Van Kent Merkezinin Sosyal ve Ekonomik Zarargörebilirliği

Van kent merkezini oluşturan Tuşba, İpekyolu ve Edremit ilçelerinin deprem tehlikelerine karşı sosyal ve ekonomik zarargörebilirliğini ele alan bu araştırma, yerel ve ulusal kaynaklardan elde edilmiş verilere dayanmaktadır. Geçmişte birçok depreme maruz kalmış ve bu depremlerde büyük kayıplar vermiş Van ilinin gelecekte de benzer yıkıcı depremlere maruz kalacağını gösteren birçok araştırma bulunmaktadır. Sismik aktivitenin yoğun olduğu bir yerleşkeye kurulmuş olan kentin olası depremlere karşı her an hazır olması gerekmektedir. Araştırma kapsamında kentin zarargörebilirliğini etkileyen değişkenler uzman görüşleri etrafında belirlenmiştir. Bu değişkenlerle ilgili veriler yerel ve ulusal kaynaklardan elde edilmiştir. Ardından söz konusu veriler sayısallaştırılarak CBS/GIS programına aktarılmış ve kent merkezinin zarargörebilirlik harita ve tabloları oluşturulmuştur. Kent merkezini oluşturan 37 mahallede ikamet eden nüfusun sosyal ve ekonomik özelliklerini ortaya koyan araştırma geliştirdiği ölçek üzerinden kentin zarargörebilir yönlerini ortaya koymaktadır. Benzer araştırmalardan farklı olarak zarargörebilir unsurların kent coğrafyasına dağılımını gösteren araştırma, kent merkezinin hangi açıdan ne düzeyde zarargörebilir olduğunu açıklamaktadır. Yapılan tespitler kentin düşük eğitim özellikleri, hassas nüfus grupları ve yoksul kesimleri itibariyle zarargörebilir olduğunu göstermektedir. Özellikle okuryazar olmayan nüfus grupları, afetlerden sakınım konusunda farkındalık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Benzer şekilde kalabalık hane nüfusu ile işsiz ve niteliksiz kadınların yoğunluğu kentin zarargörebilirliğini arttırmaktadır. Güvencesiz yaşlı nüfus ile yoğun çocuk nüfusu kenti sosyal kırılganlığını arttırmaktadır. Öte taraftan kentin ekonomik özellikleriyle de kırılgan olduğu gözlenmiştir. Nüfusun %26 (123.087) ’sı çeşitli biçimlerde vakıflardan yardım almaktadırlar. Yine vakıf verilerinden hareketle 44.360 hane ekonomik açıdan çok zayıf, zayıf veya normal kategoride olduğu gözlenmiştir. Gelir özellikleri açısından Türkiye’yi gerilerden takip eden Van Kentinde özellikle 8.273 çok zayıf veya zayıf hane mevcut halleriyle afet olmadan afet koşullarını yaşamaktadırlar. Nihayetinde birçok farklı gösterge üzerinden yapılan analizlerde Van kent merkezinin sosyal ve ekonomik açıdan kırılgan olduğu tespit edilmiştir. Kent merkezinin sosyal ve ekonomik zarargörebilirliği merkez mahallelerden çevre mahallelere doğru gittikçe artmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Zarargörebilirlik, Zarar Azaltma, Van, Afet, Sosyal Zarargörebilirlik, Ekonomik Zarargörebilirlik., Vulnerability, Mitigation, Disaster, Social Vulnerability, Economic Vulnerability

The Social and Economic Vulnerability of Van City Center in Terms of Earthquakes

This research, which deals with the social and economic vulnerability of the districts of Tusba, İpekyolu and Edremit, which form the city center of Van, to earthquake hazards, is based on data obtained from local and national sources. There are many studies showing that Van province, which has been exposed to many earthquakes in the past and suffered great losses in these earthquakes, will be exposed to similar destructive earthquakes in the future. The city, which is established in a region where seismic activity is intense, should be ready for possible earthquakes at any time. Within the scope of the research, the variables affecting the vulnerability of the city were determined around expert opinions. Data on these variables were obtained from local and national sources. Then, the data in question was digitized and transferred to the GIS/GIS program and the vulnerability maps