1907 BİTLİS DEPREMİ VE İSYANINDA BİR VALİ: FERİD PAŞA

20. yüzyılın ilk çeyreğinde Bitlis vilayetinde önemli bir halk isyanı meydana gelmiştir. Bu isyan, Bitlis merkez ve civarını etkilemiş olan 1907 Mart depreminden üç ay sonra ve bu depremin bir neticesi olarak Bitlis şehir merkezinde patlak vermiştir. İsyan, depremin sonrasında oluşan toplumsal gerilimin patlaması olsa da Bitlis valisinin idari zafiyetleri, olayın başlaması ve büyümesinde büyük bir etkiye sahiptir. Dolayısıyla isyancılar doğrudan valiyi hedef almışlardır. Yapılan tahkikat sonrasında Bitlis Valisi Mehmed Ferid Paşa azledilmiştir. Toplamda otuz sekiz gün süren, dini ve etnik ayrım olmaksızın tüm şehir halkının katıldığı bu isyanda, şehrin uleması, eşrafı ve tarikat liderleri ise halka öncülük etmişlerdir

A GOVERNOR IN 1907 BİTLİS EARTHQUAKE AND REBELLION: FERİD PASHA

In the first quarter of 20th century, in Bitlis a big important public rebellion took place. This rebellion broke out in the city center of Bitlis three months after 1907 March earthquake which was effected center of Bitlis and around and this rebellion was a consequence of this earthquake. Although this rebellion is a result of the public tension which come into existence after the earthquake, Bitlis Governor has an enormous impact on starting and shooting up of this rebellion. The rebellious took aim at Bitlis Governor directly fort his reason. Mehmed Ferid Pasha who is the governor of Bitlis was discharged as a result of being inquiried. In this rebellion, which lasted totally thirty eight days and all people in the city participated without discriminating about ethnic and religious aspects, the notables of the city leaded to the community of Bitlis

PDF

___

1- Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi - BOA)
Bâb-ı Âli Evrak Odası Belgeleri (BEO) 3049/228649; 3085/231364; 3085/231365; 3086/231437
Dâhiliye Nezâreti Mektûbî (DH.MTK.) 829/82; 2699/38
Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Umûmî Defterleri (DH.SAİDd…) 93/77
Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞRF.) 382/80; 382/81
Dâhiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islâhat Komisyonu (DH.TMIK.S.) 56/44
İrâde Husûsî (İ..HUS.) 112/135
İrâde Dâhiliye (İ..DH.) 1456/21; 1457/22
Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT.) 1053/34
Şûra-yı Devlet (ŞD.) 1874/23; 1894/10; 1894/11; 1895/18; 3195/100.
Yıldız Sadâret Resmi Marûzât ( Y..A…RES.) 138/32
Yıldız Mütenevvvî Marûzât (Y..MTV.) 299/93; 299/97; 299/102; 299/105; 299/106; 299/119; 299/134
Yıldız Perakende Sadâret Evrakı (Y.PRK.A.) 13/17
Yıldız Perakende Mabeyn Başkitabeti Evrakı (Y.PRK. BŞK.)77/33
Vilayet Gelen-Giden Defterleri (VGG.d.) (Bitlis) 112, 114
Salnâme-i Vilayet-i Bitlis (SVB) sene h.1310 (m.1892)
Salnâme-i Vilayet-i Erzurum (SVE) sene h.1293 (m.1876); 1294 (1877).
Salnâme-i Devlet-i Aliyye (SDA) sene h.1283 (m.1866); 1295 (1878) 2-Gazeler
The Times (London, England), Wednesday, Apr 03, 1907; pg. 3; Issue 38297; Wednesday, Apr 03, 1907; pg. 7; Issue 38297; Thursday, Apr 04, 1907; pg. 3; Issue ; Friday, Apr 05, 1907; pg. 3; Issue 38299; Friday, Oct 04, 1907; pg. 11; Issue ; Monday, Jul 01, 1907; pg. 5; Issue 38373; Thursday, Aug 01, 1907; pg. 5; Issue ; Monday, Aug 05, 1907; pg. 15; Issue 38403; Wednesday, Sep 04, 1907; pg. 6; Issue 38429; Wednesday, Sep 04, 1907; pg. 7; Issue 38429.
Financial Times (London, England),Friday, April 05, 1907; pg. 5; Edition 5.853.
Bitlis Vilayet Gazetesi (BVG), Sayı 200, 254, 256. 3- Araştırmalar
Akbay,F. (1951). “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdarî Taksimat ve Nüfus”, Belleten, C.XV, S.60.
Armaoğlu, F. (2003). 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Baykara, T. (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Bitlis İl Yıllığı, (1967).
Darkot, B. “Bitlis”, MEB İslam Ansiklopedisi (İA.), C.2.
İnbaşı, M. (2007). “XVIII. Yüzyılda Bitlis Sancağı ve İdarecileri”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.33, Erzurum.
Kansu, A. (1995). 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Timaş Yayınları, İstanbul.
Karal, E. Z. (1983). Osmanlı Tarihi, C.VII, Ankara.
Kırmızı, A. (2007). Abdulhamid’in Valileri (Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908), Klasik Yayınları,İstanbul.
Kodaman, B. (1987). “Osmanlı Devrinde Doğu Anadolu’nun İdari Durumu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.25, İstanbul.
---------------------, (1987). Sultan II. Abdulhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Öz, M. (2005). “XVI.Yüzyılda Bitlis Sancağı: Yönetim, Nüfus ve Vergilendirme”, IX. İnternational Congress of Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik- Croatia, 20-23 August 2002), Ankara.
Tönük, V. (1945). Türkiye’de İdari Teşkilatın Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Ankara.
Vatan Memleket İlaveleri (1953). 1952-1953 Bitlis İlavesi.
Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, TTK Yayınları Ankara.
Yüksel, F. A. (2013) “Bitlis ve Çevresinin Tarihsel ve Aletsel Deprem Etkinliği”, VII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, Bitlis 4-7 Ekim 2011, Rota Ofset.