42039

Hatay - Aşağı Asi Havzası Kırsal Mimarisinde Yapı Ustaları, Gelenekleri Ve Terminolojisi Üzerine Bir Araştırma

Bu çalışma, Aşağı Asi Havzası’ndaki Antakya’nın kırsal çevresinde geleneksel mimarlık kültürünün somut olmayan verilerine ilişkin belgeleme, irdeleme ve değerlendirme gayesiyle kaleme alınmıştır. 2006’dan bu yana dönem dönem sahada gerçekleştirilen araştırma; inceleme, söyleşi ve sözlü tarih çalışmalarıyla elde edilen verilere dayanmaktadır. Yöredeki geleneksel mimarlığın aktörleri (mimarlar / ustalar) ve yapım kültürünün somut olmayan bileşenleri (terminoloji ve yapım gelenekleri) hakkındaki derleme verileri (biri 29 mimar/usta ismi ve ilgili bilgileri sunan, bir diğeri 123 terim/deyim ve açıklamalarını içeren) iki geniş tabloda sunulmuştur. Araştırma sürecinde, terminoloji konusunda görüşülen kişilerin belli bir yaşın üzerinde olmasına, ayrıca kendi yöresi dışında farklı kültür, dil ve geleneklerden fazla etkilenmemiş, teknolojik iletişim imkânlarının aktif kullanıcısı olmamış, ağırlıklı olarak da yapı-yapıcılık alanıyla ilgili faaliyeti-bilgileri olan kişiler olmasına dikkat edilmiştir. Böylece, gerçekten geleneğe ait bilgi, terim ve deyimlere erişilmeye çalışılmıştır. Derlemede geçen geleneksel mimar ve ustaların 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl ortaları arasında faaliyet göstermiş oldukları anlaşılmıştır. Bu çalışmada derlenen terimler Mersin, Adana, Antep, Urfa, Halep gibi çevre merkezlerin geleneksel halk yapı sanatı terimleriyle karşılaştırılmıştır. Araştırmanın bulguları, yöredeki geleneksel mimarlığın belirli standartlara sahip, bilgisini sonraki nesillere aktaran bir “okul” özelliği de kazanmış olduğunu düşündürmektedir. Özellikle de terminoloji, nitelikli mesleki uzmanlaşma olup olmadığının önemli bir göstergesi olarak vurgulanmaya değerdir.

Anahtar Kelimeler:

Antakya, geleneksel mimarlık, halk yapı sanatı, somut olmayan kültürel miras, terminoloji

Building Masters, Tradition, and Terminology in the Vernacular Architecture Around Lower Orontes (Asi) Basin in Hatay Province

This study aims to document, examine, and evaluate the intangible data regarding the traditional architectural culture in the region that can be defined as the rural environment of Antakya, the central district of Hatay province on the Eastern Mediterranean coastline. This study has been carried out in the field from time to time since 2006 and is based on data obtained through research, interviews, and oral history studies. The compiled data on the actors in traditional architecture (i.e., architects and building masters) and the intangible components of architectural culture (i.e., terminology and building traditions) around Antakya are classified and presented in two large tables, one including 29 names of architects and masters and related information, and the second with 123 terms and idioms and their explanations. During the study, the researcher paid attention to having the people interviewed about terminology be above a certain age; not have been affected by different cultures, languages and traditions outside their own region; not be active users of technological communication opportunities; and be predominantly people who are engaged in activities and have knowledge related to the field of building and construction. Thus, the study has attempted to reach true information, terms, and idioms belonging to the tradition. Some of the architects and craftsmen mentioned in this compilation are understood to have actively worked between the late-19th and mid-20th centuries. The terms compiled in this study have been compared to the terms concerning traditional folk building art from the surrounding city centers, such as from Mersin, Adana, Gaziantep, Şanlıurfa, and Aleppo. The names, activities, and terminology of the architects who were compiled and evaluated suggest that traditional architecture in the region had the characteristics of a school that possessed and transmitted certain standards. In particular, the terminology is worth emphasizing as an important indicator of whether such a specifically qualified professional specialization had existed.

