TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM POLİTİKALARININ DİN DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARINA ETKİLERİ

Osmanlı’da Tanzimat Dönemi’nden itibaren hız kazanan modernleşme/batılılaşma girişimleri, Cumhuriyet Türkiye’sinde gerçekleşen siyasi, sosyal, kültürel ve eğitim alanındaki politikaları büyük oranda etkilemiştir. Özellikle eğitimin inşasında siyasal eğilimler ve yeni devletin yapılanma karakteri çok daha belirleyici olmuştur. Türkiye’de din eğitiminin tarihi sürecine baktığımızda birbirinden farklı ve zengin bir deneyim göze çarpmakla birlikte okullardaki din derslerine siyasi ve ideolojik müdahalelerin önemli etkilerinin olduğu görülmektedir. Türkiye’de özellikle Cumhuriyet rejiminin eğitime yüklediği laik/seküler, pozitivist ve ulusal karakterin din dersi programları üzerinde etkili olduğu anlaşılmaktadır. İslam, diğer dinler ve inançlar hakkında bilgiler verilmesi yanında özellikle Cumhuriyet ideolojisi, önemsediği ve benimsetmeye çalıştığı din anlayışını, din dersi programlarına yansıtmaya çalışmıştır. Bu kapsamda çalışma şu sorular kapsamında meseleyi incelemeyi amaçlamaktadır: Osmanlı’dan günümüze devletin din ile ilgili ilişkilerinin genel çerçevesi nedir? Modernleşme/batılılaşma süreçleri Cumhuriyet Türkiye’sine nasıl bir zihniyet taşımıştır? Cumhuriyet döneminde laik devlet politikası bağlamında ne tür eğitim politikaları ortaya konulmuştur? Ayrıca Modern Türkiye’nin inşa süreçlerinde uygulanan laik eğitim politikaları Türkiye’de özellikle din eğitimini ve din dersi programlarını nasıl etkilemiştir?

Anahtar Kelimeler:

Din Eğitimi, Din Dersi, Din Kültürü, Din Dersi Öğretim Programı, Din Öğretimi

The Effects of Educational Policies on Religious Courses Curriculums in Republic Period in Turkey

Modernization/westernization attempts, which have gained momentum from “Tanzimat Reform Era” in Ottoman Empire, substantially have affected political, social, cultural and educational policies that occurred in Republic period. Specifically, political tendencies and structural character of modern Turkey had been more determinative in the construction of education. When we look at historical development of religious education in Turkey, together with various and rich experiences, it has been seen that political and ideological interferences had significant influences on religious courses in schools. At the same time, laic/secular, positivist and national character of education, which has been imposed by republic regime, had effects on the religious courses curriculums. Along with teaching about Islam, other religions and beliefs, republic ideology had tried to reflect its religious understanding, which gave importance and tried to adopt, on religious courses curriculums. This study aims to examine the topic within the scope of those questions: What is the general framework of state-religion relations from Ottoman Empire to nowadays? How modernization/westernization processes carried a mentality to Republic of Turkey? What sort of educational policies were implemented in the context of secular state policy? and how secular educational policies, which were applied in the process of construction of Modern Turkey, affected religious education and religious courses curriculums?

Keywords:

Religious Course Curriculum, Religious Course, Religious Culture, Religious Education, Religious Teaching,

