. en-Nâhiyetü ʿan taʿni Emîri’l-mü’minîn Muʿâviye. thk. Ahmed b. Abdülazîz et-Tüveycirî. Kuveyt: Ğirâs li’t-Tevzî ve’n-Neşr, 1422.
Abdürrezzâk es-Sanʿânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-Aʿzamî. 12 Cilt. el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Ali b. Sultân. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâtu’l-mesâbîh. thk. Cemâl Îtânî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Ali b. Sultân. Şerhu’ş-Şifâʾ. thk. Abdullâh Muhammed el-Halîlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Âmilî, Ali el-Gürânî. el-İntisâr münâzarâtü’ş-Şîʿa fî şebekâtü’l-internet. 9 Cilt. By.: Dâru’s-Sîre, 2000.
Âmilî, Ali el-Gürânî.Tedvînü’l-Kurʾân. Kum: Dâru’l-Kurʾâni’l-Kerîm, 1418.
Attâr, Kays Behcet. Kitâb ve ʿitâb risâle meftûhe ilâ külliyyeti usûli’d-dîn Câmiʿatü’l-Kâhire min Bağdâd ile’l-Kâhire. Kum: Dâru’l-Gadîr, 2003.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. ʿAvnü’l-maʿbûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef. Kitâbü’l-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1332.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesʿûd. Tefsîru’l-Beğavî (Meʿâlümü’t-tenzîl). thk. Muhammed Abdullâh en-Nemr - Osman Cumʿa Zamîriyye vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1412.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllâh - Âdil b. Saʿd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil.et-Târîhu’s-sağîr. thk. Muhammed İbrâhim Zâyed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1986.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân ed-. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvattaʾi Mâlik. thk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî - Âişe bnt. Hüseyin es-Süleymânî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2007.
Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. ʿÂrizatü’l-ahvezî bi-şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kamil Karabelli vd. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
Ebü’l-Muzaffer İbn Hübeyre, Yahyâ b. Muhammed. el-İfsâh ʿan meʿâni’s-sıhâh. thk. Fuâd Abdülmünʿim Ahmed. 8 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1996.
Emînî, Abdülhüseyin Ahmed. el-Ğadîr fi’l-kitâb ve’s-sünne ve’l-edeb. 11 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1366.
Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Aʿlâmüʿl-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Saʿd b. Abdirrahmân Âl Suʿûd. 4 Cilt. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Kurâ, 1988.
Hâzin, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Tefsîru’l-Hâzin (Lübâbü’t-te’vîl fî meʿâni’t-tenzîl). thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Hemmâm b. Münebbih. es-Sahîfetü’s-sahîha. thk. Ali Hasan Ali Abdülhamîd. Beyrut-Amman: el-Mektebetü’l-İslâmî - Dâru Ammâr, 1987.
Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh. el-Kevkebü’l-vehhâc ve’r-ravzu’l-behhâc fî şerhi Sahîhi Müslim bin el-Haccâc. 26 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc – Dâru Tavkı’n-Necât, 2009.
Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh. Tefsîru hadâiki’r-ravh ve’r-reyhân fî revâbî ʿulûmi’l-Kur’ân. 33 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
Huleyfât, Mervân. Kırâe fi’l-mesâri’l-Emevî. Kum: Müessesetü Dâireti Meʿârifi’l-Fıkhi’l-İslâmî, 2004.
Humeydî, Ebû Bekr Abdullâh b. ez-Zübeyr. Müsnedü’l-Humeydî. thk. Hüseyin Selîm Esed. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sakâ, 1996.
Hüseynî, Selâhaddîn. Sebîlü’l-müstabsarîn ilâ sırâtı’l-müstakîm. Kum: Merkezü’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, 1430.
İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Ali Muʿavvaz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʿavvaz. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddîn Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1991.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde-Dımaşk: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülazîz b. Abdillâh b. Bâz vd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1960.
İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Fusûl fî sîreti’r-Resûl. thk. Muhammed Îdü’l-Hatrâvî - Muhyiddin Mestû. Dımaşk – Medine: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân – Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1403.
İbn Râhûye, Ebû Yaʿkûb İshâk. Müsnedü İshâk bin Râhûye. thk. Abdülgafûr b. Abdülhak Hüseyin el-Belûşî. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Îmân, ts.
İbn Reslân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyin. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Yâsir Kemâl - Ahmed Süleyman vd. 20 Cilt. Feyyum: Dâru’l-Felâh, 2016.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. el-Vefâ bi-ahvâli’l-Mustafâ. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. 2 Cilt. Riyad: Müessesetü’s-Saʿîdiyye, ts.
İbnü’l-Irâkî, Ebû Zürʿa Ahmed b. Abdirrahîm. Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t-Takrîb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbnü’l-Mukrî el-Yemenî, Ebû Muhammed İsmâil b. Ebî Bekr. Ravzu’t-tâlib ve Nihâyetü matlabi’r-râğib. thk. Halef Müfdî el-Mutlak. 2 Cilt. Kuveyt: Dâru’d-Diyâ, 2013.
İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Ali. et-Tavzîh li-şerhi’l-Câmiʿi’s-sahîh. thk. Dâru’l-Felâh. 36 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Ali. Ğâyetü’s-sûl fî hasâʾisi’r-Resûl. thk. Abdullâh Bahrüddîn Abdullâh. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1993.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. eş-Şifâ bi-taʿrîfi hukûki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâidi Müslim. thk. Yahya İsmâil. 9 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1998.
Kanâziî, Ebü’l-Mutarrif Abdurrahmân b. Mervân. Tefsîru’l-Muvattaʾ. thk. Âmir Hasan Sabrî. 2 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2008.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer. el-Müfhim li-mâ eşkele min Telhisi kitâbi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Müstû - Ahmed Muhammed es-Seyyid vd. 7 Cilt. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr - Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1996.
Lâşîn, Musa Şâhîn. Fethu’l-münʿim şerhu Sahîhi Müslim. 10 Cilt. Kahire - Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 2002.
Makrîzî, Ebû Muhammed Ahmed b. Ali. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’n-Nebî mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâʿ. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. el-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. thk. Muhammed eş-Şâzelî en-Neyfer. 3 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1988.
Maʿmer b. Râşid. el-Câmiʿ (el-Musannef ile birlikte). thk. Habîbürrahmân el-Aʿzamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed. Bihâru’l-envâr el-câmiʿa li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-athâr. 110 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1983.
Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed b. İsmâil. el-Kevserü’l-cârî ilâ riyâzi ehâdîsi’l-Buhârî. thk. Ahmet İzzû İnâyet. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2008.
Muhammed Muhtâr eş-Şinkîtî, İbn Muhammed. Şürûku envâri’l-mineni’l-kübra’l-ilâhiyye bi-keşfi esrâri’s-Süneni’s-suğra’n-Nesâiyye. 6 Cilt. Riyad: Metâbiʿu’l-Humeydî, 1425.
Murtazâ el-Askerî, Seyyid. Ehâdîsü ümmi’l-müʾminîn ʿÂişe. 2 Cilt. Tahran: Külliyyetü Usûli’d-Dîn, 1997.
Mûsevî el-Horasân, Muhammed Mehdî Hasan. Mevsûʿatü Abdillâh bin ʿAbbâs. 5 Cilt. Necef: Merkezü’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, 1428.
Muʿallimî, Abdurrahmân b. Yahyâ.et-Tenkîl bi-mâ fî Teʾnîbi’l-Kevserî mine’l-ebâtîl. thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî - Züheyr eş-Şâvîş vd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1986.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf.et-Teysîr bi-şerhi’l-Câmiʿi’s-sağîr. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî, 1988.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmiʿi’s-sağîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1972.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
Nâsırüddîn el-Elbânî, Muhammed. Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha ve şey’ün min fıkhihâ ve fevâidihâ. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, 1415.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Sahîhu Müslim bi-şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Mısır: el-Matbaʿatü’l-Mısriyye, 1930.
Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʿAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed Muʿavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Sââtî, Ahmed b. Abdirrahmân. el-Fethu’r-rabbânî li-tertîbi Müsnedi’l-İmâm Ahmed bin Hanbel eş-Şeybânî. 24 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kurʾân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim - Ebû Bilâl Ganîm b. Abbâs. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
Sübhânî, Caʿfer. el-Hadîsü’n-nebevî beyne’r-rivâye ve’d-dirâye. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık, 1419.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾŝûr. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hasâisu’l-kübrâ. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîsiyye, ts.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hâvî li’l-fetâvâ. thk. Abdüllatîf Hasan Abdurrahmân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Şâmî es-Sâlihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ʿibâd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʿavvaz. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Şâmî, Sâlih Ahmed. min meʿîni’l-hasâisi’n-Nebeviyye. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2000.
Tabâtabâî el-Hakîm, Muhammed Saîd. Fî rihâbi’l-ʿakîde. 3 Cilt. İran: Dâru’l-Hilâl, 2004.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
Tîbî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Abdillâh. el-Kâşif ʿan hakâiki’s-sünen. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 13 Cilt. Mekke-Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1997.
Tîcânî es-Semâvî, Muhammed. Fesʾelû ehle’z-zikr. Kum: Merkezü’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, 1427.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaʿati Mustafâ el-Bâbî, 1977.
Tûribiştî, Şehâbeddin Fazlullah b. Hasan. el-Müyesser fî şerhi Mesâbîhi’s-sünne. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 2008.
Wensinck, Arent Jean vd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-hadîsi’n-nebevî. 7 Cilt. Leiden: Brill, 1967.
Zekeriyyâ el-Ensârî, İbn Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1313.
Zekeriyyâ el-Ensârî, İbn Muhammed. Fethu’l-ʿallâm bi-şerhi’l-İʿlâm bi-ehâdîsi’l-ahkâm. thk. Ali Muhammed Muʿavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.