I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemine Ait Yeni Bir Kervansaray Kitabesi

Türklerin Anadolu’ya hâkim olmalarıyla farklı bölgelerde Türk beylikleri ve devletleri kurulmuştur. İskân ve yurt edinmelerden sonra kalıcı olabilmek için imar faaliyetlerinde bulunulmuştur. Bir devletin uzun ömürlü olabilmesi, siyasi-askeri yönden güçlü kalabilmesi, hükmettiği toplulukların refahı için ticari faaliyetlerin yoğun ve hareketli olması önemlidir. Bu amaçla Anadolu Selçuklu çağında eski yolların yanı sıra yeni ticaret güzergâhları ortaya çıkmış ve bu yollar üzerinde çok sayıda kervansaray inşa edilmiştir. Tebriz’den, Kafkasya’dan ve Suriye coğrafyalarından başlayan ticaret yolları Trabzon, Sinop, Konya, İstanbul, Ege ve Akdeniz limanlarına kadar kesintisiz şekilde ulaşabilmektedir. Yollarda güvenli ve rahat ulaşım için tesis edilen merkezler arasında birçok kervansaray yer almaktadır. Türk beylikleri arasında en güçlü konumda olan, Konya merkezli Anadolu Selçuklu Devleti’dir. Dolayısıyla Konya ve civarında çok sayıda kervansaray inşa edilmiştir. Bu kervansaraylar inşa kitâbelerinde yapı türü tanımlaması bakımından han veya ribat olarak isimlendirilmektedirler. Anadolu’daki kervansarayların çoğunluğunun kitâbesinde han tabiri kullanılırken ribat tanımlaması ise çok az ve sayılı yapıda tercih edilmiştir. Ankara Etnografya Müzesi’nde 28598 (27) envanter numaralı bir kitâbede ribat kelimesi okunmuştur. Kitâbe I. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında hakkedilmiştir. Üzerindeki yapım türü tanımlaması olarak ribat kelimesinin tercihi, I. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında inşa edilmesi ve kitâbede geçen bani ismi bu kitâbenin ait olabileceği yapı için önermelere yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Akbaş Hanı, I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Kameruddin Kaymaz, Kervansaray, Ribat

A New Caravanserai Inscription from The Reign of Kaykhusraw I

Turkish principalities and states were established in different regions alongside the rule of Turks in Anatolia. Zoning activities were carried out following resettlements and acquisitions in order to make them permanent. Having a dynasty be long-lasting, remain strong politically and militarily, and possess active intense commercial activities is important for the welfare of the communities being ruled. New trade routes are seen to have emerged in addition to the old routes during the Anatolian Seljuk era for this, with many caravanserais being built along these roads. Trade routes starting from Tabriz, the Caucasus, and Syria were able to reach Trabzon, Sinop, Konya, Istanbul, Aegean, and Mediterranean ports without interruption. Many caravanserais were also maintained between these centers to provide safe and comfortable transportation along these routes. The Anatolian Seljuk Empire was centered in Konya as the strongest of the Turkish principalities. Therefore, many caravanserais were built in and around Konya. These caravanserais were also called hans [roadside shelters] or ribats in terms of the type of building type regarding construction inscriptions. While the term han was used in the inscriptions for the majority of Anatolian caravanserais, ribat was preferred as a term for only a very few structures. Ribat occurs in the inscription catalogued under Inventory No. 28598(27) in the Ankara Ethnography Museum. The inscription was engraved during the reign of Kaykhusraw I. Choosing ribat as the term to identify the type of construction, it being constructed during the reign of Kaykhusraw I, and the name of the patron found in the inscription have led to suggestions as to which structure this inscription may belong.

Keywords:

Akbaş Han, Caravanserai, Kaykhusraw I, Kameruddin Kaymaz, Ribat,

PDF

___

Aslanapa, Oktay. “Ribât.” İslâm Ansiklopedisi. 9: 734-738. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964. google scholar
Baş, Ali. “Anadolu Selçuklu Dönemi Konya Kervansarayları.” Sanatsal Mozaik 33 (1998): 60-69. google scholar
Bayhan, Ahmet Ali ve Fikri Salman. “Adıyaman/Gölbaşı’nda Bir Anadolu Selçuklu Kervansarayı: Kamereddin (Derbend Ağzı) Hanı.” Sanat Dergisi 7 (2010): 1-10. google scholar
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Sözlük Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitâbevi Yayınları, 2004. google scholar
Devlet Osmanlı Arşivi (DOA). Harita (HRT.h.) /825, 8 Cemaziyelevvel 1334 (13 Mart 1916). google scholar
Duran, Remzi. Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri. Ankara: TTK Basımevi, 2001. google scholar
Erdmann, Kurt. Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahrhunderts. Berlin: Gebr. Mann Verlag GmbH., 1961. google scholar
Eyice, Semavi. “Akbaş Hanı.” TDV İslam Ansiklopedisi. 2: 222. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1989. google scholar
Gençosman, M. Nuri ve F. N. Uzluk. Anadolu Selçukî devleti Tarihi-İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden: Ankara: Uzluk Basımevi, 1941. google scholar
Gerçek, Ferruh. Türk Müzeciliği. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999. google scholar
Görür, Muhammet. “Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 473-528. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Alai’ye (Selcuk Name) II. Hazırlayan Mürsel Öztürk. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1996. google scholar
Karpuz, Haşim. “Konya Dokuzun Hanı’nda Yapılan Kazı ve Restorasyon Çalışmaları.” Aslanapa Armağanı, Hazırlayan Selçuk Mülayim vd. içinde 141-149. Ankara: Bağlam Yayıncılık, 1996. google scholar
Karpuz, Haşim. “Mimari.” TDV İslam Ansiklopedisi. 26: 189-193. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002. google scholar
Karpuz, Haşim, Feyzi Şimşek, Ahmet Kuş ve İbrahim Dıvarcı. Anadolu Selçuklu Eserleri. 2 cilt. İstanbul: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları, 2008. google scholar
Karpuz, Haşim. Tolga Bozkurt, İ. Mete Miroğlu. “Konya-Kızılören’deki Tarihi Yapılar Üzerine Bir Araştırma.” Uluçam Armağanı, Hazırlayan Ali Boran vd. içinde 157-176. Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları, 2008. google scholar
Kaya, Selim. “I.Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2001. google scholar
Kayaoğlu, İsmet. “Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981): 359-373. google scholar
Kayaoğlu, İsmet. “Selçuklular Döneminde Konya’da Ticari Hayata Bakış.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (1992): 107-115. google scholar
Koca, Salim. “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Temel İç ve Dış Politikaları ve Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev.” USAD 5 (2016): 25-67. google scholar
Koç, Kemalettin. “Afşin Ashabü’l-Kehf’in Tarihsel Süreci (Ana Kaynaklar ve Arşiv Belgelerine Göre).” Doktora tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2017. google scholar
Köprülü, Fuad. “Ribat.” Vakıflar Dergisi 2 (1942): 267-278. google scholar
Mevlânâ, Fîhi Mâ Fîh. Çeviren Meliha Ülker Anbarcıoğlu. Konya: Konya ve Mülhakatı Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayını, 2006. google scholar
Muşmal, Hüseyin. Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası Konya Vilayeti Örneği (1876-1914). Konya: Kömen Yayınları, 2009. google scholar
Mutlu, Mehmet. “Konya’da Su Mimarisi.” Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2014. google scholar
Özcan, Koray. “Ortaçağda Anadolu’nun İdarî Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdari Birimleri.” Coğrafi Bilimler Dergisi 3/1 (2005): 73-99. google scholar
Özergin, M. Kemal. “Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1959. google scholar
Özergin, M. Kemal. “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları.” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 15 (1965): 141-170. google scholar
Özkarcı, Mehmet. “Eshab-ı Kehf Hanı.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 437-447. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
Özkul Fındık, Nurşen. “Hekimhan.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 105-121. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
Palaz Yıldırım, Semra. “Kırkgöz Han Üzerine Bir Değerlendirme.” Akademik Hassasiyetler 6 (2019): 223-257. google scholar
Pektaş, Kadir. “Çardak Han.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 161-173. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
Pektaş, Kadir. “Hüsrev Paşa’nın Bitlis’te bir Kitâbesi.” Sanat Dergisi 3 (2010): 87-90. google scholar
Rabat, Nasser. “Ribât.” The Encyclopedia of Islam. 8: 493-506. Netherlands: E. J. Brıll, 1995. google scholar
Ramsay, W. M. Kt, D.C.L, Hon. ve etc. The Cıtıes of St. Paul Theır Influence on His Life and Thought The Cities of Eastern Asia Minor. New York: A.C. Armstrong And Son, 1907. google scholar
Redford, Scott. İktidar İmgeleri. Çeviren Barış Cezar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014. google scholar
Sevim, Ali. “Keyhusrev I.” TDV İslam Ansiklopedisi. 25: 347-349. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002. google scholar
Sterrett, J. R. Stlington. An Epigrahical Journey in Aisa Minor 2. Boston: Archeolgıcal Instutute of America, 1883-1884. google scholar
Turan, Osman. “Keyhusrev I. Kayhusrav I., Giyâs Al-Dîn ( ? - 1211).” İslâm Ansiklopedisi. 6: 613-620. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977. google scholar
Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014. google scholar
Yiğit, İsmail. “Ribât.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 35: 76-79. İstanbul: İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2008. google scholar
Ülkütaşır, M. Şakir. “Sinop’ta Selçukîler Zamanına Ait Tarihi Eserler.” Türk Arkeoloji Dergisi 5 (1949): 112-151. google scholar
Ünal, Rahmi Hüseyin. “Doğu Anadolu’da Bilinmeyen Üç Selçuklu Hanı.” Sanat Tarihi Dergisi 2/2 (1983): 106-118. google scholar
Enfal Suresi 60. Ayet. “Kur’an-ı Kerim.” Erişim 13 Aralık 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1220/60-ayet-tefsiri. google scholar
Map Konia. “Library.” Erişim 19 Eylül 2021, https://www.loc.gov/resource/g7430m.gct00325/?sp=20 &r=-0.656,0.173,2.312,0.788,0. google scholar
Akbaş Han. “The Seljuk Han of Anatolia.” Erişim 31 Mart 2023, http://www.turkishhan.org/akbas.htm. google scholar
Mübarizeddin Behramşah. “Konya Ansiklopedisi.” Erişim 6 Nisan 2023, https://www.konyapedia.com/ makale/3180/mubarizeddin-behramsah. google scholar