Selanik Tevkifhanesi Projesi ve Keşif Defteri Üzerine Bir Değerlendirme

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şekillenen modern Osmanlı hapishaneleri, bir yandan çıkartılan nizamnameler ile hukuki kimliğe bürünürken bir yandan da modern ceza hukukuna uygun mekân arayışı çerçevesinde ele alınır. Osmanlı ceza hukukunda evrensel hukukun uygulanması ile eş zamanlı olarak modern hapishane binalarının da inşası zorunluluğu gündeme gelir. Bu kapsamda pek çok Osmanlı kenti için projelendirilen hapishanelere ait keşif defterleri ve proje dosyalarına Osmanlı arşivlerinde ulaşmak mümkündür. Çalışmamızın ana odağını oluşturan Selanik Tevkifhanesi için hazırlanan keşif defteri ile ekine yerleştirilmiş proje dosyaları da Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesinde yer alan çok sayıda rastladığımız söz konusu dosyalardan birisidir. İlgili dosyada Selanik’te inşa edilmesi hedeflenen tevkifhane binasının yaklaşık maliyetini ve inşa esnasında yapılacak harcamaların dökümünü sunan keşif defteri ile yapının zemin, birinci ve ikinci kat planları ve cephe çizimlerini sunan proje dosyaları yer almaktadır. Kullanılan malzemenin miktarı, türü ve maliyetini takip edebildiğimiz keşif defterleri, bölgenin inşaat sektörü ile ilgili ipuçları sunması bakımından önem arz etmektedir. Selanik Tevkifhanesinin proje dosyaları ile yapının mekân organizasyonu ve dönemin diğer hapishane projeleri içindeki konumunu belirlememiz bağlamında kıymetlidir. Çalışmamız, bu hususta sanat ve mimarlık tarihi araştırmalarına, henüz bilimsel bir yayında rastlamadığımız özgün arşiv belgelerini sunması açısından katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Mimarisi, Hapishane, Tevkifhane, Selanik, Kamu Yapısı

Assessing the Thessaloniki Detention Center Project and the Discovery Book/Keşif Defteri

Modern Ottoman prisons had been shaped around the second half of the 19th century, taken on legal identities by issuing relevant legally based regulations, and been handled within the framework of the search. The need to construct modern prison buildings came to the fore at the same time that universal law was implemented in Ottoman criminal law. In this context, one can use the Ottoman archives to access the discovery books (keşif defterleri) and projects regarding the prisons that had been designed for many Ottoman cities. The discovery book prepared for the Thessaloniki prison is the main focus of the study, and the project files located in the study’s appendix come from one of the files that were encountered in the many Ottoman archives. This file, contains the project blueprints for the 1st-3rd floor plans as well as the elevation drawings for the prison building, that was being planned for construction in Thessaloniki, as well as a discovery book that provides the approximate cost of the detention center building and the expenses that would occur during its construction. One can keep track of material amounts, types, and costs in these discovery books, which are important in terms of providing clues about a region’s construction sector. The project files regarding the Thessaloniki detention center are valuable in terms of determining the spatial organization of the building and its position among other prison projects of the period. In this regard, this study contributes to research on the history of art and architecture in terms of presenting original archival documents that had not yet been encountered in a scientific publication.

Keywords:

Ottoman Architecture, Prison, Detention Center, Thessaloniki, Public Building,

PDF

___

Atasoy, Sertan, “Türkiye’de Geç Dönem Osmanlı Hastane Binaları (1827-1923)”, Doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2022. google scholar
Aydın, Remzi, “Alman Mimar August Carl Friedrich Jasmund’un Yedikule’deki Hapishane Projesi”, Türkİslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15/29, (2020):9-28. google scholar
Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavudluk, IV, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2000. google scholar
Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996. google scholar
Çam, Nusret, Yunanistan’daki Türk Eserleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
Çapar, Onur, “Selanik Sanayi ve Ticaret Osmanlı Anonim Şirketi: S.A. Ottomane Industrielle et Commerciale De Salonique”, INSAC International Congress on Scientific Developments for Social and Education Sciences, 27-28 Mart 2021, Proceedings Book, Konya, (2021):210-229. google scholar
Demirel, Fatmagül, “Osmanlı Usul-ı Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu’nda Hapishaneler”. Hukuk ve Adalet, 6-7, (2005):68-73. google scholar
Erim, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları, IV, (1984):79-88. google scholar
Gümüşsoy, Emine, “Balkan Hapishanelerine Bir Örnek: Selanik Hapishanesi”, Near East Historical Review, 10/4, (2020):400-426. Erişim 2 Mart 2023. doi:10.29228/nehrreview.46637. google scholar
İbrahimgil, Mehmet Zeki ve Hamza Keleş, “Yunanistan’da Osmanlı Dönemi Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme”, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Cilt 5 Maddi Kültür, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019, 211-222. google scholar
Karaman, Mehmet Ali, “XIX. Yüzyılda Selanikte Musevi Bir Aile: Alatiniler”, History Studies, 9/5, (2017):130-142. Erişim 2 Mart 2023. doi:10.9737/hist.2017.563. google scholar
Kaya, Şennur, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yay., 2009. google scholar
Kolay, Emre, Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Hapishane Mimarisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2021. google scholar
Kolay, Emre, “Konya Vilayeti Merkez Hapishanesi için Hazırlanan Hapishane Projeleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54, (2022):405-420. Erişim 2 Mart 2023. doi:10.21563/sutad.1130664. google scholar
Konuk, Neval, Yunanistan’da Osmanlı Mimarisi, I, Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 2010. google scholar
Mutlu, Serhan ve Meral Başaran Mutlu, “Haydarpaşa Kazılarında Ele Geçen 19. ve 20. Yüzyıl Damgalı Tuğlaların Arkeolojik Değerlendirmesi”, TÜBA-KED 22, (2020):67-91. Erişim 2 Mart 2023. doi:10.22520/ tubaked.2020.22.005. google scholar
Öner, Senem, “Çeviri Yoluyla Kanun Yapmak: 1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunu’nun 1810 Tarihli Fransız Ceza Kanunu’ndan Çevrilmesi”, Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2013. google scholar
Özçelik, Ayfer ve Veysel Çolaker, “19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Selanik Hapishanesi”, International Journal of Social Sciences, 6/1, (2022):204-238. Erişim 2 Mart 2023. doi:10.30830/tobider.sayi.10.10. google scholar
Selanik Vilayeti Salnamesi, H. 1325/M. 1907. google scholar
Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Ankara: T.C. Başbakanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017. google scholar
Şen, Ömer, Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler. İstanbul, Kapı Yayınları, 2007. google scholar
Şenyurt, Oya, “20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu ve İstanbul’da Bazı Hapishane İnşaatları”. Arredamento Mimarlık, 9, (2003):76-80. google scholar
Şenyurt, Oya, “Proje ve Belgeleriyle 20. Yüzyıl Başında İzmit Hapishanesi’nin Tasarımı”, Mimarlık Dergisi, 352, (2010):60-65. google scholar
Toptaş, Rahşan, “II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) İdadi Yapıları (Türkiye Örnekleriyle)”, Doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2020. google scholar
Yazıcı Metin, Nurcan, Devlet Kapısı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019. google scholar
Yenişehirlioğlu, Filiz (Ed.), Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları, Ankara: T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vala (MVL.) 253/78, 19 Safer 1269 (2 Aralık 1852) google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektebi Kalemi (DH. MKT.) 1312/49, 19 Şaban 1287 (14 Kasım 1870) google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 430/26, 29 Rabiulevvel 1313 (19 Eylül 1895). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Hapishaneler Müdüriyeti (DH. MB. HPS.) 142/26, 12 Zilkade 1327 (25 Kasım 1909). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 2644/198254, 14 Cemazeyilahir 1323 (16 Ağustos 1905). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Umumi (Y. PRK. UM) 17/17, 13 Şevval 1307 (2 Haziran 1890). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 1001/45, 22 Cemazeyilahir 1323 (24 Ağustos 1905). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 2711/203280, 30 Ramazan 1323 (28 Kasım 1905). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.) 2752/15, 8 Safer 1324 (3 Nisan 1906). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Dahiliye (İ. DH.) 1444/36, 5 Rabiulevvel 1324 (29 Nisan 1906). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 2820/211441, 9 Rabiulevvel 1324 (3 Mayıs 1906). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tefrişat-ı Rumeli Evrakı Selanik Evrakı (TFR. I. SL.) 112/11145, 16 Cemazeyilevvel 1324 (8 Temmuz 1906). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tefrişat-ı Rumeli Evrakı Selanik Evrakı (TFR. I. SL.) 131/13003, 18 Zilkade 1324 (3 Ocak 1907). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 3086/231400, 14 Cemazeyilahir 1325 (25 Haziran 1907). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Haritalar (HRT. h.) 1099, 29 Zilhicce 1341 (12 Ağustos 1923). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Hapishaneler Müdüriyeti (DH. MB. HPS.) 148/114, 29 Zilhicce 1331 (29 Kasım 1913). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Müteferrik (DH. MB. HPS. M.) 13/23, 1 Recep 1332 (26 Mayıs 1914). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Plan-Proje-Kroki (PLK. p.) 4630, t.y. google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Müteferrik (DH. MB. HPS. M.) 53/26, 2 Şaban 1329 (29 Temmuz 1911). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Müteferrik (DH. MB. HPS. M.) 5/10, 12 Cemazeyilahir 1330 (29 Mayıs 1912). google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Plan-Proje-Kroki (PLK. p.) 6738, t.y. google scholar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Plan-Proje-Kroki (PLK. p.) 3035, t.y. google scholar