Keywords:

Antiochia, vernacular architecture, folk building art, Intangible cultural heritage, terminology,

PDF

___

Ahmet Refik. Türk Mimarları (Hazine-i Evrak Vesikalarına Göre) [Özgün Yayın: 1936]. Hazırlayan: Zeki Sönmez. İstanbul: Sander Yayınları, 1977. google scholar
Akkoyunlu, Zahide. Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
Arel, Ayda. Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, 1982. google scholar
Arın, Suha (Yöneten). Eski Evler Eski Ustalar - Ağacın Türküsü.[Belgesel Film]. 1987a. google scholar
Arın, Suha (Yöneten). Eski Evler Eski Ustalar - Erciyes’in Bereketi. [Belgesel Film]. 1987b. google scholar
Arın, Suha (Yöneten). Safranbolu’da Zaman. Yöneten: Suha Arın. [Belgesel Film]. 1976. google scholar
Arseven, Celâl Esad. Istılâhât-ı Mi’mâriyye - Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü. 2. Basım. Hazırlayan: Ziya Kenan Bilici. Çeviren: Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2021 {H. 1324/M.1906-7}. google scholar
—. Sanat Ansiklopedisi-3. 5 cilt. İstanbul: M.E.B. Milli Eğitim Basımevi, 1983-c. google scholar
Arslan, Tülin. Geleneksel Mersin Evlerinin Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2001. google scholar
Atalar, Ali. Osmanlı Dönemi Antepevleri. İstanbul: Merinos Halı (Kültür Hizmeti), 2004. google scholar
Balcı, Esra, Nurdan Kuban ve Aynur Çiftçi. “Türkiye’de Mimari Mirasın Korunmasında Çalışan Geleneksel Yapı Ustalarının Önemi Ve Uygulama Elemanlarının Eğitimleri Üzerine Güncel Bir Değerlendirme.” TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 25 (2022): 81-96. google scholar
Bayburtluoğlu, Zafer. Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1993. google scholar
Bazantay, Pierre. Enquete Sur l’Artısanat aAntioche - LesEtats du Levant sousMandatFrancais. Beyrouth: Imprimerie Catholique, 1936. google scholar
Bektaş, Cengiz. “Güneybatı Anadolu Yöresinde Halk Yapı Sanatı.” Türk Halk Mimarisi Sempozyumu (5-7 Mart 1990, Konya) Bildirileri içinde, 51-56. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları, 1991. google scholar
—. Halk Yapı Sanatı. İstanbul: Literatür Yayınları, 2001. google scholar
Bektaş, Cengiz. “Halk Yapı Sanatı Açısından Kuşadası.” Kıyı Kentlerimizin Temel Sorunları (1979 Kuşadası Sempozyumu Bildirileri) içinde, 97-151. Ankara: Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1980. google scholar
Büyükaşık, Aziz. Ninemin Çıkrığı. Hatay: Güney Rüzgarı, 2018. google scholar
Cengiz, Alim Koray. “Eski Antakya Evlerinin İkamet Edenler Tarafından Günümüzde Kullanımı ve Anlamlandırılma Biçimleri.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/25 (2014): 111-130. google scholar
Cengiz, Alim Koray. “Hatay’da İki Dillilik.” Etkileşim ve Değişme Boyutunda Antakya Geleneksel Kültürü -İnançlar, Gelenekler ve Ritüeller içinde, 273-311. Antakya: Antakya Kent Akademisi, 2009. google scholar
Çam, Nusret. Türk Kültür Varlıkları Envanteri: Adana - 01. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
Çelik, Mehmet Yusüf. Memlûkler Döneminde Antakya (1268-1516). Konya: Kömen Yayınları, 2021. google scholar
Çetin, Yusuf. “Osmanlı Konut Mimarisinde Cihannümalar (Seyir Köşkleri).” Sanat Tarihi Dergisi 17/2 (2008): 43-58. google scholar
Davulcu, Mahmut. Halk Mimarisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi, 2020. google scholar
Demir, Ataman. Çağlar İçinde Antakya. İstanbul: Akbank Yayınları, 1996. google scholar
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 32. Basım. Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal ve Mustafa Çiçekler. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2016. google scholar
Doğru Bayazıt, Nigân, Muzaffer Sencer, Oya Sencer, Yıldız Sey ve Atillâ Yücel. Samandağ Bölgesi Köy Araştırmaları: Vakıflı Köyü - Bir Köy Monografisi - Seri C - Araştırmalar - 4). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Yapı Araştırma Kurumu, 1966. google scholar
Doğruel, Fulya. İnsaniyetleri Benzer - Hatay’da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005. google scholar
Downey, Glanville. Ancient Antioch. Princeton: Princeton University Press, 1963. google scholar
Durmuş, İsmail. Transkripsiyon. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 41 içinde, 306-308. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2012. google scholar
Durmuş-Karaman, Figen. Adana Geleneksel Konut Mimarisinin İncelenmesi ve Ulucami Çevresi İçin Koruma Amaçlı Bir Çalışma. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 1992. google scholar