and tables of the city center were created. The research, which reveals the social and economic characteristics of the population residing in 37 neighborhoods that make up the city center, reveals the vulnerable aspects of the city through the scale it developed. Unlike similar studies, the study, which shows the distribution of the vulnerable elements to the city geography, explains the extent to which the city center is vulnerable.The findings show that the city is vulnerable due to its low education characteristics, fragile population groups and poor segments. Especially illiterate population groups negatively affect the level of awareness about disaster avoidance. Similarly, the crowded household population and the density of unemployed and unqualified women increase the vulnerability of the city. The precarious elderly population and the dense population of children increase the social fragility of the city. On the other hand, it has been observed that the city is fragile with its economic features. 26% (123,087) of the population receives various forms of assistance from foundations. Again, based on the foundation data, it was observed that 44,360 households were in the economically very weak, weak or normal category. In the city of Van, which lags behind Turkey in terms of income characteristics, especially 8,273 very weak or weak households experience disaster conditions without disaster. Finally, in the analyzes made on many different indicators, it was determined that the city center of Van was socially and economically fragile. The social and economic vulnerability of the city center is increasing from the central neighborhoods to the surrounding neighborhoods.

Keywords:

Vulnerability, Mitigation, Van, Disaster, Social Vulnerability, Economic Vulnerability,

PDF

___

Açıkalın, O. (2017). Deprem Bağlamında Dirayetli Toplumun Neresindeyiz. Yüzyılın Hesabı. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
AFAD. (2014a). Müdahale, İyileşme ve Sosyoekonomik Açıdan 2011 Van Depremi. Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı Raporu: Ankara.
AFAD. (2014b). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Ankara.
Akkaya, I., Özvan, A., Tapan, M., Şengül, M. A. (2015). “Determining the Site Effects of 23 October 2011 Earthquake (Van province, Turkey) On the Rural Areas Using HVSR Microtremor Method”. Journal of Earth System Science, 124(7), 1429-1443.
Alan, H., Bozkurt, E., Çağlayan, D., Dirlik, K., Özkaymak, Ç., Sözbilir, H., & Topal, T. (2011). Van Depremleri (Tabanlı-Edremit) Raporu. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayın, (110).
Aslangiri, F. (2019). 2011 Van Depremlerinin Ardından Kırsal Alanlarda Yeniden Yapılanma Dönemi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karamanoğlu MehmetBey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
Bilik, M. B. (2021). Deprem Tehlikelerine Karşı Van Kent Merkezinin Sosyo-Mekansal Zarar Görebilirliği. Resilience , 5 (1) , 67-92 . DOI: 10.32569/resilience.886414.
Bilik, M. B. (2019a). Depremleri Anlamlandırma ve Açıklama Biçimlerinin Sismik Risk Azaltma Süreçlerine Etkisi Açısından 2011 Van Depremleri. Resilience, 3(2), 229-237.
Bilik, M. B. (2019b). Van’ın Değişen Yüzleri: Kentte Demografik Dönüşümler ve Küresünniler” Çağlayan E. (Editör), iç: “Dünyada Van” İstanbul: İletişim Yayınları, 107-126.
Birkmann, J. (2007). “Risk and Vulnerability İndicators at Different Scales: Applicability, Usefulness and Policy İmplications”. Environmental hazards, 7(1), 20-31.
Birkmann, 2008; Birkmann, J. (2008). Assessing Vulnerability Before, During and After a Natural Disaster in Fragile Regions”, Case Study of the 2004 Indian Ocean Tsunami in Sri Lanka and Indonesia. Research Paper No. 2008/50, UNU-WIDER.
