Sultan Memdûh’un Mahzenü’l-Esrâr’ından Hareketle Şiirleri Ve Şairliği Üzerine Değerlendirmeler

Sultan Memdûh (ö.1263/1847), Tasavvuf edebiyatı sahasında hacimli manzum eserler kaleme almış bir mutasavvıftır. Külliyat’ı içerisinde ön plana çıkan eseri; Arapça, Farsça ve Türkçe şiirlerden oluşan Mahzenü’l-Esrâr’ıdır. Eserde vahdet-i vücûd öğretisi temelinde ilâhî aşk işlenmektedir. Bu çerçevede; Allah’ın birliği, Cenâb-ı Hakk’ın esmâ ve sıfatları, eşyanın mahiyeti ele alınan konulardan bazılarıdır. Bu makalede; şairin şiir yazmaktaki amacı, şiirinin özellikleri, ilim ve aşk temaları, eserde kullanılan tasavvufî remizler, Sultan Memdûh’un şairliği ve fahriyeleri incelenerek bunlar üzerinde değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sultan Memdûh, Mahzenü’l-Esrâr, tasavvuf edebiyatı, şiir.

A Study of Sultan Mamdûh’s Poems in his Makhzan Al-Asrâr

Sultan Mamdûh (d. 1263/1847) is a sufi who composed voluminous poetical work in the field of sufi literature. The work that stands out among his voluminous oeuvre is Makhzan al-Asrâr that contains Arabic, Persian and Turkish poems. This work deals with divine love based on the doctrine of the unity of being (wahdat al-wujûd). Some of the topics treated thus include God’s unity, His names and attributes, and the essence of things. In this article, I discuss the reason why Sultan Mamdûh composed poetry and study a variety of topics such as characteristics of his poetry, themes of knowledge and love as presented in the work, and the sufi symbols/allegories employed therein. Finally, I make an assessment of the Sultan Mamdûh’s poems of boasting (fakhriyyât) and his poetic competence.

Keywords:

Sultan Mamdûh, Makhzan Al-Asrâr, Sufi literature, poem.,

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk, “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul, 1994.
ALTINTAŞ, Hayrani, “Fakîrullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul, 1995.
ARSLAN, Ahmet Turan, AKKUŞ, Mehmet vd., Mahzenü’l‐Esrâr (I‐III), Siirt Valili‐ ği, Ankara, 2009‐2011.
ARSLAN, Hüseyin, Yüksek Rûhlar ve Aydınlar Yurdu Tillo, Simurg, İstanbul, 2006.
BATİSLAM, Dilek, “Divan Şiirinde Sabâ”, Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu’na Armağan II, Osmanlı Tarih Araştırmaları, sayı: XXVI, İstanbul, 2005.
BAYRAM, Yavuz, “16. Yüzyıl Divan Şiirinde ‘Şiir, Söz ve Şair’le İlgili Anlam Alanları (Kelimeler ve Terkipler)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 15, Konya, 2004.
BEYZÂDEOĞLU, Süreyya Ali, Sünbülzâde Vehbî, İklim Yayınları, İstanbul, 1993. BİLGEGİL, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989.
CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2004.
COŞKUN, Menderes, “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, sayı: 56, Kış 2011.
ERKAL, Abdulkadir, Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Birleşik Yayınevi, Ankara, 2009.
FİRÛZÂBÂDÎ, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb, el‐Kâmûsu’l‐Muhît, Dâru’l‐ Ma‘rife, Beyrut, 1426.
Fuzûlî Dîvânı, (Haz.: Abdülbâkî Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1961.
GÖKHAN, Özden, Tillo’daki Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
GÜLEÇ, İsmail, “Osmanlı Müellifleri’nde Şair ve Şiir Değerlendirmeleri”, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri, 25 (Bahar 2008).
GÜLHAN, Abdülkerim, “Hakânî Mehmed Beyin Şiir Anlayışı”, Balıkesir Üniversi‐ tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 1, sayı: 2, yıl: 1998.
HAMZAVÎ AHMED EL‐HÂLİDÎ, Kenzü’l‐Fütûh fî‐Menâkıbı ve Ahvâli’l‐Gavsi’l‐ Memdûh, (El yazması), Bedreddin Aydın Özel Kütüphanesi.
İBN MANZÛR, Ebu’l‐Fadl Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l‐Arab (I‐XV), Dâru Beyrut‐Dâru Sâdır, Beyrut, 1955.
İSEN DURMUŞ, Tuba Işınsu, “Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şairin Portresi”, Bilig, sayı: 43, Güz/2007.
İSEN, Mustafa, Latîfî Tezkiresi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
KAZAN, Şevkiye, “Divan Şiirinde Önemli Bir Leitmotif: Sühan Redifli Şiirler”, Çankaya Üniversitesi Journal of Art and Science, c. 2, sayı: 2, Ankara, 2004.
KELÂBÂZÎ, Ta‘arruf‐Doğuş Devrinde Tasavvuf, (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 1992.
KILIÇ, Filiz, XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Akçağ Yayınları, Ankara, 1998.
KILIÇ, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir‐Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İnsan Yayınla‐ rı, İstanbul, 2009.
KUŞEYRÎ, Abdulkerîm, Kuşeyrî Risâlesi (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayın‐ ları, İstanbul, 2003.
LATÎFÎ, Tezkiretü’ş‐Şu’arâ ve Tabsıratü’n‐Nuzamâ, (Haz. Rıdvan Canım), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
MENGİ, Mine “Divan Şiiri Estetiği Açısından İ’câz”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 39, Erzurum, 2009.
MÜTERCİM ÂSIM, el‐Okyanûsu’l‐Basît fî‐Tercemeti’l‐Kâmûsi’l‐Muhît (I‐III), Tak‐ vim‐hâne‐i Âmire, İstanbul, 1268.
OKUYUCU, Cihan, Divan Edebiyatı Estetiği, Kapı Yayınları, İstanbul, 2011.
PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2000.
SANCAR, M. Nureddin, Tillo Evliyâları, Şefkat Yayıncılık, İstanbul, 2003.
ŞENSOY, Sedat, “Mâna”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara, 2003.
ŞEYH GÂLİB, Hüsn ü Aşk, Matbaa‐i Ebü’z‐Ziyâ, Konstantiniyye, 1304.
TÂHİRÜ’L‐MEVLEVÎ, Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
TATCI, Mustafa, Yûnus Emre Divânı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2005.
TOLASA, Harun, “Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlen‐ dirmeleri”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı:1, İzmir, 1982.
ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
YALAR, Mehmet, “Arap Edebiyatında Şiir Kavramı Problemi”, Uludağ Üniver‐ sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 11, sayı: 1, Bursa, 2002.