Dündar, Mesut. “Architectural Reflections of Horse Culture in Turkey: The Imperial Stables (Istabl-ı Âmire).” 15th International Congress of Turkish Art (ICTA) (16-18 September 2015, Naples) - Proceedings içinde, 247-261. Ankara: Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey, 2018. google scholar
Eldem, Sedad Hakkı. Köşkler ve Kasırlar - 1. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Rölöve Kürsüsü Yayını, 1969. google scholar
— . Köşkler ve Kasırlar - 2. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Rölöve Kürsüsü Yayını, 1974. google scholar
— . Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi; Pulhan Matbaası, 1954. google scholar
Erten, Erkin, S Seren Akavcı, ve Tülin Arslan. «Geleneksel Mersin Evlerinin Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi.» Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlik Fakültesi Dergisi 15/1-2 (2000): 163-178. google scholar
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi - Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, 4. Kitap. 1. Basım. Hazırlayan: Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. 10 cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, [2001]. google scholar
Günay, Reha. Elmalı ve Yöresel Mimarlığı. İstanbul: Elmalı Belediyesi, 2008. google scholar
— . Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. 2. Basım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
Gündüz, Ahmet. XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2009. google scholar
Halayqa, Issam ve Mahmut Ağbaht. “Agricultural Terms in the Arabic Dialects of Antioch and Ramallah: an Ethnographic and Lexical Comparison.” Doğu Araştırmaları - Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 13-14 (2014/2015): 135-158. google scholar
Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. 14. Baskı. İstanbul: YEM Yayın, 2016. google scholar
Hatay Kültür Envanteri. 2 cilt. Ankara: Hatay Valiliği Yayınları, 2011. google scholar
İz, Fahir, H. C. Hony ve A. D. Alderson. The Oxford English-Turkish Dictionary (Second Edition - 1984). 2. Basım. İstanbul: Oxford University Press / İnkılap Kitabevi, 1993. google scholar
Jasser, Lamia, Salem Khalaf, Abbas Sabbağ ve Adnan Mamo. Halep’te Adım Adım Osmanlı’nın İzinde -Halep’te Osmanlı Döneminde İnşa ve Tadil Edilen Mimari Eserlerin Envanteri. Hazırlayan: Ahmet Özpay ve İbrahim Yakar. Ankara-Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2010. google scholar
Kabadayı, Müslüm. Amik’ten Amanos’a Alkım. Antakya: Onur Ofset, 2001. google scholar
Kalaycıoğlu, Mithat. Hatay Halk Bilimi - II. Hatay: İhsan Ofset, 2001. google scholar
Kara, Adem. 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Şehri Antakya. İstanbul: IQ Yay., 2005. google scholar
Karakul Türk, Özlem. “Geleneksel Yapı Ustalarından Öğrenmek.” Yapı Dergisi 407/October (2015): 168-172. google scholar
Karakul, Özlem. “Doğu Karadeniz’in Geleneksel Yapı Kültürüne Yapı Ustaları Üzerinden Bütüncül Bir Değerlendirme.” Art-Sanat 16 (2021): 381-407. google scholar
Karakul, Özlem. “Folk architecture in historic environments: Living spaces for intangible cultural heritage.” Milli Folklor 10/75 (2007): 151-163. google scholar
Karaman, Figen, ve İpek Durukan. “Adana Geleneksel Konut Mimarisi.” Adana Kentsel Kültür Envanteri içinde, 39-45. Adana: T.C. Adana Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2012. google scholar
Karasu, Mehmet. Doğa ve Tarih Beldesi Harbiye. Antakya, 1997. google scholar
Karpuz, Haşim. Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1984. google scholar
Kennedy, Hugh. «Antakya: Byzantium’dan İslama ve Dönüş.» Geç Antik Çağda Kent içinde, 176-193. İstanbul: Homer Kitabevi, 1999. google scholar
Köy İşleri Bakanlığı. Köy Envanter Etüdlerine Göre Hatay. Ankara: Köy İşleri Bakanlığı Yayınları, 1965. google scholar
Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayın, 2021. google scholar
Kuban, Doğan. «Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler.» Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler içinde, 195-209. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1982. google scholar
Küçükerman, Önder. Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: TTOK, 1973. google scholar
Masters, Bruce. «Halep: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kervan Kenti.» Doğu İle Batı Arasında Osmanlı Kenti -Halep, İzmir ve İstanbul içinde, Hazırlayan: Ali Berktay, çeviren Sermet Yalçın, 19-94. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995. google scholar
Nakib, Bülent. Antakya Ağzı Dilbilgisi ve Sözlük. Antakya: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği Yayınları, 2004. google scholar
