Nusaybin-Dibek’teki Mor Yuhannon Tayyoyo Manastırı’ndaki Taş Rölikerler Üzerine Bir Değerlendirme

Hristiyanlık inancında önemli bir temsil aracına dönüşen aziz ve martyr kültü, inanç ve ibadet esaslarının yanı sıra kilise litürjisini de şekillendiren unsurların başında gelmiştir. İnancı uğruna yaşamını feda etmiş olan aziz ya da martyrlere ait kalıntılar kutsal birer emanete dönüşmüşlerdir. Rölik olarak adlandırılan söz konusu emanetlerin tanımlanma şekilleri ve kapsadıkları alanlar zamanla genişlemiştir. Kutsal sayılan emanetlerin muhafaza edildiği rölikerler ise yaşanan bu gelişmeler neticesinde form ve teknik özellikler açısından oldukça zengin bir yelpazeye sahip olmuştur. Süryanilerin yaşadığı bölgelerde yoğun bir şekilde görülen aziz kültü, dini mimarinin şekillenmesine katkı sağlamıştır. Mor Yuhannon Tayyoyo Manastırı’ndaki rölikerlerin varlığı da bunu destekler niteliktedir. Çalışmanın amacı, Hristiyanlıkta görülen rölik kültünün, gelişimine etki eden faktörlerin Doğu Hristiyanlığına ve dolayısıyla da Süryanilere yansımasını incelemektir. Ayrıca kutsal emanetlerin muhafaza edildiği rölikerlere ait tipolojik bilgiler ışığında, söz konusu manastırda görülen rölikerlerin genel bir tanımlamasını yapmaktır. Araştırma dahilinde incelenen rölikerlerin form ve teknik özelliklerine değinmeden önce, Hristiyan teolojisinde önemli bir yere sahip olan aziz ve martyr kültü hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonraki aşama da ise Hristiyanlık inancındaki rölik kültü ve kullanılan röliker çeşitleri genel hatlarıyla tanıtılmaya çalışılmıştır. Manastırda yer alan rölikerler, kilisenin narteks kısmında tespit edilmiştir. Bu durum söz konusu rölikerleri, bölgede yer alan benzer örnekler ile konum açısından farklı bir noktaya taşımaktadır. Rölikerlerin yapının orijinal dokusunda yer almayıp daha geç bir dönemde narteks kısmına eklenmiş olabileceği düşünülmektedir. Tur Abdin Bölgesi ve dolayısıyla İzlo Dağı civarı göz önüne alındığında, Batı Süryanilerine oranla Doğu Süryanilerine ait manastırların söz konusu röliker formlarına ait daha fazla örnek barındırdığını söylemek mümkündür. Manastırın bünyesinde yer alan röilkerlerin form özellikleri, bulundukları yer itibariyle küçük ebatlara sahip olmalarına da yol açmıştır. Ayrıca incelenen örneklerin lahit formuna sahip rölikerler grubunda değerlendirilebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Martyr, Doğu Süryani, Mor Yuhannon, Rölik, Röliker

Assessing the Stone Reliquaries at Mor Yuhannon Tayyoyo Monastery in Nusaybin District’s Village of Dibek

The cult of saints and martyrs, has become an important means of representation in the Christian faith and has occured at the forefront of the elements that shape the church liturgy in addition to the principles of belief and worship. The remains of saints and martyrs who’ve sacrificed their lives for their faith have been turned into holy relics. The ways in which these relics are identified and the areas they cover have expanded over time. As a result of these developments, the reliquaries where holy relics are kept have gained a very rich range in terms of form and technical features The cult of saints profoundly present in the region where Syriacs live contributed to the shaping of religious architecture. The presence of reliquaries in Mor Yuhannon Tayyoyo Monastery also supports this. The purpose of this study is to examine the reflections of the relic cult found in Christianity and the factors affecting its development among the Syriacs. In addition, the study purposes to make a general description of the reliquaries found in this monastery in light of the typological information on reliquaries containing holy relics. Before mentioning the form and technical features of the reliquaries under study, the article presents information about the cult of saints and martyrs, which has an important place in Christian theology. The next stage, of the study introduces; the cult of relics in Christianity in general terms, as well as the reliquaries that have been used. The reliquaries in the monastery were determined to be small in sizes and assessabled under the group reliquaries in the form of sarcophagi.