Blaikie, P., Cannon, T., & Davis, I. B. Wisner. (1994). At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters. Second Edition, London and New York: Routledge.
Bolin, R. ve Stanford, L. (1998). The Northridge Earthquake: Vulnerability and Disaster. London and New York: Routledge.
Cannon, T. (1994). Vulnerability Analysis And The Explanation Of ‘Natural’disasters. Disasters, Development And Environment, 13-30.
Cannon, T. (2008). Reducing People’s Vulnerability To Natural Hazards: Communities And Resilience. Research Paper No. 2008/34. Helsinki, Finland: Wider.
Cardona, O. D. (2005). Indicators Of Disaster Risk And Risk Management Program For Latin America And The Caribbean Idb Publications. Manizales - Colombia.
Carreño, M. L., Cardona, O. D., ve Barbat, A. H. (2007). “A Disaster Risk Management Performance İndex”. Natural Hazards, 41(1), 1-20.
Coburn, A. ve Spence R. (2002), Earthquake Protection, (2nd Edition). Sussex, England; Hoboken, Nj: J. Wiley.
Cutter, S. L., Boruff, B. J. & Shirley, W. L. (2003). “Social Vulnerability To Environmental Hazards.” Social science quarterly, 84(2), 242-261.
Çiftci, Y., Selcuk, L., Özvan, A., Akkaya, İ., Sengül, A., & Aras, B. (2004). Seismic Risk Analysis For The Settlements in The Basin Of Lake Van, Turkey. In Proceedings of 5 th International Symposium on Eastern Mediterranean Geology (Vol. 2, 964-966).
Davidson, R. A., Shah, H. C. (1997). An Urban Earthquake Disaster Risk Index. Standford University: John A. Blume Earthquake Engineering Center.
Davidson, R. A., Lambert, K. B. (2001). “Comparing The Hurricane Disaster Risk Of U. S. Coastal Counties”. Natural Hazards Review, 2(3), 132-142.
Davis, I. (2004). “Progress in analysis of social vulnerability and Capacity”. In Mapping vulnerability (128-159). Routledge.
Drabek, T. E. (1999). “Disaster Evacuation Responses By Tourists And Other Types Of Transients.” International Journal of Public Administration, 22(5), 655-677.
Erdik, M., Kamer, Y., Demircioglu, M. B., Sesetyan, K. (2011). Report on 2012 Van (Turkey) Earthquakes. In Proceedings of the International Symposium on Engineering Lessons Learned from the (pp. 1938-1949).
Ersoy, Ş. ve Gorum T. (2011). 23 Ekim 2011 Van Depremi (Mw 7.2) Hakkında Jeolojik ve Jeomorfolojik Ön Değerlendirme Raporu. Yıldız Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi.
Eyidoğan, H., Güçlü, U., Utku, Z., Değirmenci, E. (1991). Türkiye Büyük Depremleri Makro-Sismik Rehberi (1900–1988). İTÜ MF Jeofizik Mühendisliği Bölümü Yayınları, 200.
Fekete, A., M. Damm ve J. Birkmann (2010), “Scales As A Challenge for Vulnerability Assessment”, Nat. Hazards, 55: 729-747.
Gencer, E. A. (2013). The Interplay Between Urban Development, Vulnerability, And Risk Management: A Case Study of The Istanbul Metropolitan Area (Vol. 7). Springer Science & Business Media.
Grünthal, G. (1998). European Macroseismic Scale 1998. European Seismological Commission (ESC).
Gülkan, P., Gürpınar, A., Çelebi, M., Arpat, E., and Gençoğlu, S. (1978). Engineering Report on the Muradiye-Çaldıran, Turkey, Earthquake of 24 November 1976, National Research Council, National Academy of Sciences, Washington DC, US.
Hewitt, K. (2000). “Safe Place or ‘Catastrophic Society’? Perspectives on Hazards and Disasters in Canada.” Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 44(4), 325-341.
