Lala Şahin Paşa ve Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Lala Şahin Paşa Külliyesi Camisi (1348)

Günümüzde Bursa’ya bağlı bir ilçe olan Mustafakemalpaşa’nın Osmanlı dönemindeki adı Kirmasti’dir. Antik dönemden itibaren önemli bir yol güzergâhında bulunan Kirmasti 1336 yılında Orhan Gazi tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmış ve fetihte katkıları bulunan Lala Şahin Paşa’ya mülk olarak verilmiştir. Lala Şahin Paşa’ya ait en önemli veri 1348 tarihli vakfiyesidir. Bu vakfiyeye göre Lala Şahin, Kirmasti’de cami ve zaviyeden oluşan bir külliye inşa ettirmiştir. Ölümünden sonra Paşa’nın türbesi de külliye bünyesine dahil edilir. Külliyeyi oluşturan yapılar hakkında farklı görüşler dikkat çekse de, külliye yalnız türbe ve minaresiyle ayaktadır. Bu nedenle ilk olarak, Lala Şahin Paşa hakkındaki bilgi ve belgeler toplanarak, Paşa’nın baniliği ve külliye bünyesindeki yapıları konularına açıklık getirilmeye çalışılacaktır. Külliyenin bulunduğu alanda, türbe ile minare arasında kalan kısımda Kirmasti Belediyesi tarafından 2016-2017 yıllarında bir kazı çalışması başlatılmış, bazı duvarlar ortaya çıkarılmış, fakat kazı tamamlanmamıştır. 2019 yılında alanda yapılan incelemeler sırasında büyük ölçüde otlar ve yer yer toprakla kaplanan bu duvar kalıntıları yerinde tespit edilmiş ve ölçüleri alınarak belgelenmiştir. Ortaya çıkarılan plan rölövesi, bu kalıntıların külliyenin günümüze ulaşamamış camisi hakkında önemli veriler sunduğunu göstermiştir. Bu nedenle çalışmanın diğer amacı, tespit edilen veriler doğrultusunda külliyenin günümüze ulaşamamış camisinin konumu ve planı hakkında önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Lala Şahin Paşa, Lala Şahin Paşa Camisi, Osmanlı Mimarisi, Kirmasti, Mustafakemalpaşa

Lala Şahin Pasha and Lala Şahin Pasha Mosque of 1348 in Bursa’s Mustafakemalpaşa (Kirmasti) District

The Mustafakemalpaşa district of Bursa is one of the cities in Türkiye that have been on an important travel route since ancient times. The city was conquered in 1336, joining Ottoman lands and being given as property to Lala Şahin Pasha, who’d contributed to the conquest. The most important data regarding Lala Şahin Pasha is his waqfiya dating to 1348. According to this waqfiya, Lala Şahin Pasha also had a complex consisting of a mosque and zawiyas [lodges] built. After his death, Pasha’s tomb was also added to the complex. Although attention is drawn to the different opinions that exist about which structures made up the complex, it currently only stands with its mausoleum and minaret. Therefore, this article will first collect all information and documents about Lala Şahin Pasha and then attempt to clarify the issues regarding this Pasha’s patronage and the structures within the complex. Mustafakemalpasha Municipality started excavations in the area where the complex is located between the mausoleum and the minaret in 2015-2016 and unearthed some walls. However, the excavation was not completed. After the investigations this study performed in the area in 2019, traces of these walls, which had mostly been covered with grass and soil over time, were detected on the site and documented by taking measurements. The uncovered survey plan showed these ruins to present important data about the mosque of the complex that was unable to survive to the present. Therefore, another aim of the study is to make suggestions about the location and plan of the complex’s mosque in line with the determined data.

Keywords:

Lala Şahin Pasha, Lala Şahin Pasha Mosque, Ottoman Architecture, Kirmasti, Mustafakemalpaşa,

