20342

II. Meşrutiyet'in İlanı Üzerine Bazı Düşünceler: Darbe mi? Devrim mi?

Makedonya meselesi Balkanlardaki siyasi ortamı gergin bir hale getirdiği için iç ve dış gelişmeler Osmanlı Devletinin zayıflığını ortaya çıkarmıştı. Batılı devletler Balkanlarda üstünlük rekabetine girişince Đttihat ve Terakki Cemiyet bundan tedirgin olmaya başlamıştı. ĐTC gelişmeler karşısında II. Abdülhamidi fazlaca teslimiyetçi bularak ona karşı aktif bir mücadele içine girmiş, ancak ülkenin sorunlarını ve dış politikayı ciddi analiz etmeden ve yeterli tecrübeye sahip olmadan harekete geçmişlerdi. Ellerinde bir program ve ıslahat projesi yoktu. Akıntıya kapılarak, Đngiliz-Rus yakınlaşmasını dikkate almadan, üye sayılarının Makedonyada 2000i geçmesi üzerine eylem planları yapmaya başladılar. 3. Ordunun subayları harekete geçmişlerdi. Dağlara çıkarak isyan bayrağı açan subaylar doğrudan II. Abdülhamidi hedef alarak, azınlıkları yanlarına almışlar, Rumelideki konsolosların desteği ile fiili bir baskı oluşturmuşlardı. Hürriyeti geri alalım parolasıyla hareket eden isyan grubu içinde üretici sınıfın temsilcileri olmayıp sadece asker-sivil devletten beslenen bürokratik bir sınıfın eylemini çağrıştırmaktadır. Firzovikte toplanan geniş katılımlı toplantıyla amacı farklı gösterilerek Yıldız endişeye düşürülmüştür. Çünkü Arnavutlar Kosovanın Avusturya tarafından işgal edileceği haberleri üzerine Firzovikte toplanmışlardı. Miralay Galip Bey, bu toplantıyı meşrutiyet yanlısı bir toplantı gibi yönlendirmesiyle Đstanbul endişeye kapılmıştı. Bu nedenle meşrutiyet geniş tabanlı bir hareketten uzak olduğu için sürekli tartışma konusu olmaktadır. Bu makalede somut veriler ışığında bazı sabit fikirler revize edilmek istenmiştir. Bu darbe mi, devrim mi?

Some Thoughts on the Proclamation of Second Constitution: A Coup detat or a Revolution?

Political climate in the Balkans became tense over the Macedonia question and recent political developments exposed the weakness of the Ottoman state. The CUP leadership worried about the struggle among the Western Powers in the Balkans. The CUP criticized Abdulhamid II of being passive against the Western Powers and raised their opposition against him, yet they lacked experience and failed to analyze ongoing political developments. They did not have a clear program, nor did they offer a reform project. Ignoring Anglo-Russian rapprochement, relying on the increasing number of their members in Macedonia, they set up a secret plan against Abdulhamid II. Colonels in the third brigade rose in revolt against Abdulhamid II and, with the support of minorities and the Consulates in Rumelia, increased the pressure on the Sultan. They demanded more freedom, but had no backing from the middle-class and merchants; their movement relied on military-bureaucratic class. The meeting in Firzovik was misrepresented to the Yıldız Palace and the Sultan worried about the meeting; Miralay Galip Bey narrated that the protest of Albanians was pro-constitutional (meşrutiyet) whereas the Albanians had gathered to protest the possibility of Austrian invasion of Kosovo. The constitution movement did not have popular backing, thus it was always a debatable issue. Relying on primary sources this article attempts to revise some conventions on this issue. Is it a coup or revolution?

___

1. Arşiv Belgeleri İSAM Arşivi, Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE), Dosya no:7, Gömlek no:413. (17 Temmuz 1908 tarihli 3. Ordu Müşiri Đbrahim Paşanın Rumeli Müfettişliğine gönderdiği telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:5, Gömlek no:241. (12 Temmuz 1908 tarihli Ohri Kaymakamı Süleyman Kani Beyden mevrut şifre telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:5, Gömlek no:252. (9 Temmuz 1908 tarihli Esat Beye gönderilen şifre telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:5, Gömlek no:259. (7 Temmuz 1908 tarihli Esat Beye gönderilen mahrem şifre telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:5, Gömlek no:256. (9 Temmuz 1908 tarihli Birinci Kâtip Esat Beye gönderilen mahrem şifre telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:4, Gömlek no:203. (7 Eylül 1907 tarihli Selanik Merkez Komutanı Kaymakam Nazım Beyin Rumeli Müfettişliğine gönderdiği telgraf) İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:7, Gömlek no:409. (3 Temmuz 1908 tarihli mahrem ve acil şifreli telgraf) BOA. Đ. HUS., Dosya no:3, Gömlek no:113. (14 Eylül 1892) BOA. Y. PRK. ASK, Dosya no:225, Gömlek no:137. (18 Aralık 1904) BOA. Y. MTV, Dosya no:312, Gömlek no:63. BOA. Y. EE, Dosya no:71, Gömlek no:90. (24 Temmuz 1908)

