İktidar ve Ölüm: Memlûk Devleti’nde Sultanların Ölüm Sebepleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme (1250-1517)

Bu çalışmayla, Orta Çağ’ın pek çok açıdan önemli ve güçlü kabul edilen devletlerinden birisi olan Memlûk Devleti’nin, siyasi tarihi bakımından en dikkat çekici konularından birisi olan, Sultanların ölüm sebepleri ve bunun devletin siyasi iktidar ve saltanat anlayışıyla ilişkisine dair tespitlerimizi ve değerlendirmelerimizi aktaracağız. Memlûk Devleti’nde saltanat, bilindiği üzere veraset usulüyle intikal etmediği için her daim Sultan olmak için fırsat kollayan memlûklerin işgaline hazır bir vaziyette bulunmaktaydı. Bu durumda tabii olarak, devletin bekası üzerinde son derece etkili olup, saltanatın elde edilmesi ve Sultanların siyasi kariyerleri ve yaşamlarıyla doğrudan bir ilişkiye haizdi. Memlûk Devletinde Sultanlar, iktidarlarını büyük bir çoğunlukla askeri ve siyasi kabiliyetlerine istinaden elde etmişlerdir. Bu devlette güçlü, maharetli, kuvvetli ve kendisine bağlı çok sayıda memlûğu olan ve memlûkleri kendi siyasi kariyeri için çok iyi kullanabilen Sultanlar, tam manasıyla iktidarın sahibi olabilmişlerdir. Saltanatın askeri ve siyasi liyakate istinaden şekil aldığı bu devlette, doğal olarak Sultanların saltanatları müddetince, saltanat için her daim büyük bir risk söz konusu olmuştur. Bu risk ise, temelde memlûk sisteminin bizzat kendisinden kaynaklanmıştır. Zira askeri karaktere sahip Memlûk Devleti’nin temeli, Abbasi Devleti’nden itibaren, zaman içerisinde kuvvetlenen ve Memlûkler zamanında en mütekâmil haline ulaşan memlûk sistemine dayanmaktaydı. Bu devlette memlûk sistemi, siyasi mücadelelerin aktif olmasına yol açmaktaydı.

Anahtar Kelimeler:

Memlûkler, Ölüm, Suikast, İktidar Anlayışı.

Power and Death: A General Evaluation on the Causes of Death of the Sultans in the Mamluk State (1250-1517)

In this study, we will convey our determinations and evaluations on the causes of death of the Sultans, which is one of the most striking issues in terms of the political history of the Mamluk State, one of the most important and powerful states of the Middle Ages, and its relationship with the state's understanding of political power and sultanate. In the Mamluk State, the sultanate was in a ready position for the invasion of the Mamluks, who were always looking for an opportunity to become the Sultan, as it was not passed on by inheritance. In this case, naturally it was extremely influential on the survival of the state and had a direct relationship with the attainment of the sultanate and the political careers and lives of the Sultans. In the Mamluk State, the Sultans obtained their power mostly due to their military and political abilities. In this state, the Sultans, who were strong, skilful, powerful and had many mamluks loyal to them and could use the mamluks very well for their own political career, were able to become the owners of power in the full sense. In this state, where the sultanate was shaped based on military and political merit, naturally, there was always a great risk for the sultanate during the reign of the Sultans. This risk stemmed from the Mamluk system itself. Because the foundation of the Mamluk State, which had a military character, was based on the Mamluk system, which was strengthened over time and reached its most perfect state during the Mamluks, starting from the Abbasid State. In this state, the Mamluk system led to active political struggles.

Keywords:

Mamluks, Death, Assassination, Sense of Power.,

PDF

___

Abdulbasıt el-Malatî, Zeynedddin b. Halil b. Şahin ez-Zahirî, Neylû’l Emel fi Zeyli’d Düvel, C.1-8, (Neş. Ömer A. Tedmurî), Beyrut, 2002.
Âşûr, Saîd Abdulfettâh, el-Asru’l-Memâlîkî fî Mısır ve’ş-Şam, Dâru’n-Nehdeti’l-Arâbiyye, Kahire, 1976.
Ayalon, David, Memlûk Ordusunun Yapısı Üzerine Araştırmalar I-II-III, (Çev. A. M. Ağır), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2015.
Ayaz, Fatih Yahya, Memlükler (1250-1517), İsam Yayınları, Ankara, 2015.
Canetti, Elias, Kitle ve İktidar, (Çev. G. Aygen), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2016.
Clot, Andre, Kölelerin İmparatorluğu Memlûklerin Mısır’ı (1250-1517), (Çev. Turhan Ilgaz), Epsilon, İstanbul, 2005.
Çıplak, Esra, el-Malik en-Nâsır Ferec b. Berkuk Devri Memlûk Sultanlığı (791-815/1389-1412), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2005.
Çubukçu, Asri, “Ferec”, TDVİA, C. 12, İstanbul, 1995, ss. 370-371.
Çubukçu, Asri, “Lâçin”, TDVİA, C. 27, Ankara, 2003, ss. 39-40.
el-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed, Ikdu’l Cumân fî Tarih Ehli’z Zaman, (Neş. M. M. Emin), C.1, Kahire, 2010. el-Kalkaşandî, Ahmed b. Ali, Subhu’l a’şâ fî Sınâ’ati’l İnşâ, C.3, Kahire, 1914.
el-Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Ali, Kitabu’l-Mevâ’iz ve’l-İ’tibar bi-Zikri’l Hıtat ve’l-Âsâr, (Tah. M.Zeynuhum-M. eş-Şarkâvî), C.3, Kahire, 1997.
el-Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Ali, Kitabu’s-Sulûk li-Marifeti Düveli’l-Mülûk, C.1-2, (Tah. Muhammed Abdulkadir Ata), Beyrut, 1997.
el-Malatî, Abdulbâsıt b. Halil b.Şahin, Nüzhetu’l-Esâtîn fî men Veliye Mısr mine’s-Selâtîn, (Neş. Muhammed Kemaleddin İzzeddin Ali), Kahire, 1987.
Emecen, Feridun, “Ridâniye Savaşı”, TDVİA, C.35, İstanbul, 2008, ss. 87-88.
es-Safedî, Selahaddin Halil b. İzzeddin Aybeg ,Kitabu’l Vafi bi’l Vefayat, C.9, 24, Beyrut, 2000.
es-Seyyid, Seyyid Muhammed, “Kansu Gavrî ”, TDVİA, C.24, İstanbul, 2001, ss. 314-316.
es-Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekir, Hüsnü’l-Muhâdara fi Ahbâri Mısr ve’l-Kahire, C.2, Kahire, 1968.
Gazzî, Ebû'l-Mekârim Necmeddin Muhammed Necmeddin, el-Kevakibü's-Sâire bi-A'yâni'l-Mieti'l-Aşire, C.1, (Tah. Cebrail Süleyman Cebbur), Beyrut, 1997.
İbn Devâdârî, Kenzüd Dürer ve Câmi’u’l Gurer, C.8, (Neş. Ulrich Haarmann), Kahire, 1960.
İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Kitâbu’l-İber ve Dîvânu’l-Mübtede ve’l Haber fî Eyyâmi’l Arab ve’l Acem ve’l Berber ve men Âsaruhum min Zevi’s Sultani’l Ekber, (Neş. Halil Şehhâde), C.5, Beyrut, 2000.
İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed, Bedâi’u’z Zühûr fî Vekâ’i’d Dühûr, C.3, Kahire, 1960.
İbn Tagrıberdi, En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), (Çev. A. Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2013.
İbn Tağrıberdî, Ebu’l Mehâsin Cemâleddin Yusuf, ed-Delîlü’ş-Şâfi alel’l Menheli’s-Sâfî, C.2, (Neş. Fehim M. Şeltut), Kahire, 1988.
İbn Tağrıberdî, Ebu’l Mehâsin Cemâleddin Yusuf, el-Menhel es-Sâfi ve'l-Mustevfi ve ba'd el-Vâfi, (Neş. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz), C. 1, 6, 9, 12, Kahire, 1984, 1985, 1988, 1990, 2002.
İbn Tağrıderdî, Ebu’l Mehâsin Cemâleddin Yusuf, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Müluki Mısr ve’l-Kahire, (Nşr. Fehim M. Şeltut), C. 6, Kahire, 1956.
Kanat, Cüneyt, “Bahrî Memlûkler Zamanında Hüküm Süren Çerkez Asıllı Bir Sultan: Baybars el-Çaşnigîr”, Tarih İncelemeri Dergisi, C.13, S.1, 1998, ss. 97-119.
Kanat, Cüneyt, “Bahrî Memlûkler Zamanında Sultanlara ve Devlet Adamlarına Düzenlenen Bazı Suikastlar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. Y.1. S.3. 2000, ss. 23-56.
Kanat, Cüneyt, “Ketboğa”, TDVİA. C.ek-2, Ankara, 2019, ss. 47-49.
Kanat, Cüneyt, “Tomanbay”, TDVİA. C.41. İstanbul, 2012, ss. 236-237.
Kȃsım, Abduh Kȃsım, “Muhammed b. Kalavun”, TDVİA, C.30, 2020, s. 544-545.
Kopraman, Kazım Yaşar, “Baybars I”, TDVİA. C. 5, İstanbul, 1992, s. 221-223.
Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlûkler (1250-1517), Makaleler, (Yay. Haz. Yalçın, E. S. - Çetin, A.), Berikan Yayınevi, Ankara, 2005.
Mufaddal b. Ebi’l-Fedâil, en-Nehc es-Sedîd ve ed-Durr el-Ferîd fimâ Ba’d Tarih İbn Amid, C.2-1, (Tah. Muhammed Kemaleddin İzzeddin Ali Seyyid), Daru Sa'deddin, Şam, 2017.
Özaydın, Abdülkerim, “Halîl b. Kalavun”, TDVİA, C.15, İstanbul, 1997, ss. 319-320.
Steenbergern, Jo Van, “Mamluk Elite on the Eve of al-Nȃsir Muhammad’s Death (1341): A Look behind the Scenes of Mamluk Politics”, Mamlûk Studies Revıew, V.9, N.2, 2005, ss. 173-199.
Takkuş, Muhammed Süheyl, Tarihu’l Memalik fi Mısr ve’ş Şam, Darü’n-Nefais, Beyrut, 2015.
Tomar, Cengiz, “Şecerüddür”, TDVİA, C. 38, İstanbul, 2010, ss. 404-405.
Yiğit, İsmail, “Kalavun”. TDVİA, C.24, İstanbul 2001, ss. 227-228.
Yiğit, İsmail, “Kutuz”, TDVİA. C.22, Ankara, Ankara, 2002, ss. 501-502.
Yiğit, İsmail, Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan, İstanbul, 2015.