—. Eski Antakya’dan Görünümler, Tarihsel Yapılar ve Eski Ünlü Yerler. Antakya: Antakya Belediyesi Kültür Yayınları, 2012. google scholar
Özbay, Ender. “Antakya Kırsal Çevresinde Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bir Gösterge Olarak Eski Ev Mimarisi.” Asi Gülüşlüm - Ah Güzel Antakya içinde, Hazırlayan: Tanıl Bora ve Hakan Mertcan, 225 -244. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017. google scholar
Özbay, Ender. “Antakya’nın Tarihi Su Dolapları ‘Naura’lara Işık Tutan ‘Alvân Su Kemeri Kalıntısının Mimarî-Tarihî Analizi ve Restitüsyonu.” Sanat Tarihi Dergisi 21 (2014): 73-98. google scholar
—. Asi Nehri Üzerindeki Su Yapıları: Nauralar. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar
Özbay, Ender. “Bab-ı Esrar: Yakto.” Hatay Kültür ve Keşif Dergisi 20 (2009): 24-29. google scholar
Özbay, Ender. “The Nâ'ûra / Waterwheel: A Device, Monument, Image and Phenomenon From The Middle Ages To The Twentieth Century.” 15th International Congress of Turkish Art (ICTA) (16-18 September 2015, Naples) - Proceedings içinde, Hazırlayan: Michele Bernardini, Alessandro Taddei, Michael Douglas Sheridan ve Serpil Bağcı, 483-498. Ankara: Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey, 2018. google scholar
Özcan, Abdülkadir. Istabl - J.^^j. TDVİslam Ansiklopedisi Cilt 19 içinde, 203-206. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1999. google scholar
Özdemir, Rifat. Antakya Esnaf Teşkilâtı (1709-1860). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2002. google scholar
Özşahin, Emre. “Asi Nehri Deltasının (Hatay) Çevresel Jeomorfolojisi.” Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı (19-21 Haziran 2013, Fatih Üniversitesi, İstanbul) içinde, 185-194. İstanbul: Coğrafyacılar Derneği Yayınları, 2013. google scholar
Pamir, Hatice ve Gunnar Brands. Asi Deltası ve Asi Vadisi Arkeoloji Projesi Antiocheia, Seleuceia Pieria ve Sabuniye Yüzey Araştırmaları 2004 Yılı Çalışmaları. 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı - Cilt 2 içinde, 89-102. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2006. google scholar
Renda, Günsel, Filiz Yenişehirlioğlu, Fatih Müderrisoğlu, Suat Alp ve Mustafa Akpolat. Mersin Evleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1995. google scholar
Sahillioğlu, Halil. Antakya. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 3 içinde, 228-232. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991. google scholar
Sesli Sözlük. Stable. 1999-2022. https://www.seslisozluk.net/stable-nedir-ne-demek/ (Erişim: 15.11.2022). google scholar
Sönmez, Neslihan. Osmanlı Dönemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü. İstanbul: YEM Yay., 1998. google scholar
Sönmez, Neslihan. “Osmanlı Mimarlığında Yapı ve Malzeme Terminolojisi Üstüne Bir Deneme.” Aslanapa Armağanı içinde, Hazırlayan: Selçuk Mülayim, Ara Altun ve Zeki Sönmez, 183-238. İstanbul: Bağlam Yayınevi, 1996. google scholar
Sönmez, Zeki. Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. 4. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996. google scholar
Şancı, Fuat. Hatay İlinde Türk Mimarisi. Ankara : Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2006. google scholar
Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle) Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 6. Basım. Hazırlayan: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2018. google scholar
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı / a. Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri. 2023. https://aregem.ktb.gov.tr/ TR-12929/yasayan-insan-hazineleri-ulusal-envanteri.html#:~:text=Ya%C5%9Fayan%20%C4%B0nsan%20 Hazineleri%20(Y%C4%B0H)%2C,y%C3%BCksek%20d%C3%BCzeyde%20sahip%20ki%C5%9Fileri%20 anlat%C4%B1r. (erişildi: 05 23, 2023). google scholar
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı / b. Haber ve Duyurular: Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcıları Değerlendirme Kurulları Tarihleri Belli Oldu. 19 05 2023. https://aregem.ktb.gov.tr/TR-342716/somut-olmayan-kulturel-miras-tasiyicilari-degerlendirme-kurullari-tarihleri-belli-oldu.html (erişildi: 05 2023, 23). google scholar
TDK. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 2022. https://sozluk.gov.tr/. google scholar
Tekin, Mehmet. “Araç-Gereçleri ve Eşyaları ile Hatay Evi (18 ve 19. Yy.).” Güney’de Kültür Dergisi 61 (Mart 1994): 2-11. google scholar
