Osmanlı İstihbarat Ağı ve İmam Mansur

Rusya Kırım’ı ilhak ettikten sonra gözünü Kafkas topraklarına dikmişti. Gürcistan’a kadar sokulunca vaziyet Kafkas halkları için tehlikeli bir boyut kazandı. Bu nedenle süratle harekete geçmek gerekiyordu. O güne kadar kimsenin egemenliği altında yaşamadıkları için Kafkasyalıların Ruslara karşı harekete geçmesi çok zor değildi. Mesele, sadece hareketin birliktelik içerisinde ve tek bir amaç doğrultusunda örgütlenmesiydi. Ortaya çıkan esrarengiz bir adam bunu kolaylıkla başardı. Rus yayılmasının sanıldığı kadar hızlı ve kolay olmayacağını ispatladı. O adam tarihî kaynaklarda bazen Şeyh kimi zamansa Đmam olarak zikredilen Mansur’dan başkası değildi. Osmanlıları ve Rusları bir hayli meşgul eden Mansur kimdi? Nasıl ortaya çıktı? Daha önemlisi sert tabiatıyla meşhur olan koskoca bir kitleyi ortak bir hedefe yöneltmeyi nasıl başardı? Đşte bu çalışma, Ruslara karşı gazavat bayrağı açan liderlerin ilki olan Mansur’un macerasını bir de Osmanlı istihbarat raporları ışığında ortaya koyabilme amacından neşet etmiştir.

Ottoman Intelligence Network and Imam Mansur

After the annexation of the Crimea, Russia had soared to the Caucasian lands. The situation was formed as a dangerous size for the Caucasian peoples when it crept through to Georgia. So it was necessary to develop fast. So it was not hard for the Caucasians take action opposite to the Russians that they had never been live under anyone’s sovereign. The problem was only the organization of motion together and for one purpose. A mysterious man achieved it easily. He proved that the Russian invasion would not be fast and easy as much as estimated. He was not the man except Mansur mentioned as Sheikh in some historical sources sometimes and as Imam the other times. Who was the Mansur most occupied both Ottomans and Russians? How did he emerge? More important how did he achieve directed a big mass which was famous with its hard nation to a mutual aim? So this study, emeged from an aim as the explaining of the adventure of Mansur who was one of the first leaders opened a war flag to the Russians from the Ottoman intelligence reports.

___

I) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri (Dosya No/Gömlek No; Hicrî/Miladî tarih şeklinde gösterilmişlerdir. Tarihler metin içerisinde verildiğinden burada tekrar edilmelerine lüzum duyulmamıştır.) Hatt-ı Hümâyûnlar: 3/74; 18/801; 20/941; 21/1011-A; 21/1011-B; 21/1011-C; 21/1011-D; 21/1011-E; 25/1246; 25/1247; 27/1305; 27/1305-A; 27/1308; 28/1348; 28/1351; 28/1351-A. Bulgaristan Devlet Arşivlerinden (Kiril ve Methodiys Küyüphanesinden) Alınan Osmanlıca Belgeler (YB.04) : 6/26; 6/27.

II) Basılı Eserler Ahmed Câvid, Hadîka-i Vekâyi, Haz. Adnan Baycar, TTK Yay., Ankara 1998.

Ahmed Câvid, Osmanlı-Rus Đlişkileri Tarihi (Ahmet Câvid Bey’in Müntehabâtı), Haz. Adnan Baycar, Yeditepe Yay., Đstanbul 2004.

Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, III, Matbaa-i Osmaniye, 2. Baskı, Dersaadet 1309.

Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr, Haz. Mücteba İlgürel, TTK Yay., Ankara 1994.

AKMAZ, Ahmed, Rus Yayılmacılığı Karşısında Kafkasya Müridizm Hareketi (Doğuşu), Bizim Gençlik Yay., Kayseri 1994.

BADDELEY, John F., Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, Çev. Sedat Özden, Kayıhan Yay., İstanbul 1995.

BATIRHAN, B., “Şeyh Mansur”, Kafkasya, C.I, S.6, Başnur Matbaası, Ankara 1965, s.4- 8.

BATIRHAN, B., “Şeyh Mansur”, Kafkasya, C.I, S.7, Başnur Matbaası, Ankara 1965, s.21-22.

BENNİGSEN, Alexandre- Chantal Lemercier-Quelquejav, Sûfi ve Komiser Rusya’da Đslâm Târikatları, Çev. Osman Türer, Akçağ Yay., Ankara 1988.

BERKOK, Đsmail, Tarihte Kafkasya, İstanbul 1958.

BİCE, Hayati, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1991.

EREL, Şerafeddin, Dağıstan ve Dağıstanlılar, Đstanbul Matbaası, 1961.

GAMMAR, Moshe, The Lone Wolf and the Bear: Three Centuries of Chechen Defiance of Russian Rule, India 2006.

GÖKÇE, Cemal, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., Đstanbul 1979.

GÜSAR, Vasfi, “Uşurman-Şeyh Mansur, 1722-1749”, Kafkas Dergisi, S.I, İstanbul 1957, s.6-9.

HAMMER, Büyük Osmanlı Tarihi, IX, Üçdal Neşr., İstanbul 1998.

HENZE, Paul. B., Kafkaslarda Ateş ve Kılıç, 19.Yüzyılda Kuzey Kafkasya Dağ Köylülerinin Direnişi, Çev. Akın Kösetorunu, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1985.

JORGA, Nicolae, Osmanlı Đmparatorluğu Tarihi, V, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2005.

KAFLI, Kadircan, Şimali Kafkasya, Vakıt Matbaası, İstanbul 1942.

Kesbî Haşim Mehmet Efendi, Ahvâl-i Anapa ve Çerkez, Haz.Mustafa Özsaray, Kafkas Vakfı Yay., İstanbul 2012.

KUNDUKH, Aytek, Kafkasya Müridizmi (Gazavat Tarihi), Haz.Tarık Cemal Kutlu, Gözde Kitaplar Yay., Đstanbul 1987.

KUTLU, Tarık Cemal, İmam Mansur, Bayrak Yay., İstanbul 1987.

Mütercim Ayıntâbî Ahmed Asım, Asım Tarihi, I, Ceride-i Havadis Matbaası, Dersaadet (Baskı tarihi belirtilmemiş).

ÖZSARAY, Mustafa, Osmanlı Belgelerinde Kafkasya, (Savaş ve Sürgün I, 1781-1919) , Kafkas Vakfı Yay., 2011.

SCHAEFER, Robert W., The Insurgency In Chechnya And The North Caucasus, Greenwood Publishing Group, 2010.

YAĞCI, Zübeyde Güneş, Ferah Ali Paşa’nın Soğucak Muhafızlığı (1781-1785), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1998.

YILDIZ, Muharrem, Dünden Bugüne Kafkasya, Yitik Hazine Yay., İstanbul 2006.

ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı Đmparatorluğu Tarihi, VI, Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yay., İstanbul 2011.

ZELKİNA, Anna, In Quest for God and Freedom: The Sufi Response to the Russian Advance inthe North Caucasus, London 2000.