Hewitt, K. (2009). Culture and risk: Understanding the Sociocultural Settings That İnfluence Risk From Natural Hazards. Global E-Conference on Culture and Risk. International Centre for Integrated Mountain Development (ICIMOD).
Karancı, A. N., Kalaycıoğlu, S., Erkan, B. B. B., Özden, A. T., Çalışkan, İ.,Özakşehir, G. (2011). Tabanlı-Van (23 Ekim 2011) ve Edremit-Van (9 Kasım 2011) Depremleri İnceleme Raporu 25-27 Kasım 2011. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara.
Kızılkanat, A., Coşar, A., Koçak, A., Güney, D., Selçuk, M. E., & Yıldırım, M. (2011). Yıldız Teknik Üniversitesi 23 Ekim 2011 Van Depremi Teknik İnceleme Raporu. Deniz Güney (Editör), YTÜ, İstanbul.
Kundak, S.,ve Türkoğlu, H. (2010). “İstanbul'da Deprem Riski Analizi” İTÜ Dergisi/a, 6(2).
Lagorio, H. J. (1990). Earthquakes: An Architect's Guide To Nonstructural Seismic Hazards. New York: John Wiley&Sons.
Lavell, A. (1994), “Prevention and Mitigation of Disasters in Central America: Vulnerability to Disasters at the Local Level.” Varley, A. (Editör), Disasters, Development and Environment. Londra: John Wiley.
Lein, J. K., & Abel, L. E. (2010). “Hazard Vulnerability Assessment: How Well Does Nature Follow Our Rules?” Environmental Hazards, 9(2), 147-166.
Levine, C. (2004). “The Concept Of Vulnerability In Disaster Research.” Journal of Traumatic Stress: Official Publication of The International Society for Traumatic Stress Studies, 17(5), 395-402.
Mangaltepe, İ. (2005). XIX. Yüzyıl Fransız Seyyahlarına Göre Van. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Martins, V. N., E Silva, D. S., Cabral, P. (2012). “Social Vulnerability Assessment To Seismic Risk Using Multicriteria Analysis: The Case Study Of Vila Franca do Campo (São Miguel Island, Azores, Portugal)”. Natural hazards, 62(2), 385-404.
McEntire, D.A. (2005). “Why Vulnerability Matters: Exploring the Merit of an Inclusive Disaster Reduction Concept”. Disaster Prevention and Management, 14,2: 209.
Mitchell, 1999; Mitchell, J. K. (1999). Crucibles Of Hazard: Mega-Cities And Disasters InTransition. United Nations University Press. Morrow, B.H. (1999), “Identifying and Mapping Community Vulnerability”, Disasters, 23(1): 1-18.
Munich-Re. (2002). Topics, An Annual Review Of Natural Catastrophes. Munich: Munich Re Insurance Company Publications.
Özceylan, D. (2011). Afetler İçin Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Endeksi Geliştirilmesi: Türkiye’deki İller Üzerine Bir Uygulama. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Parin, S. ve Bilik, M.B. (2019). “Depremin Depremi: 2011 Van Depremlerinde Çadır Yangınları”, Birikim Dergisi, 364, 9-21.
Peduzzi, P., H. Dao, C. Herold ve Mouton, F. (2009), “Assesing Global Exposure and Vulnerability Towards Natural Hazards: The Disaster Risk Index”, Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 9, 1149-1159.
Pınar, N., ve Lahn, E. (1952). Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu. TC Bayındırlık Bakanlığı, Yapı ve İmar İşleri Reisliği Yayınları, 6, 153.
Rygel, L. D. O’Sullivan ve B. Yarnal. (2006). “A Method for Constructing A Social Vulnerability Index: An Application to Hurricane Storm Surges in a Developed Country”, Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 11: 741-764.
Schmidtlein, M. C., Deutsch, R. C., Piegorsch, W. W., & Cutter, S. L. (2008). “A Sensitivity Analysis of The Social Vulnerability Index”. Risk Analysis: An International Journal, 28(4), 1099-1114.