2. Araştırma ve İnceleme Eserler AHMAD, Feroz, Đttihat ve Terakki 1908-1914, Sander, Đstanbul 1971.

Ahmet Cevat, Haram Yiyicilik Felaketlerimizin Esbabı, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, Dersaadet 1329.

Ahmet Niyazi, Hatırat-ı Niyazi Yahut Tarihçe-i Đnkılâp-ı Kebir-i Osmanîden Bir Sahife, Đstanbul 1326.

Ahmet Refik, Đnkılâbı Azim, 11 Temmuz 1324, Asır Matbaası, Dersaadet 1324-1326.

AKŞİN, Sina, Siyasal Tarih (17891908), Türkiye Tarihi, C. 3, Cem Yayınevi, İstanbul 1997.

AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve Đttihat ve Terakki, Đmge, Ankara 2009.

Ali Cevad, Đkinci Meşrutiyetin Đlanı ve Otuz Bir Mart Hadisesi, (Haz. F. Reşit Unat), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1985.

Ali Hamdi, Fedai Atıf Bey ve Şemsi Paşanın Katli, Resimli Tarih Mecmuası, sayı: 65, İstanbul 1955.

ANDERSON, Matthew Smith, Doğu Sorunu 1774 1923, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.

ANDONYAN, Aram, Balkan Harbi Tarihi, Sander Yayınları, İstanbul 1975.

ARAS, Tevfik Rüştü, Görüşlerim, Yörük Matbaası, İstanbul 1968.

ARMAĞAN, Mustafa, Reval Safsatası, Zaman, 29.06.2008, sayı: 15668.

ARSLAN, Ali, Efendi ve Uşak, Đskenderiye, İstanbul 2008.

AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonyadan Ortaasyaya Enver Paşa, C.I, Remzi Yayınları, Đstanbul 1970.

BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk Đnkılâbı Tarihi, C.I/I, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1991.

BLEDA, Mithat Şükrü, Đmparatorluğun Çöküşü, Đstanbul 1979.

BOZDAĞ, Đsmet, Abdülhamidin Hatıra Defteri, Kervan Yayınları, İstanbul 1975.

BOZDEMİR, Mevlüt, Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, Đstanbul 1982.

Celal Nuri, Mukadderat-ı Tarihiye, Matbaa-i Đçtihat, Đstanbul 1330.

CENGİZ, Halil Erdoğan, Enver Paşanın Anıları, T. Đş Bankası Yayınları, Đstanbul 2007.

ÇAVDAR, Tevfik, Talat Paşa, Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü, Dost Kitabevi, Ankara 1984.

DABAĞYAN, Levon Panos, Sultan Abdülhamid Han ve Ermeni Meselesi, Kumsaati Yayınları, Đstanbul 2001.

DANİŞMEND, Đsmail Hami, 31 Mart Vakası, Đstanbul Kitabevi, İstanbul 1961. Ed. Engelhardt, Tanzimat, Milliyet Yayınları, İstanbul 1976.

ENGİN, Vahdettin, II. Abdülhamid ve Dış Politika, Yeditepe, İstanbul 2005.

GAULIS, Berthe G., Çankaya Akşamları, Đlgi Sanat Yayınları, İstanbul 2006.

H. Cemal, Yeni Harp Başımıza Tekrar Gelenler Edirne Harbi, Muhasarası, Esaret ve Esbab-ı Felaket, Şems Matbaası, Dersaadet 1332.

H. Kazım Kadri, Balkanlardan Hicaza Đmparatorluğun Tasfiyesi, Pınar Yayınları, Đstanbul 2003.

HANİOĞLU, Şükrü, Đttihat ve Terakki Cemiyeti, TDV, Đslam Ansiklopedisi, C.23, TDV Yayınları, İstanbul 2003.

HOBSBAWN, Eric, Devrim Çağı 1789-1848, Dost Kitabevi, Ankara 2005.

JORGA, Nicolae, Osmanlı Đmparatorluğu Tarihi, C. 5, Yeditepe Yayınları, Đstanbul 2005.

Kamil Paşa, Kamil Paşanın Ayan Reisi Said Paşaya Cevapları, Kostantiniyye 1328.

