Anadolu coğrafyasında kadının görünürlüğü temelde Cumhuriyet ile ilişkilendirilse de Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında kadınların toplumsal statüleri üzerine kafa yorulduğu görülmektedir. Tanzimat Dönemi’nde her alana sirayet etmeye başlayan Batılılaşma ve modernleşme hareketi kadın meselesinde de etkili olmuştur. Bu hususta kalem oynatan ilk kadınlardan biri Fatma Aliye Hanım’dır. Fatma Aliye Hanım, hem makalelerinde hem de romanlarında kadınların evlilik, boşanma, çalışma hayatı ve eğitim gibi alanlardaki sorunlarına değinerek içinde bulunduğu dönem bağlamında öncü fikirler sunmuştur. Esasen Fatma Aliye Hanım da ilk kadın romancımız olarak oldukça önemli bir figürdür. Bununla birlikte, bu çalışma Fatma Aliye Hanım’ın biyografisine odaklanmayacaktır. Eserlerinde güçlü kadın karakterler çizmiş olan yazarın Refet isimli romanı Tanzimat Dönemi Osmanlı kültüründe kadınların sosyal statüleri ve kadına bakış açısı çerçevesinde kadının meslek sahibi olmasından ötürü sahip olduğu bağımsızlık ve toplumsal görünürlük ile ilişkilendirilerek incelenecektir. Adı geçen eserin ana karakteri olan ve esere ismini veren Refet küçük yaşta yetim kalmış fakat çeşitli güçlüklere göğüs gererek eğitim alarak öğretmen olmuş bir genç kadındır. Karakterin kamusal alanda kabul gören bir meslek edinerek maddi bağımsızlığını sağlaması ve bu sebeple bir erkeğe “eş” olmayı tercih etmeyip hayatını “kendine yetebilen bir kadın” olarak idame ettirmesi kadının erkekten bağımsız kurgulanan kimliğini ortaya koyması açısından son derece önemli ve örnek alınasıdır. Bu bağlamda, bu çalışma Refet Öğretmeni erkek egemen kültürün uygulamalarına edilgen bir şekilde körü körüne bağlanmayıp kendi ayakları üzerinde durmayı başarmış bir kadın olarak değerlendirir. Çalışmada “feminizm” sözcüğünün kullanılmasından bilinçli bir şekilde kaçınılmıştır; çünkü Fatma Aliye’nin İslami kültürden beslenerek bu eksende oluşturduğu fikirler romanın daha geleneksel bir çerçevede değerlendirilmesini zorunlu kılar. Bu sebeple, çalışmanın odağı Refet’in bir feminist olup olmadığını veya Osmanlı’da feminizmi tartışmak değil, yakın okuma yöntemini izleyerek, Osmanlı kadın hareketi çerçevesinde özgürleşmiş ve otonom bir kadın figürü olarak önemini vurgulamaktır.

Even though the public presence of women in Anatolia has been associated with the newly-founded Republic, it is seen that there was a focus on the social status of women in the last century of the Ottoman Empire. The Westernisation and modernisation movement, which was observed in many areas of life during the Tanzimat period, was also influential in the woman question. One of the first women to write on the issue is Fatma Aliye Hanım. Fatma Aliye Hanım, who deals with the problems of women regarding marriage, divorce, professional life and education, presents pioneering ideas within her social milieu. Fatma Aliye Hanım herself is quite an important figure as she is considered to be the first female novelist in the Ottoman Empire. Nonetheless, this study does not concentrate on her biography but seeks to examine one of her novels Refet, among many others in which she produces strong heroines, within the framework of the social status of women in the Ottoman culture during the Tanzimat period relating it to female independence and social visibility owing to her profession. Refet, who is the protagonist and the titular heroine, is a young woman who has been orphaned at a young age but has got education to become a teacher despite dire conditions. The fact that she obtains financial independence by earning her living by a socially acceptable profession and therefore not preferring to be a “wife” but maintaining her life as a “self-sufficient woman” is of utmost importance and exemplary for women to construct their identity independent of a male counterpart. In this context, this study concludes that Teacher Refet is an autonomous woman who does not passively comply with the practices of the patriarchal culture. This study consciously avoids employing the word “feminism” because Fatma Aliye’s thought is fed upon the Islamic tradition, and thus necessitates a relatively traditional interpretation. Therefore, the aim of the study is not to discuss whether Refet is a feminist or to discuss feminism in the Ottoman Empire, but, by means of the close reading method, to emphasize her importance as a liberated and autonomous female figure within the framework of the Ottoman women’s movement.