Sivas Gök (Sahip Ata) Medrese Çini ve Sirli Tuğlalarının Onarım Geçmişi ve Mevcut Korunmuşluk Durumu Üzerine Bir Değerlendirme

Sivas ili sınırları içinde yer alan ve Anadolu Selçuklu Devrinin hem mimarisi hem çini sanatı açısından önemli bir örneği olan Gök Medrese, Türk-İslam kültür mirasının önemli bir parçasıdır. Var olduğu tarihi süreç boyunca çok sayıda müdahale gören ve nihayetinde 2021 tarihinde onarımları tamamlanarak “Gökmedrese Vakıf Müzesi” kimliği ile yeniden ziyarete açılan yapının, arşiv kayıtları, yapıya ve süslemelerine ilişkin yayınları ve yapının mevcut durumu incelendiğinde, yapısal ve süslemeleri bakımından bütünlüğünü koruduğu ancak özgüne göre bozulmalara uğradığı anlaşılmaktadır. Anadolu Selçuklu Devri ve Sivas Gök Medrese mimarisi üzerine kapsamlı olarak yapılmış çok sayıda çalışma bulunmakla beraber, yapının çini ve sırlı tuğlalarının onarım ve mevcut durumu üzerine kısıtlı sayıda yayın ve kaynak bulunmaktadır. Çalışmamızda yapıya ait çini ve sırlı tuğlaların onarım geçmişi ile mevcut korunmuşluk durumu incelenerek özgün durumuna göre meydana gelen bozulmalarının değerlendirilmesi ve bu bağlamda Gök Medrese çini ve sırlı tuğlalarının da dahil olduğu süsleme onarımlarında mevcut durum belgelemesine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu Selçuklu, koruma, sırlı tuğla, Gök Medrese, onarım, çini

An Assessment on the Repair History and the Current Conservation Status of Sivas Gök (Sahip Ata) Madrasa Tile and Glazed Bricks

Gök Madrasa, located within the borders of Sivas province and an important example of both architecture and tile art of the Anatolian Seljuk Period, is an important part of the Turkish-Islamic cultural heritage. The building, which has undergone numerous interventions throughout its history, was finally repaired in 2021 and reopened as the “Gökmedrese Foundation Museum.” When the archive records of the building, its publications on the structure and its decorations, and its current situation are examined, it is understood that it has preserved its integrity in terms of its structure and decorations but has undergone deterioration compared to the original. Although there are many studies on the Anatolian Seljuk Period and Sivas Gök Madrasa architecture, there are limited publications and resources on the repair and current condition of the tile and glazed bricks of the building. This study aimed to evaluate the deterioration of the tiles and glazed bricks belonging to the building by examining the repair history and current preservation status and to contribute to the documentation of the current situation in the ornamental repairs including the Gök Madrasa tiles and glazed bricks.

Keywords:

Anatolian Seljuk, conservation, glazed brick, Gök Madrasa, repair, tile,

PDF

___

Ambraseyss, N. N., & Finkel, C. F. (1995). The seismicity of Turkey and adjacent areas. A historical review (pp. 1500–1800). Eren Yayınevi.
Bakırer, Ö. (1976). 13 ve 14. Yüzyılda Anadolu Mihrapları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Balık, İ. (2006). Sivas Gök Medresenin Türkiye Selçuklu eğitimindeki yeri ve önemi. Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri, 261–268.
Balık, İ. (2018). Sahip Fahrettin Ali’nin Yaptırdığı Gök Medresenin Selçuklu eğitim sistemi i̇çindeki yeri. Sahip Ataoğulları ve Turgutoğulları Beyliği, 38, 199–208.
Başkan, Ç. (1991). Sivas’ta Beş Selçuklu Çağı yapısı. Lale Dergisi. (67).
Bayburtluoğlu, Z. (1977). Anadolu Selçuklu Devri büyük programlı yapılarında önyüz düzeni. Vakıflar Dergisi, XI, 67–106.
Bayram, S., & Karabacak, A. H. (1981). Sahib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, XVII, 31–61.
Biçer Özkun, Ü. (2006). Selçuklu Mimarisinde malzeme kullanımı ve Sivas Minarelerinin malzeme değerlendirmesi. Selçuklular Dönemi Sivas Sempozyumu, 29, 2005.
Bilget, N. B. (1989). Gök Medrese. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Bilget, N. B. (1991). Sivas’ta Buruciye Medresesi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Bilget, N. B. (1997). Sivas Gök Medrese 1995–1996 yılı çalışmaları. VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. (7–9 Nisan 1997), 607–616.
Çelebi, E. (1969-1971). Seyahatname (II) Z. Danışman (Çev.). Danışman Yayınları.
Demirel, Ö. (2000). Osmanlı vakıf-şehir i̇lişkisine bir örnek: Sivas şehir hayatında vakıfların rolü. Türk Tarih Kurumu.
Erdoğan, M. (1968). Osmanlı Devrinde Anadolu camilerinde restorasyon faaliyetleri. Vakıflar Dergisi, VII, 149–205.
Ertuğrul, Ö. (1996). Gökmedrese. TDK İslam Ansiklopedisi, 14, 138–139. Evliya Çelebi. (1314). Evliya Çelebi seyahatnamesi. III, Neşreden Ahmet Cevdet, İkdam Matbaası.
Gabriel, A. (1934). Monuments turcs D’Anatolie II (Amasya-Tokat-Sivas). Boccard.
Hersek, C. M. (1993). Fetihten Osmanlı Dönemine kadar Sivas Şehri Anıtları [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
Hersek, C. M. (2006). Sivas, Ankara: Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2. Mimarlık ve Sanat, 273–277.
Hersek, C. M. (2001). Sivas’taki Selçuklu Dönemi medreselerinin restitüsyonu ve restorasyonu sorunları üzerinde genel bir değerlendirme. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri. 387–395.
Kahya, Y. T., & Kuzcular, G. (2001). Sivas Gök Medrese üzerine yeni bir değerlendirme. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiri Kitabı I, 441–449.
Konak, I. Medrese, güney minare, güney-batı cephe silmeler, parça kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. (2021). Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali’nin vakıf eserlerindeki çinilerin geçirdiği onarımlar ve mevcut korunma durumlarının değerlendirilmesi. [Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi].
Konak, I. Medrese, kuzey minare pabuç kısmı, batı cephe, birim malzemede yenileme [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, güney cephe, 3. oda pencere şebeke çinileri, birim malzemede yenileme [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, güney eyvan tonoz örtü göbek, parça kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, güney eyvan tonoz örtü, çatlak [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, kuzey eyvan arka duvar üst kısım, parça kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, kuzey eyvan tonoz örtü, tamamlama [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Medrese, kuzey minare pabuç kısmı, batı cephe, birim malzemede yenileme [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, güney eyvan arka ve yan duvarları, tamamlama [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, güney yön, kubbe kasnağı ve Türk üçgenleri, parça kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, kubbe göbeği, tamamlama [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, kuzey eyvan arka ve yan duvarları, birim malzeme kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, mihrap kuşak, çatlak [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi. Konak, I. Mescit, mihrap kuşak, sol taraf, parça kaybı (onarımlardan önce) [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, mihrap, birim malzeme kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, mihrap, tamamlama [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi. Konak, I. Mescit, Türk üçgeni (doğu)niş köşelik çinileri, birim malzeme kaybı [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Konak, I. Mescit, Türk üçgenleri, kuzey yön, leke [Fotoğraf]. Işılay Konak kişisel arşivi.
Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Nafiz, R., & Uzunçarşılı, İ. H. (1928). Sivas Şehri. Devlet Matbaası.
Oktay, S. (1948). Sivas’ta Gök medrese, 17 (pp. 113–115). Arkitekt.
Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde su Yapıları.
Özdural, A. (1968). Sivas-Gök Medrese [Lisans Tezi, M.E.T.U Faculty of Architecture Department of Restoration].
Şahinoğlu, M. (1997). Anadolu Selçuklu Mimarisinde yazının dekoratif eleman olarak kullanılışı. Türk Eğitim Vakfı.
Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü. Mescit, kuzey eyvan arka ve yan duvarları, birim malzeme kaybı [Fotoğraf]. Gök Medrese Restorasyon Kayıtları (Dosya No: 58-01-16).
Sözen, M. (1970). Anadolu Medreseleri. Selçuklular ve Beylikler devri. İstanbul: I-II.
Tanyeli, G., & Kahya, Y. (2015). Sivas Gök Medrese’nin acıklı hikayesi 1997–2014. Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri, VII, 223–248.
Tuncer, O. C. (2004). Sahip ATA (Gök) Medrese ile i̇lgili çalışmalar. Vakıflar Dergisi, XXVIII, 121–139.
Tuncer, O.C. (2008). Medrese, güney minare kaide kısmı, güney cephe, birim malzeme kaybı [Fotoğraf]. Sivas Gök Medrese (Sahip Ata Fahrettin Ali Medresesi). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Tuncer, O. C. (2008). Sivas Gök Medrese (Sahip ATA Fahrettin Ali Medresesi). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Turan, O. (1951). Selçuklular zamanında Sivas Şehri. A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, IX(3–4), 447–457.
Yavaş, A. (2015). Anadolu Selçuklu Veziri Sahip ATA Fahrettin Ali’nin mimari eserleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yetkin, S. K. (1965). İslam Mimarisi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Yetkin, S. K. (1970). Türk Mimarisi. Bilgi Yayınevi.