PDF

___

Adem, Mahmut. “Cumhuriyetin Temeli Laik Eğitim”, Ülkemizde Laik Eğitim Sisteminde Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi Kurultayı (7-9 Nisan 2005) içinde, 68-80, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2005.
Altaş, Nurullah. “Türkiye’de Örgün Öğretimde Dinin Yeri (1924-1980 Arası Din Öğretimi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme)”, Marife, 2, sy. 1 (2002): 219-229.
Altaş, Nurullah. “Türkiye’de Zorunlu Din Öğretimini Yapılandıran Süreç, Hedefler ve Yeni Yöntem Arayışları (1980-2001)”, Dini Araştıralar, 4, sy. 12 (2002): 145-168.
Arabacı, Fazlı. “AB Ülkelerinde Din-Devlet İlişkileri ve Türkiye”, Avrupa Birliği Ülkelerinde Dinler ve Laiklik içinde, ed. Jean Bauberot, 7-34, İstanbul: Ufuk Kitapları, 2003.
Başgil, Ali Fuat. Din ve Laiklik. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1998.
Bilgin, Beyza. “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Din Politikaları”, Ülkemizde Laik Eğitim Sisteminde Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi Kurultayı (7-9 Nisan 2005), 87-108, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2005.
Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1998.
Cebeci, Suat. “Din Eğitiminde Medreseden Mektebe, Mektepten Nereye?”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2004): 197-201.
Cicioğlu, Hasan. Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişimi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, 1985.
Demirtaş, Bahattin. “Atatürk Döneminde Eğitim Alanında Yaşanan Gelişmeler”, Akademik Bakış, 1, sy. 2 (2008): 155-176.
Doğan, Recai. “1980’e Kadar Türkiye’de Din Öğretimi Program Anlayışları”, Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışlar Uluslararası Sempozyumu (28-30 Mart 2001), 611-646, Ankara: MEB Yayınları, 2004.
Doğan, Recai. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tevhid-i Tedrisat Çerçevesinde Din Eğitim-Öğretimi ve Yapılan Tartışmalar”, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi İlmi Toplantısı (4-6 Aralık 1998), 227-288, Ankara, Türk Yurdu Yayınları, 1999.
Dönmez, Cengiz. “Atatürk’ün Eğitim ile İlgili Görüş ve Uygulamalarına Toplu Bir Bakış”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 7, sy. 1 (2006): 91-109.
Gök, Fatma. “75 yılda İnsan Yetiştirme, Eğitim ve Devlet”, 75 Yılda Eğitim içinde, ed. F. Gök, 1-8, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
Hanioğlu, M. Ş. (1992). “Batılılaşma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 148-153. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Hesapçıoğlu, Muhsin. “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Eğitim Politikası ve Felsefesi”, M.Ü. Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, sy. 29 (2009): 121-138.
İnal, Kemal. “Türkiye’de Geçmişten Günümüze Din Politikaları ve Eğitime Etkileri”, DEM Dergi, sy. 2 (2007): 12-17.
Kanuni Esasi, Düstur, Birinci Tertip, 4, 1876: 1-40.
Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesinde Bir Mesele Olarak İslam 1, İstanbul: Dergah Yayınları, 2012.
Kara, İsmail. Şeyh Efendinin Rüyasındaki Türkiye, İstanbul: Dergah Yayınları, 2002.
Kaymakcan, Recep. “Türkiye’de Din Eğitimi Politikaları Üzerine Düşünceler”, Ekev Akademi Dergisi, sy. 27 (2006): 21-36.
Maarif Vekaleti, İlk Mektep Müfredat Programı, İstanbul: Devlet Matbaası, 1930.
Maarif Vekaleti, İlk Mekteplerin Müfredat Programı, İstanbul: Devlet Matbaası, İkinci Baskı, 1927.
Maarif Vekaleti, İlk Mekteplerin Müfredat Programı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340.
Maarif Vekaleti, Lise Birinci Devre Müfredat Programı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340.
Maârif-i Umumiye Nezareti, Mekatib-i İbtidaiye Ders Müfredatı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1330.
Mert, Nuray. “Laiklik Tartışması ve Siyasal İslam”, Cogito, sy. 1 (1994): 89-102.
Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara: Din Öğretimi Genel Müdürülüğü, 2006.
Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı, Ankara: Din Öğretimi Genel Müdürülüğü, 2000.
Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara: Din Öğretimi Genel Müdürülüğü, 2010.
Milli Eğitim Bakanlığı, İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1968.
Millî Eğitim Bakanlığı, İlkokul Programı, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1948.
Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11, 12. sınıflar) Öğretim Programı, Ankara: Din Öğretimi Genel Müdürülüğü, 2005.
Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11, 12. sınıflar) Öğretim Programı, Ankara: Din Öğretimi Genel Müdürülüğü, 2010.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 1 Şubat 1949, 11, sy. 524.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 13 Nisan 1992, sy. 2356.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 17 Eylül 1956, 19, sy. 921.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 22 Temmuz 1974, 37, sy. 1798.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 23 Ekim 1967, 30, sy. 1475.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 27 Eylül 1976, 39, sy. 1900.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tebliğler Dergisi, 29 Mart 1982, 37, sy. 2109.
Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1989.
Öcal, Mustafa. “Türk Hukuk Mevzuatında Din Eğitim ve Öğretiminin Yeri ve Uygulama Biçimi”, Avrupa Birliği Sürecinde Dini Kurumlar ve Din Eğitimi İlmi Toplantısı (17-19 Kasım 2006), 511-559, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Okçabol, Rıfat. “Türkiye Cumhuriyeti Eğitim Sisteminin Kuruluş Mantığı ve Temelleri”, Ülkemizde Laik Eğitim Sisteminde Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi Kurultayı (7-9 Nisan 2005) içinde, 16-30, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2005.
Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
Subaşı, Necdet. “Türkiye’de Laiklik ve Din Eğitimi: Reel-Politik Güzergahlar”, DEM Dergi, sy. 2 (2007): 6-10.
Teşkilatı Esasiye Kanunu, Düstur, Üçüncü Tertip, 1, Şubat 1-7, Kanun No: 85, 1337.
Teşkilatı Esasiye Kanunu, Düstur, Üçüncü Tertip, 5, Nisan 24, Kanun No: 491, 1924.
Tosun, Cemal. “Türkiye’de Eğitimin Laikleşmesi ve Din Öğretimi”, Sekülerleşme ve Dini Canlanma Sempozyumu, (Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2008): 228-287.
Vatandaş, Celalettin. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Toplumsal Değişim Aracı Olarak Eğitimin Modernleştirilmesi”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, sy. 42 (2010): 41-62. Yürük, Tuğrul. “Cumhuriyet Dönemi Din Öğretimi Program Anlayışları.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2011.
Zengin, Mahmut. Din Eğitimi ve Öğretiminde Yapılandırmacı Yaklaşım, İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2011.
Zengin, Zeki Salih. “Tevhid-i Tedrisat Kanunu' nun Hazırlanmasından Sonraki İlk Dönemde Uygulanışı ve Din Eğitimi”, Dini Araştırmalar, 5, sy. 13 (2002): 81-106.