DOBRUCA BÖLGESİNDE ÜÇ KAZA: HACIOĞLU PAZARI, YENİPAZAR VE UMUR FAKİH (XVIII. YÜZYIL ORTALARINDA NÜFUS VE YERLEŞİM)

Osmanlı ordusuna kumandanlık eden Çandarlı Ali Paşa tarafından 1388’de fethedilen Silistre, birkaç defa Eflak Voyvodalığı ile Osmanlı arasında el değiştirmiştir. Ankara Savaşı’nın yol açtığı karışıklık döneminden sonra Çelebi Mehmed tarafından 1419’da Silistre ile birlikte bütün Dobruca bölgesi fethedilmiştir. Osmanlı Devleti döneminde Silistre sancağına bağlı Hacıoğlu Pazarı (Dobriç), Yenipazar (Novi Pazar) ve Umur Fakih (Jeglartsi) kazaları kuzeydoğu Bulgaristan’da Dobruca bölgesinde kurulmuştur. XIV. yüzyılın sonlarında fethedilen bu bölgelere yoğun Yörük nüfusu iskân ettirilmiştir. Bu yerleştirilmeler sonucunda adı geçen yerler hemen hemen Osmanlı’nın bütün dönemlerinde Türk-İslam ögelerinin ağır bastığı yerleşimler hâline gelmişlerdir. Yapılan bu çalışmada Silistre sancağına bağlı söz konusu kazaların 1752 yılına ait avârız defteri esas alınarak nüfus ve yerleşim yerleri hakkında izahatlar verilecektir. Kazaların merkezinde bulunan mahallelerde ve kır iskân birimi olan köylerde yaşayan nüfus, ayrıntısı ile değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Nüfus, reaya ve askerî, Müslüman ve zimmi şeklinde ayrıma tabi tutularak bunlar arasında yüzde oranlamaları yapılacaktır. Ayrıca 1752 tarihli defterden elde edilen verilerin önceki dönemlere ait verilerle kıyaslaması yapılarak, nüfusun zamanla değişimi üzerinde durulacaktır. Bu çalışma ile Osmanlı demografi çalışmalarına küçük de olsa bir katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Three Distiricts in Dobruca Region: Hacıoglu Pazarı, Yenipazar and Umur Fakih (Population and Settlement in the Mid-XVIIIth Centuries)

After being conquered by General Çandarlı Ali in 1388, who was leading the Ottoman Army, Silistra changed hands between by Eflak Voivodship and Ottoman Empire a number of times. After the turmoil following the Ankara War, Çelebi Mehmed conquered all Dobruca region including the Silistra in 1419. In the Ottoman era, Hacıoğlu Pazarı (Dobric), Yenipazar (Novi Pazar) and Umur Fakih (Jeglartsi) townships, connected to Silistra Sanjak, were established in the Dobruca region in the north of Bulgaria. The intensive Turkish nomads population be placed to these regions which were conquered at the end of the 14th century. As a result of these settlements, these places have become areas with the dominance of Turkish-Islamic factors throughout almost all Ottoman eras. The study will provide explanations regarding the population and residential areas on the basis of Avariz (Extra-ordinary tax) record books of relevant townships connected to Silistra Sanjak for the year of 1752. The population living in the neighborhoods at the centre of these townships and in the villages, which are residential unit in rural parts, will be analyzed to the smallest detail. The population will be classified as the rayahs (reaya) and military, Muslim or non-Muslim and their shares in society will be identified over a hundred percent. In addition, the change of population over time will be emphasized by comparing the data obtained from the book dated 1752 with the data of previous periods. With this study, it is aimed to make a small contribution to Ottoman demography studies.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
MAD.d. 2846.
TT.d. 215.
TT.d. 475.
370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530) II , Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yay., Ankara 2002.
Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, TTK Yay., Ankara 2006. Barkan, Ömer Lütfi, “Avârız”, İslam Ansiklopedisi, C. II, MEB Basımevi, İstanbul 1979, s. 13- 9.
Cebeci, Ahmet, “Silistre Sancağı Vakıfları ve H.1006 (1597-1598) Tarihli Silistre Livası Vakıf Defteri (No: 561)”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XX, Ankara 1988, s. 453-66.
Emecen, Feridun M., “XVI. Asırda Balkanların Kuzeydoğu Kesiminde İskân Tipleri ve Özellikleri Hakkında Bâzı Notlar”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi (21-25 Ağustos 1989-İstanbul) Tebliğler, TTK Yay., Ankara 1990, s. 543-50.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, C. IV, Sayı: IV, 1984, s. 69-78.
Evliya Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, 5. Kitap, (Türkçeleştiren: Zuhuri Danışman), Zuhuri Danışman Yay., İstanbul 1970.
Gökpınar, Bekir, “Tuna Nehri’nde Yapılan Askerî Sevkiyatlar: Varadin Seferi (1716) Örneği”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, Not Yay., Kayseri 2015, s. 171-88.
Gökpınar, Bekir, Tuna Ötesine Son Sefer-Varadin 1716, İdeal Kültür Yay., İstanbul 2019.
Gradeva, Rossitsa, “The Activities of a Kadı Court in Eighteenth-Century Rumeli: The Case of Hacıoğlu Pazarcık”, Oriente Moderno-The Ottoman Empire in the Eighteenth Century, Nuova serie, Anno 18/79, Nr. 1, 1999, s. 177-90.
http://www.kilikadi.com/index.php?do=umurfakih (18.03.2019)
Kayapınar, Ayşe, “Osmanlı Döneminde Rumeli’de Bir Nahiye Merkezi: Pravadi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XXX/1, 2015, s. 121-48.
Kılıç, Orhan, “Batı Karadeniz Kıyısında Bir Osmanlı Eyaleti: Özi/Silistre (İdari Taksimat ve Yönetim)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C.12, Sayı: 23, 2017, s. 29-82.
Kiel, Machiel, “Hacıoğlupazarcığı”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. EK 1, TDV Yay., İstanbul 2016, s. 506-8.
Kiel, Machiel, “Pravadi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, TDV Yay., İstanbul 2007, s. 339-40.
Kiel, Machiel, “Silistre”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, TDV Yay., İstanbul 2009, s. 202-5.
Kiel, Machiel, “The Heart of Bulgaria: Population and Settlement History of the Districts Provadia, Novi Pazar and Shoumen from the Late-Middle Ages Till the end of the Ottoman Period”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2005- Eskişehir) Bildirileri, Eskişehir 2005, s. 15-38.
Kiel, Machiel, “Yenipazar”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 43, TDV Yay., İstanbul 2013, s. 471-3.
Özvar, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, Kitabevi Yay., İstanbul 2003. Sahillioğlu, Halil, “Avârız”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, TDV Yay., İstanbul 2009, s. 108-9.
Şimşirgil, Ahmet, “The Kazas (Townships) of Alakilise, Rahova, Ivraca, Izladi and Eski CumaSubdivisions of the Sancak of Niğbolu in XVIIIth Century”, Turkish Review of Balkan Studies, Volume: 7, İstanbul 2002, s. 237-58.
Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul 2011.
Yılmaz, Mehmet Emin, Bulgaristan Hacıoğlu Pazarcığı’ndaki (Dobriç) Camiler ve Çeşmeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi FBE, Ankara 2006.