Keywords:

Martyr, Eastern Syriac, Mor Yuhannon, relic, reliquary,

PDF

___

Akyüz, Gabriyel. Mardin İli’nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi. Mardin: 1998. google scholar
Alican, Mustafa, “Meyyâfârikîn İsmi Üzerine Bir Soruşturma”, Tarih incelemeleri DergisiXXVII, (1), (2012). 1-21. google scholar
Altun, İmrana, Feride. “Bandırma Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemine Ait Bronz Haçlar”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1 (2020): 133-151. google scholar
Altan, Barış. “Mor Yuhannon Tayyoyo Manastırı”, TurAbdin’in Risk Altındaki Süryani Mimari Mirası içinde, haz. Elif Keser Kayaalp. Kültürel Mirası Koruma Derneği, 2022. google scholar
Aydın, Ayşe. “Türkiye Müzeleri’ndeki Suriye Tipi Rölikerler”, Sanat Tarihi Dergisi XVIII (2009):1- 23. google scholar
Aydın, Ayşe. “Hıristiyan Dinindeki Martir-Aziz ve Rölik Kültünün Kilikya-Isaurya Bölgesi Hıristiyanlığına Yansımaları”, OLBA XVII (2009): 63-82. google scholar
Aydın, Ayşe. Lahit Formlu Rölikerler. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2011. google scholar
Aydın, Ayşe. “İzmir Arkeoloji Müzesi ile Tarih ve Sanat Müzesi’nde Bulunan Ampullalar”. OLBA XXIII (2015): 487-513. google scholar
Gertrude Bell- Mundell Mango. The Churches And Monasterıes Of The Tur’abdın, London. (1982). google scholar
Bilir, Güzin. “Anadolu’da Bulunan Geç Antik Çağ Mezar Tipleri ve Dini Mimari ile Olan İlişkileri.” Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020. google scholar
Blaylock, Stuart. “Mor Yoreth Aleksandroyo Manastırı/ Der Çepke”. TurAbdin’in Risk Altındaki Süryani Mimari Mirası, hazırlayan Elif Keser Kayaalp içinde 51-56. Kültürel Mirası Koruma Derneği, 2022. google scholar
Banai, Noga, Galit. “The Trophies of the Martyrs An Art Historical Study of Early Christian Silver Reliquaries”. OxfordStudies In Byzantium, hazırlayan James Howard-Johnston Elizabeth Jeffreys Marc Lauxtermann vd. içinde 1-186. Oxford University Press, 2008. 38-95. google scholar
Braun, Joseph, Von. Dıe Relıquıare Des Christlichen Kultes UndIhre Entwicklung. Herder& Co. Gmbh. Verlagsbuchhandlung,1940. google scholar
Brock, Sebastian. ”Notes on Some Monasteries on Mount Izla”, Abr-Nahrain 19. 1980. google scholar
Brock, Sebastian. “Tur'Abdin- a Homeland of Ancient Syro-Aramaean Culture”. Turabdin, hazırlayan Hans Hollerweger içinde 20-25. Linz: Rudolf Trauner 1999. google scholar
Buyruk, Hasan. “Silifke Müzesindeki Haç Röliker”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 33 (2014): 504-512 google scholar
Bynum, Walker, Caroline ve Paula, Gerson. “Body-Part Reliquaries and Body Parts in the Middle Ages”. The University of Chicago Press on behalfof the International Center ofMedieval Art 36 (1997): 2-7. google scholar
Mesut Dinler, “Mor Aho Manastırı/ Bnoyel/ Deyro da Fnoth/ Der Pum/ Der Pu'e”. TurAbdin’in Risk Altındaki Süryani Mimari Mirası, hazırlayan Elif Keser Kayaalp içinde 105-107. Kültürel Mirası Koruma Derneği, 2022. google scholar
Eco, Umberto. Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik. Çeviren Kemal Atakay. İstanbul: Can, 2021. google scholar
Elyiğit, Ufuk. “Bursa Arkeoloji Müzesi’ndeki Madeni Haç Örnekleri.” Art-Sanat 18 (2022):173-200. google scholar
Eyice, Semavi. “Rölik Mahfazaları Hakkında Bir Kitap ve Bu Münasebetle Anadolu’dan Bazı Rölik Mahfazaları.” Sanat Tarihi Yıllığı VIII (1979): 57-94 (G. 21- 22). google scholar
Ferrari, C., Mıchele. “Gold und Asche. Reliquie und Reliquiare als Medien in Thiofrid von Echternachs Flores epytaphii sanctorum.” Reliquiare imMittelalter, hazırlayan Herausgegeben von Bruno Reudenbach und Gia Toussaint içinde 61-74. Berlin: Akademie Verlag GmbH, 2011. google scholar
Fındık, Fatma, Ebru. “Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Arkosolium Tipi Bir Mezar.”, Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009, hazırlayan Sema Doğan ve Ebru Fatma Fındık içinde 577-610. İstanbul: Homer, 2018. google scholar
Flusin, Bernard. “Dini Hayat Düyada Hıristiyanlar- Manastır Hayatı”, Bizans Dünyası. Çeviren Aslı Bilge. İstanbul: Ayrıntı, 2019):237-271. google scholar
Grabar, Andre.MartyriumRecherchesSurLe ‘CulteDesRelıquesEtL’artCretten-Antioce. Paris: College De France 1, Place Marcelin-Berttielot,1946. google scholar
Gündüz, Şinasi. Din ve inanç Sözlüğü. İstanbul: 2017. google scholar
Hahn, Cynthia. “What Do Reliquaries Do for Relics?”, NUMEN 57 (2010): 284-316. google scholar
