Yeniden çeviride yan metinsel ögeler: Yeniden çevirmen olarak Cemil Meriç’in Balzac çevirisi üzerine bir inceleme

Bu makalenin amacı, aynı çevirmen tarafından yapılan bir yeniden çeviriyi yan metinler aracılığıyla incelemek ve inceleme sonucunda elde edilen verileri tartışmaya açmaktır. Yeniden çevirileri ve yeniden basımları bir etkileşim alanı olarak görmek mümkündür. Bu etkileşim alanında eski ile yeni iç içe geçmekte ve bu süreç döngüsel olarak ilerlemektedir. Yöntemsel olarak yararlanılan yan metinsel ögelerin çeviri araştırmalarına katkısı özellikle son yıllarda artış göstermiştir. Bu çalışma da, yan metinsel ögelerden yararlanarak yeniden çevrilmiş bir yapıtı incelemeyi amaç edinmiştir. Araştırma kapsamında, inceleme nesnesi olarak Cemil Meriç tarafından farklı yıllarda iki kez çevrilmiş bir yapıt ele alınmıştır. Yan metinler aracılığıyla, Meriç’in Fransız romancı Honoré de Balzac’ın Splendeurs et misères des courtisanes (1838-1847) adlı yapıtının 1946, 1973 ve 2019 yıllarındaki çevirileri irdelenmiştir. Söz konusu irdeleme, kitap iç kapakları, eser adları, alt bölümleri, ön söz/son söz, çevirmen dipnotları ve çeviri eleştirileri düzeyinde gerçekleştirilmiştir. İnceleme sonucunda, zaman içinde farklı yayınevlerinden basılan çevirilerde yan metinsel ögelerde değişkenlik görülmüştür. Yan metinler aracılığıyla ele alınan yeniden çevirilerin, kazanç/kayıp, iyi/kötü gibi geleneksel ikili karşıtlıkların ötesinde birbirleriyle yer yer iç içe geçtiği ve böylelikle ilk çeviri ile yeniden çeviri arasında bir etkileşim alanı oluştuğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cemil Meriç, yan metin, yeniden çeviri, yeniden çevirmen

Paratextual elements in retranslation: A translation analysis of Balzac by Cemil Meriç as a retranslator

This article examines a retranslation by the same translator through paratexts and discusses the findings obtained from such examination. Retranslations and reprints can be seen as a field of interaction. The old and the new are intertwined in this field of interaction, which involves a cyclical process. The contribution of paratextual elements as a methodological tool to translation research has increased especially in recent years. This study also aims to examine a retranslated work by using paratextual elements. Within the scope of the research, a work translated twice by Cemil Meriç in different years was examined as a research object. Meriç’s 1946, 1973, and 2019 translations of Splendeurs et misères des courtisanes (1838-1847) by French novelist Honoré de Balzac were examined with a focus on book covers, titles, sub-sections, prefaces/postfaces, translator’s footnotes, and translation criticisms. As a result of the analysis, the paratextual elements of the translations published by different publishing houses have been found to vary over time. It has been observed that retranslations intertwine with each other beyond traditional binary oppositions such as gain/loss and good/bad, and thus a field of interaction is built between the first translation and retranslation.

Keywords:

