12046

IRAK BÜVEYHÎ EMÎRİ MUİZZÜDDEVLE DÖNEMİNDE (334-356/945-967) ADLÎ TEŞKİLAT

Büveyhîler 334 (945) tarihinde Bağdat’a girmekle neredeyse tüm devlet kurumlarının yönetimini kendi ellerine almışlardı. Abbasî halifesi bütün yetkileri elinden alınmasına rağmen adlî kurum üzerindeki yetkisini büyük ölçüde muhafaza etmeyi başarmıştır. Bununla birlikte Büveyhîler’in ilk kuruluş yıllarında halifenin yargı alanındaki yetkisine de müdahelede bulunulmuştur. Bu makalemizde Irak Büveyhîleri`nin kurucusu emir Muizzüddevle’nin Abbasî halifesinin adlî yetkisine yaptığı müdahele ve bunun kamuoyunda yaptığı etkiler, bu müdahele sonrası gelişen olaylar, ayrıca kadılık müessesesinin inişleyişi, kadıların görevleri incelenecektir. Bundan baska bu dönemde Hisbe kurumunun durumu hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Irak, Büveyhîler, Abbâsîler, Adlî teşkilat

Judicial Organization During the Reign (334-356/945-967) of Muizz al-Dawla, Buyid (Buwayhid) Amir of Iraq

In 334 (945) the Buwayhids had taken management of almost all state institutions in their own hands after the conquest of Baghdad. The authority of the Abbasid Caliph whose position was reduced to a symbolic status as paid official in state administration was including only judicial powers and managing the religious institutions such as the mosque and masjid and the institution of Niqaba al-Abbasiyin that controlled the court cases related to members of the Abbasid family. However, his jurisdiction was also subjected to intervention in the first years of the Buwayhids’ ruling in Iraq. The article deals with the founder of the Iraqi Branch of the Buyid dynasty, amir Muizz al-Dawla’s intervention in jurisdiction of the Abbasid caliph and its influence on public opinion; the events occurred after this intervention; and as well as, the functioning of the Qadi (or Kazi) Institution and the duties of qadis (judges). Furthermore, the article covers the information about the functioning of Hisbah institution of that time.

Keywords:

Iraq, Buwayhids, Abbasids, Judicial Organization,

PDF

___

Ali, Sâlih Ahmed. “Kudâtu Bağdat fi’l-asri’l-Abbâsî.” Mecelletü Mecma’i’l-ilmiyyi’l-Irakî, c. XVIII(Bağdat 1969): 145-208.
Donohue, John J.The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H./945- to 403H./1012: Shaping institutions for the future. Leiden: E.J. Brill, 2003.
Ebû Tâlib en-Nâtık-Bilhak, Yahya b. Hüseyin b. Hârûn, Min kitâbi’l-ifâde fî târîhi’l-eimmeti’s-Sâde(Ahbâru eimmeti’z-Zeydiyye fî Taberıstân ve Deylemân ve Gîlân içinde, der ve nşr. Wilferd Madelung, Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1987).
Ebü`l-Fidâ, İmâdüddîn İsmail b. Ali, Târîhu Ebi’l-Fıdâ, İstanbul, 1286/1870.
Ebü’l-Hasan Muhammed b. Ebî Ca’fer el-Ubeydilî, Tehzîbü’l-ensâb ve nihâyetü’l-a’kâb (nşr. Şeyh Muhammed Kâzım el-Mahmûdî), Kum: Mektebetu Ayeltullâhu’l-Uzmâ el-Mar’aşî, 1413.
Güner, Ahmet. Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 1999.
Hacıyev, Khanoghlan. “Irak Büveyhîler`nin Kuruluşu ve Muizzüddevle Dönemi (334-356/945-967).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Târîhu Bağdad, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ty.
Hemedânî, Ebü’l-Hasan Muhammed b. Abdülmelik, Tekmiletü Târîhi’t-Taberî (Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk içinde, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, Beyrut: Dâru Süveydân, ty.).
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed, Kitâbü’l-İber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, Vefeyâtü’l-a’yânve enbâ`ü enbâ`i`z-zamân (nşr. İhsân Abbas), Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
İbn Hamdûn, Ebü'l-Meâlî Bahâüddîn Muhammed b. Hasan, et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye (nşr. İhsân Abbas-Bekir Abbas), Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
İbn Inebe, Ebü'l-Abbas Cemâlüddîn Ahmed b. Ali b. Hüseyin, Umdetü’t-tâlib fî ensâbi âli Ebî Tâlib (nşr. Şerîf Abdullah es-Sâde - Arif Ahmed Abdülganî), Dımaşk: Dâru Kinân, 1426/2005.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmail b. Ömer, Tabakâtu’l-fukahâi’ş-Şâfiiyyîn (nşr. Ahmed Ömer Hâşim-Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb), Kahire: Mektebetü’s-sekâfati’d-dîniyye 1413/1993.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve-nihâye, Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1977.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya'kub el-İsfahanî, Tecâribü’l-ümem ve teâkibü`l-himem (nşr. H.F. Amedroz), Kahire: Matbaatü`ş-şeriketi`t-temeddün, 1333/ 1915.
İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf, en-Nücûmu’z-zâhira fî mulûki Mısr ve’l-Kâhire, Kahire: Matbaatu Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1351/1932.
İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali, el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk (nşr. Muhammed-Mustafa Abdülkâdir Atâ), Beyrut:Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412/1992.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim, el-Kâmil fi’t-târîh (nşr. C.J. Tornberg), Beyrut: Dâru Sâdır, 1386/1966.
İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb (nşr. Abdülkâdir - Mahmûd el-Arnaût), Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1410/1989.