KARABEKİR, Kazım, Đttihat ve Terakki Cemiyeti, 1896-1909, Đstanbul 1982.

KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK, Ankara 2011.

KAYNAR, Mete, Osmanlıda Devrim Oldu mu?: II. Meşrutiyeti Okumak, 1908 Darbe mi? Devrim mi?, Özgür Üniversite, İstanbul 2008.

KOLOĞLU, Orhan, Fransız Sosyalistlerine Göre İttihatçı Devrim, Tarih ve Toplum, sayı:96, C.16, İstanbul Aralık 1991.

KOLOĞLU, Orhan, Revalde Osmanlı Devleti Gerçekten Paylaşıldı mı?, Tarih ve Toplum, sayı:24, Aralık 1985.

KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1993.

KURT, Murat, Lütfi Fikri Beyin Siyasi Mücadelesi Yahut Tek Başına Muhalefet, Şehir Yayınları, Đstanbul 2008.

KURUN, Ahmet Bedevi, Harbiye Mektebinde Hürriyet Mücadelesi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009.

KURUN, Ahmet Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul 1945.

KÜLÇE, Süleyman, Firzovik Toplantısı ve Meşrutiyet, Đzmir 1944.

KÜLÇE, Süleyman, Mareşal Fevzi Çakmak, C.I, İstanbul 1953.

LEWİS, Bernard, Modern Türkiyenin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1984.

Lord Kinross, Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitapları, İstanbul 1988.

MANGO, Andrew, Atatürk, Sabah Yayınları, Đstanbul 2000.

MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, 1895-1908, Đletişim Yayınları, İstanbul 2006.

MCCRTHY, Justin, Osmanlıya Veda, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2008.

Mehmet Selahattin Bey, İttihat ve Terakkinin Kuruluşu ve Osmanlı Devletinin Yıkılışı Hakkında Bildiklerim, Đnkılâp Yayınları, İstanbul 1989.

Osman Nuri, Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı, C.II, Đstanbul 1327.

Prens Sabahattin, Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne, (Haz. Mehmet Alkan), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.

RAMSAUR, Ernest E., Jön Türkler 1908 Đhtilalinin Doğuşu, Pınar Yayınları, İstanbul 2004.

ŞAPOLYO, Enver Behnan, Ziya Gökalp Đttihat ve Terakki ve Meşrutiyet Tarihi, Güven Basımevi, İstanbul 1943.

Şerafettin Mağmumi, Hakikat-i Hal, Kostantiniyye 1330.

TUNAYA, Tarık Zafer, Siyasal Partiler, C.I, Hürriyet Vakfı Yayınları, Đstanbul 1984.

TURFAN, M. Naim, Jön Türklerin Yükselişi, Alkım Yayınları, İstanbul 2005.

VEINSTEIN, Gilles, Selanik 1850-1918, Đletişim Yayınları, İstanbul 1999.

Volkan Gazetesi, (Haz. Ertuğrul Düzdağ), 1908-1909, İz yayıncılık, İstanbul 1992.

YALÇIN, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Türkiye Đş Bankası Yayınları, İstanbul 2000.

YALÇIN, Hüseyin Cahit, Avrupa Nerede, Yedigün, sene:3, no:141, 20 İkinciteşrin 1935.

YALÇIN, Hüseyin Cahit, Avrupa Nerede, Yedigün, sene:3, no:142, 27 İkinciteşrin 1935.

YILMAZ, Murat, Türklerin Kara Kutusu Çözülemez, Eray Matbaacılık 2007.

YÜCEL, Hasan Ali, Geçtiğim Günlerden, Đletişim Yayınları, Đstanbul 1990.

ZEYREK, Suat, I. Balkan Savaşı Öncesi Osmanlı Askerinin Talim-Terbiyesi ve Sonuçları Üzerine Bir Deneme, Đ. Ü. Avrasya İncelemeleri Dergisi, (AVĐD), c.1, no:1, Đstanbul 2012.

ŞAKİR, Ziya Ali Fethi Bey, Tasviri Efkâr, 8 Mayıs 1943, no:5384-1027.

ZORLU, Ilgaz, Evet Ben Selanikliyim, Geyik Yayınları, İstanbul 2006.

Историски институт југословенске народне армије, Први балкански рат 1912-1913, Београд 1959.

3. Gazeteler Đkdam, 13 Ağustos 1908, no: 5107. Tasvir, 14 Eylül 1947, Tefrika 18. Tanin, 13 Nisan 1325. (Selanik özel nüshası) İkdam, 5 Eylül 1908, no: 5130. İkdam, 25 Temmuz 1908, no: 5088. İkdam, 31 Temmuz 1908, no: 5094.