PDF

___

Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I (1243-1453). Ankara: Barış Yayınevi, 1999. google scholar
Aşık Paşazade. Osmanoğulları’nın Tarihi. Hazırlayan Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç, İstanbul: K Kitaplığı, 2003. google scholar
Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mi’mari Çağının Menşei. Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri. Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402) I. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1989. google scholar
Boran, Ali. Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescitleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001. google scholar
Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi, Resimli-Haritalı. C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. google scholar
Çağaptay, Suna. “Devşirilen Başkent: Osmanlı’nın İlk Başkenti Bursa’ya Yeniden Bakmak.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi. Editör Y. Özbek ve A. Budak, 9-50. Konya: Litera-Türk 2020. google scholar
Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. C.1, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971. google scholar
Daş, Ertan. Erken Dönem Osmanlı Türbeleri. İstanbul: Gökkubbe Yayınevi, 2007. google scholar
Demir, Soner. “Erken Osmanlı Mimarisinde Tuğla Kullanımının Cepheler Üzerinden Değerlendirilmesi.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, Editör Y. Özbek ve A. Budak, 95-122. Konya: Litera-Türk Yayınları, 2020. google scholar
Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-TürkçeAnsiklopedikLûgat. Hazırlayan A.S. Güneyçal Aydın. Ankara: Kitapevi Yayınları, 2002. google scholar
Gökbilgin, Tayyip M. “Murad I. Tesisleri ve Bursa İmareti Vakfiyesi.” Türkiye Mecmuası X, (1953): 217-234. google scholar
Gündüz Küskü, Sema. “Bursa Orhan Zaviyesinin Cephe Düzenlemeleri ve Çevre Kültürlerle İlişkileri.” Uluslararası Orhan Gazi ve Dönemi Sempozyumu (8-10 Nisan 2011) Orhan Gazi ve Dönemi, Editör İ. Selimoğlu, 524-554. Bursa: Gaye Kitapevi, 2011. google scholar
Gündüz Küskü, Sema. “Erken Dönem Osmanlı Sultan Yapılarında Ortak Kullanımlar: Bursa, Edirne ve Balkanlardaki Mimari Örnekler Özelinde Bir Değerlendirme.” III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, C. II, Hazırlayan Ü. Şenel, 130-153. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını, 2012. google scholar
Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t Tevarih I, Çeviren İ. Parmaksızoğlu. Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999. google scholar
Kaplanoğlu, Raif. “1455 ve 1530 Tarihli Tahrir Defterlerine Göre Osman Gazi, Orhan Gazi ve I. Murad Devri Vakıfları.” 1455 Tarihli Kirmasti Tahrir Defteri’ne Göre Osmanlı Kuruluş Devri Vakıfları, Editör O. Kaplanoğlu, 205-240. İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2014. google scholar
Kaplanoğlu, Raif. Bursa Yer Adları Ansiklopedisi. Bursa: Bursa Ticaret Borsası Kültür Yayınları, 1996. google scholar
Karakaya, Enis. “Lala Şahin Paşa Külliyesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 78-79. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2003. google scholar
Kepecioğlu, Kamil. “Lala Şahin Paşa.” Bursa Kütüğü 4, Hazırlayan H. Algül, O. Çetin, M. Hızlı, M. Kara, A. Yediyıldız, 141-142. Bursa: Bursa Kitaplığı, 2010. google scholar
Kiel, Machiel. “Balkanlar’ın Osmanlı İmparatorluğu’yla Bütünleşmesi 1353-1453.” Türkiye Tarihi (1071-1453) Bizans’tan Türkiye’ye I, Editör K. Fleet, Çeviren A. Özdamar, 178-233. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007. google scholar
Kiel, Machiel. “Niş.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 147-149. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2007. google scholar
Mehmed, Neşri. Kitab-ı Cihan-nüma, Neşri Tarihi I. Hazırlayan F.R. Unat ve M. A. Köymen, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987. google scholar
Mehmed, Süreyya. Sicill-i Osmani 5, Hazırlayan N. Akbayar, Ak. S. A. Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,1996. google scholar
Oruç Bey. Oruç Beğ Tarihi, Osmanlı Tarihi 1288-1502. Hazırlayan Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca, 2008. google scholar
Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çeviren F. Işıltan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991. google scholar
Ousterhout, Robert. “Ethnic Identity and Cultural Appropriation in Early Ottoman Architecture.” Muqarnas 12, (1995): 48-63. google scholar
Önge, Yılmaz. “Selçuklular ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar.” Atatürk Konferansları V, 179-196. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1971-72. google scholar
Özcan, Abdülkadir. “Lala Şâhin Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 77-78. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2003. google scholar
Refik, Ahmed. Meşhur Osmanlı Kumandanları. Hazırlayan Yaşar Çalışkan, İstanbul: 2013. google scholar
Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan. “Lala Şahin Paşa Vakfiyesi.” Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010a: 25-33. google scholar
Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan. “Sultan Orhan Vakfiyesi.” Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010b: 35-40. google scholar
Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi. Solakzade Tarihi I. Hazırlayan Vahit Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
Soydan, Elif. “Bani Olarak Lala Şahin Paşa ve Mimari Faaliyetleri.” Yüksek Lisans tezi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, 2019. google scholar
Tanman, Baha. “Erken Osmanlı Mimarisinde Üslup Etkileri.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, ed. Y. Özbek ve A. Budak, 339-378. Konya: Litera-Türk 2020. google scholar
Tuğlacı, Pars. Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985. google scholar
Tuncer, Orhan Cezmi. “Selçuklularda Ahşap Örtü.” Ulusal Kültür 2/6, (1979): 152-162. google scholar
Turgut, Vedat. “Vakıf Belgeleri Işığında Umur Bey ve Lala Şahin Paşa’nın Menşei ve Osmanlılar ile İttifakı’na Dair.” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies XLVII, (2016): 1-38. google scholar
Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2001. google scholar
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında bir Mukaddime ile Osmanlı Devletinin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar.” Osmanlı Tarihi I, 8. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003. google scholar
Yaşayanlar, İsmail. “Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Lâlâ Şahin Paşa Medresesi.” Bursa: Bursa Araştırmaları 38, (2012a): 8-10. google scholar
Yaşayanlar, İsmail. “19. Yüzyılda Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Durumu.” Yüksek Lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2012b. google scholar
Yavaş, Doğan. “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Mustafakemalpaşa’da İmar Faaliyetleri.” Uluslararası III. Mustafakemalpaşa Sempozyumu, 13-15 Mayıs 2016, I, Editör S. Sevim, M. Eren, M. Çubukçu, H. Ersöz, 13-22. Bursa: Mustafakemalpaşa Belediyesi, 2016. google scholar
Yılmaz, Hakan. “Osmanlı Bürokrasi Tarihinin İlk ve En Önemli Müesseselerinden Biri Orhan Gazi Tarafından Kirmasti’de Kurulan İlk Osmanlı Arşivi.” Uluslararası III. Mustafakemalpaşa Sempozyumu, 13-15Mayıs 2016, I, Editör S. Sevim, M. Eren, M. Çubukçu, H. Ersöz, 369-389. Bursa: Mustafakemalpaşa Belediyesi, 2016. google scholar
Yılmazyaşar, Hasan. “Orhan Gazi Döneminde İznik Kenti ve Mimarisi.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2003. google scholar
Yılmazyaşar, Hasan. “Bursa’dan Kosova’ya: Hüdavendigar Dönemi (I. Murad) Osmanlı Mimarisi.” Doktora tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2017. google scholar