Schneiderbauer, S., Ehrlich, D., Birkmann, J. (2006). Social Levels And Hazard (in) Dependence In Determining Vulnerability. Measuring Vulnerability to Natural Hazards: Towards Disaster Resilient Societies, 78-102.
Selcuk, L., Selcuk, A. S., & Beyaz, T. (2010). “Probabilistic Seismic Hazard Assessment for Lake Van Basin, Turkey.” Natural hazards, 54(3), 949-965.
Tapsell, S. M., Penning-Rowsell, E. C., Tunstall, S. M., & Wilson, T. L. (2002). “Vulnerability To Flooding: Health And Social Dimensions. Philosophical Transactions of the Royal Society of London.” Series A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 360(1796), 1511-1525.
Taşkın, K., & Ayanoğlu, M. (2012). Mahalle Ölçekli Sosyal Ve Ekonomik Zarar Görebilirliğin Ölçülmesi Sakarya Örneği. Akademik Bakış Dergisi, (33), 1–14.
Thomas, D. S., Phillips, B. D., Lovekamp, W. E., & Fothergill, A. (2013). Social Vulnerability to Disasters. (Second Edition).Boca Raton, Londra, New York: CRC Press.
TMMOB Van İl Koordinasyon Kuru. (2020). 23 Şubat Başkale Depremi Teknik İnceleme Raporu. [Erişim:https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/baskale_depremi_teknik_ inceleme_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 04.06.2021)].
Toksöz, M., Arpat, E., Şaroğlu, Fuat. (1977). East Anatolian earthquake of 24 November. Nature, 270(5636), 423-425.
Tuna, K., Parin, S., ve Tanhan, F. (2012). Van Depremi Sosyo-Ekonomik ve Psikolojik Durum Tespiti Raporu. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2010). Deprem Riskinin Araştırılarak Deprem Yönetiminde Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu İçin Hazırlanmış Rapor. 23. Dönem. S. Sayısı: 549.
Ulutaş, H. (2012) Van İli Sismik Tehlike Analizi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Sakarya.
UNISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction). (2005). Hyogo framework for action 2005–2015: Building the resilience of nations and communities to disasters. https://www.unisdr.org/2005/wcdr/intergover/official-doc/L-docs/Hyogo-framework-for-action-english.pdf Erişim: 20 Ağustos 2022.
UNISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction). (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015–2030. https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030 Erişim: 20 Ağustos 2022.
UN/ISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction). (2004). Living with Risk: A Global Review of Disaster Reduction Initiatives, United Nations International Strategy for Disaster Reduction Secretariat, Geneva, Switzerland.
Utkucu, M., Budakoğlu, E., Yalçın, H., Durmuş, H., Gülen, L., ve Işık, E. (2014). “23 Ekim 2011 Van (Doğu Anadolu) Depremi'nin (Mw= 7.1) Sismotektonik Özellikleri”. Yerbilimleri Dergisi, 35(2), 141-168.
Van Gazetesi. (1941). Şehrimizde Erciş Mıntıkasında Çok Şiddetli Yer Sarsıntısı Oldu. 13 Eylül. s.1.
Wisner, B., Blaikie, P. M., Blaikie, P., Cannon, T., ve Davis, I. (2004). At Risk: Natural Hazards, People's Vulnerability And Disasters. (Second Edition). Londra ve New York: Routledge.
Wisner, B. ( 2001). Vulnerability In Disaster Theory And Practice: From Soup To Taxonomy, Then To Analysis And Finally Tool, In International Work-Conference Disaster Studies Of Wagningen University And Research Centre.
Yücel, G., & Arun, G. (2010). Mevcut Yerleşimlerin Deprem İçin Fiziksel ve Sosyal Etkilenebilirliğinin Belirlenmesi: Avcılar Örneği. Megaron, 5(1).