Cemil Meriç, paratexts, retranslation, retranslator,

PDF

___

Balzac, H. (1855). Splendeurs et misères des courtisanes. Paris: Alexandre Houssiaux. Balzac, H. (1946). Kibar fahişelerin ihtişam ve sefaleti (C. Meriç, Çev.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Balzac, H. (1973). İhtişam ve sefalet- Vautrin (C. Meriç, Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınevi. Balzac, H. (2019). Kibar fahişelerin ihtişam ve sefaleti (C. Meriç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. Batchelor, K. (2018). Translation and paratexts. New York: Routledge. Berman, A. (1990). La retraduction comme espace de la traduction. Palimpsestes, 4, 1-7. Birkan Baydan, E. (2011). Editing as rewriting. İ. Ü. Çeviribilim Dergisi, 3(2), 53-78. Canlı, G. & Karadağ, A. B. (2019). William Faulkner’ın Sanctuary romanının Türkçede nasıl adlandırıldığı üzerine betimleyici bir çalışma. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 454-468. Cündioğlu, D. (2006). Bir mabed işçisi: Cemil Meriç-Bir Cumhuriyet aydının serencâmı-. İstanbul: Etkileşim Yayınları. Cündioğlu, D. (2006/2010). Bir mabed bekçisi: Cemil Meriç-Roman ve Balzac; Şiir ve Hugo-. İstanbul: Kapı Yayınları. Cündioğlu, D. (2007). Bir mabed savaşçısı: Cemil Meriç-Bir münekkidin nârâsı-. İstanbul: Etkileşim Yayınları. Eker-Roditakis, A. (2019). Repackaging, retranslation, and intersemiotic translation: A Turkish novel in Greece. Ö. Berk Albachten & Ş. Tahir Gürçağlar (Ed.), Perspectives on Retranslation Ideology, Paratexts, Methods (67-86). New York: Routledge. Feng, L. (2014). Retranslation hypotheses revisited: A case study of two English translations of Sanguo Yanyi-the first Chinese novel. Stellenbosch Papers in Linguistics Plus, 43, 69-86. Genette, G. (1987). Seuils. Paris: Editions du Seuil. Gökduman, U. C. (2019). Yeniden basımlarda “diliçi çevirmen” olarak editör. S. Taş (Ed.), Çeviribilimde Araştırmalar (199-212). İstanbul: Hiperlink Yayınları. Güler, T. (1973). Kitap köşesi. Türk Edebiyatı, 16, 38-39. Kaba, V. (1973). Cemil Meriç’in Balzac’tan çevirdiği İhtişâm ve Sefâlet. Türk Edebiyatı, 18, 22-23. Kalem, A., Karadağ, B. & Ebren, Z. (1994/2007). “Türkçe’de Balzac” kaynakçası. M. Rifat (Yay. Haz.), Honoré de Balzac Romancının Evreninden Sahneler (311-334). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Karadağ, A. B. (2010). Türk çeviri tarihinde ‘mütercim’ Cemil Meriç. M. E. Özcan (Yay. Haz.), VI. Ulusal Frankofoni Kongresi Geçmişten Geleceğe Türkiye’de Frankofoni (285-292). Kars: Kafkas Üniversitesi Yayınları. Kovala, U. (1996). Translations, paratextual mediation, and ideological closure. Target. International Journal of Translation Studies, 8(1), 119-147. Mercan, H. İ. (2006). Çevirinin kültür transferindeki rolü (Friedrich Rückert-Cemil Meriç örneğinde) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Meriç, C. (1971). “Fahişeler”i okurken. Hisar, 92, 14-15. Meriç, C. (2017). Önsöz Balzac. C. Meriç (Çev.), Ferragus (ss. 9-32). İstanbul: İletişim Yayınları. Mossop, B. (2011). Revision. Y. Gambier & L. van Doorslaer (Ed.), Handbook of Translation Studies (135-139). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Mossop, B. (2018). Judging a translation by its cover. The Translator, 24(1), 1-16. Paloposki, O. & Koskinen, K. (2010). Reprocessing texts. The fine line between retranslating and revising. Across Languages and Cultures, 11(1), 29-49. Sağlam, H. (2018). Platonik bir mütercim olarak Cemil Meriç’in portresi. A. Öz (Haz.), Cemil Meriç Kitabı “Bu Ülkeyi Düşünmek” (227-248). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. Tahir-Gürçağlar, Ş. (2002). What texts don’t tell: The use of paratexts in translation research. In Theo Hermans (Ed.), Crosscultural Transgressions. Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues (44-60). Manchester: St. Jerome. Taş, S. (2019). Çeviribilimde ikili karşıtlıkları yeniden değerlendirmek: Çevirmenin “görünürlüğü”/“görünmezliği” ve “yerlileştirme”/“yabancılaştırma”. Tarih Okulu Dergisi, 38, 94-121. Vanderschelden, I. (2000). Why retranslate the French classics? The impact of retranslation on quality. In. M. Salma-Carr (Ed.), On Translating French Literature and Film II. Amsterdam/Atlanta: Rodopi. Yuste Frías, J. (2010). Au seuil de la traduction: la paratraduction. In T. Naaikjens (Ed.), Event or Incident/Evénement ou incident: On the Role of Translation in the Dynamics of Cultural Exhange/Du Rôle des traductions dans les processus d’échanges culturels (287-316). Bern: Peter Lang.