—. Hatay Tarihi -Osmanlı Dönemi-. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2011.” 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 267-269. Çorum: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2013. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2012.” 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 31-42. Muğla: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014a. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2013.” 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 1 içinde, 473-494. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014c. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2014.” 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı - Cilt 1 içinde, 495-518. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2015.” 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 467-489. Edirne: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Hatay Vakıflı Köyünün Yerleşim Dokusu ve Mimarisi Üzerine Bir Değerlendirme.” Hatay (Anavatana Katılışının 80. Yıl Armağanı) içinde, 434-469. İstanbul: Hiper Yayın, 2019. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “New Architectural Formations on the Mandate-Era Kurtuluş Street in Antakya.” Chronos (Numero Special: Antioche) 13 (2006a): 181-230. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Osmanlı Döneminde Antakya’nın Kentsel Gelişim Sürecine Bir Bakış.” IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (21-23 Nisan 2005) - Bildiriler içinde, 425-438. Erzurum: Atatürk Üniversitesi & T.C. Kültür Bakanlığı, 2006b. google scholar
Temiz, Fehime Mine. “Şenköy Şeyh Ahmet Kuseyri Külliyesi.” XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Ekim 2012) Bildirileri - Cilt 2 içinde, Hazırlayan: Meryem Acara Eser, Ebru Bilget Fataha ve Gülseren Koyun, 733-747. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2014d. google scholar
Temiz, Fehime Mine ve Emre Kolay. “Fransız İşgali Altındaki Antakya’nın Değişen Mimari Çehresine Bir Örnek: Saray Caddesi Kuseyri Binası.” Hatay (Anavatana Katılışının 80. Yıl Armağanı) içinde, 284-313. İstanbul: Hiper Yayın, 2019. google scholar
Temiz, Mine. “Hatay İli Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırmaları 2011-2013.” Hatay Arkeolojik Kazı ve Araştırmaları içinde, Hazırlayan: Aynur Özfırat ve Çilem Uygun, 367-391. Antakya: Mustafa kemal Üniversitesi Yayınları, 2014b. google scholar
Turani, Adnan. Sanat Terimleri Sözlüğü. 3. Basım. Ankara: Toplum Yayınevi, 1975. google scholar
Türk, Hüseyin, (Ed.). Etkileşim ve Değişme Boyutunda Antakya Geleneksel Kültürü - İnançlar, Gelenekler ve Ritüeller. Antakya: Antakya Kent Akademisi, 2009. google scholar
Türkmen, A Faik. Mufassal Hatay (Tarih - Coğrafya - Edebiyat - İçtimai Durum - Lengüistik Durum - Folklor - Etnografya ve Hatay Davasını İhtiva Eden 4 Cilt). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1937. google scholar
UNESCO/a. What is Intangible Cultural Heritage? 2023. https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003 (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
UNESCO/b. Browse the Lists of Intangible Cultural Heritage. 2023. https://ich.unesco.org/en/lists (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
UNESCO/c. Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde Türkiye. 2022. https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/ UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
UNESCO/d. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. 17 10 2003. https://www.unesco.org. tr/Pages/181/177/ (erişildi: 05 23, 2023). google scholar
Ürer, Harun. Türk-İslam Arkeolojisi ve Terminolojisi. İstanbul: Ege Yayınları, 2018. google scholar
Ürer, Harun ve Cengiz Gürbıyık. “Şanlıurfa Evlerinde Görülen Süslemelerden Örnekler.” Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan içinde, Hazırlayan: Şenay Özgür Yıldız, 193-204/. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2013. google scholar
Werfel, Franz. Musa Dağ’da Kırk Gün. Çeviren: Saliha Nazlı Kaya. İstanbul: Belge Yayınları, 1997. google scholar
Weulersse, Jacques. “Antioche Essai De Geographie Urbaine.” Bulletin d’etudes orientales (Institut Francais du Proche-Orient) 4 (1934): 27-79. google scholar
Yurt Ansiklopedisi. “Hatay.” Yurt Ansiklopedisi - Cilt 5 içinde, 3369-3503. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982. google scholar
Yüce, Ali. Şeytanistan. 3. Basım. Ankara: Güldikeni Yayınları, 1999. google scholar
Zin Alabadin, Mahmoud. Halep Kenti ve Geleneksel Evleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2019. google scholar
Zubari, İsmail. Doğu Akdeniz’in Asi Coğrafyası Samandağ. 2. İstanbul: Samandağ Hizmet Vakfı, 2016. google scholar