Hahn, Cynthia. The Reliquary Effect Enshrining the Sacred Object. China: Reaktion Books, 2017), G.24 google scholar
Harnickova, Katerina. “Between East And West: Bohemian Reliquary Pectoral Crosses As Testimony To Religious And Cultural Exchange.”, Rome, Constantinople and Newly-Converted EuropeArchaeological andHistoricalEvidence II, hazırlayan Maciej Salamon, Marcin Woloszyn, Alexander Musin, Perica Spehar içinde 1-15. Kraköw - leipzig - rzeszöw - Warszawa, 2012. google scholar
Hostetler, Alan, Bradley. “The Function of Text: Byzantine Reliquaries with Epigrams, 843-1204.” Doktora Tezi, Florıda State Unıversıty College of Fıne Arts, 2015. google scholar
Eroğlu, Özkan. Plastik Sanatlar Sözlüğü. İstanbul: Tekhne, 2013. google scholar
Kalinowski, Anja. Frühchristliche Reliquiare im Kontext von Kultstrategien, Heilserwartung und sozialer Selbstdarstellung. Wiesbaden: Reichert Verlag, 2011. google scholar
Kartopu, Yıldırım, Ayşe. “Erken Dönem Kilise Babalarından Aziz Polycarp’ın Hıristiyanlık Anlayışı ve Hıristiyan İlahiyatına Etkisi.” Kahramanmaraş Sütçü imam Üniversitesi ilâhiyat Fakültesi Dergisi 18 (2018): 205-224. google scholar
Kaya, Amina,” Erken Bizans Döneminde Doğu Sınırında Kentleşme Politikası: Martyropolis”, Sanat Tarihi Yıllığı 29, (2020): 129-144. google scholar
Kayaalp, Keser, Elif. Churh Arcitecture of Late Antique Nothern Mesopotamia. London: Oxford University Press, 2021. google scholar
Klauser, Theodor. “Christlicher Mârtyrerkult, Heidnischer Heroenkult ve Spâtjüdische Heiligenverehrung.” ArbeitsgemeınschaftFürForschungDesLandesNordrheın-Westfalen Geısteswissenschaften, içinde 27-38 Wiesbaden : Springer Fachmedien, 1960. google scholar
Koch, Guntram. Frühchrisdiche Kunst Eine Einführung. Stuttgart: W. Kohlhammer, 1995. google scholar Koch, Guntram. Erken Hıristiyan Sanatı. Çeviren Ayşe Aydın. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2007. google scholar
Koçyiğit, Oğuz. “Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi Bizans Dönemi Maden Haçları.”,Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35 (2018): 110-121. google scholar
Bernhard Kötting, Der ftühchristliche Reliquienkult unddie Bestattung imKirchengebaude, Springer Fachmedien Wiesbaden, 1965. google scholar
Lake, Kirsopp. TheApostolic Fathers. London: Wıllıam Heınemann New York G. P. Putnam’s Sons,1919. google scholar
Madrigal, Marc. Kilise Babaları Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2015. google scholar
Metin, Hüseyin. “Burdur Müzesi’nden Bir Röliker Haç.” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi24 (2019): 413-418. google scholar
Mietke, Gabriele. “Monumentalisierung Christlicher Heiliger in Kilikien in Frühbyzantinischer Zeıt.” OLBA XVII (2009): 117-140. google scholar
Musurillo, Herbert. The Acts Of The Christian Martyrs. Oxford: Oxford at the C l a r e n d o n P r e s s, 2000. google scholar
Özdemir, Hicran ve Gökçen K. Öztaşkın. “Denizli Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemi Maden Haçlarından Bir Grup.” XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Pamukkale, 14-16 Ekim 2019. google scholar
Palmer, Andrew. Monk andMason on the TigrisFrontier: The EarlyHistory of Tur Abdin. Cambrige, 1990. google scholar
Pitarakis, Brigitte. Les Croix-Reliquaries Pectorales Byzantines En Bronze. Paris: Picard, 2006. google scholar
Roberts, Alexander, James Donaldson ve A. Cleveland Coxe. Ante-NıceneFathers Translations of the Writings of the Fathers down to A.D. 325. Newyork: Charles Scribner’s Sons, 1913. google scholar
Sandin, Karl. “Liturgy, Pilgrimage, and Devotion in Byzantine Objects”, The University of Chicago Press on behalf of the Detroit Institute of Arts 67 (1993): 44-56. google scholar
Sinclair, Alan, Thomas. Eastern Turkey: An Architectural andArchaeologıcal Survey III. London: Pindar Press, 1989. google scholar
Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi, 2015. google scholar
Turani, Adnan. Sanat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi, 2020. google scholar
Villard de, Monneret, Ugo. Mezopotamya Mimarisinde Kutsal Mekanlar. Çeviren Arusyak Özfuruncu. İstanbul:Yaba, 2012. google scholar
Wilmshurst, David. The Ecclesiastical Organisation of the Church of the East, 1318-1913. Leuven: Peeters, 2000. google scholar
Wittekind, Susanne. Zur Bedeutung Von Reliquiaren In DerFrühmittelalterichen Liturgie 2013. google scholar