Mukaddimetü’l-Cezerî’nin Muhtevası ve Metodu

Bu makalede, İbnü’l-Cezerî’nin (ö. 833/1429) tecvid ilmine dair kaleme aldığı, “Mukaddimetü’l-Cezerî”, “Manzûmetü’l-Cezerî” ve “Mukaddime” gibi adlarla şöhret bulan eseri muhteva ve yöntem açısından incelenmiştir. Hacim olarak küçük fakat ele aldığı konular açışından geniş bir muhtevaya sahip olan söz konusu eser, telif edildiği dönemden itibaren büyük bir şöhrete kavuşmuş ve kıraat eğitim-öğretiminin temel kaynakları arasındaki yerini almıştır. Kütüphanelerde çok sayıda yazma nüshası bulunan eserin tahkik ve neşri yapılmış olup kıraat âlimleri tarafından üzerine birçok şerh yazılmıştır. Tecvid ilminin hemen bütün konularını ihtiva etmesi ve manzûm olarak kaleme alınıp hafızaya kolay yerleşmesi gibi sebeplerden ötürü birçok Kur’an talebesi tarafından da ezberlenmiştir. Eserde genel hatlarıyla, tecvid ilminin tanımı; harflerin mahreç ve sıfatları; vakf ve ibtidâ; mushaf’ta maktû‘ ve mevsûl olarak yazılan yerler ile müenneslik anlamını ifade etmekle birlikte kapalı tâ (ة) şeklinde değil de açık tâ (ت) olarak yazılan yerler vb. hususlara değinilmiştir. Bu çalışmada, Mukaddimetü’l-Cezerî’de yer verilen konular bir tasnife tabi tutularak müellifin, mevzuları izah ederken görüşlerini dayandırdığı âlimler ve eserler tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca İbnü’l-Cezerî’nin, konuları işlerken takip ettiği metot hakkında bilgi verilerek eserin tecvid ilmindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tecvid, İbnü’l-Cezerî, Mukaddimetü’l-Cezerî, mahâric-i hurûf, sıfât-ı hurûf

The Content and Method of Mukaddimetü’l-Cezerî

In this article, it explains the content and method of Ibn al-Jazari’s (d. 833/1429) study on the science of tajweed, it became famous with names such as “Mukaddimetü’l-Cezerî”, “Manzûmetü’l-Cezerî” and “Mukaddime”, it is small in volume but has a wide content in terms of the subjects it covers, since it was written it has gained a great reputation and it is among the main sources of recitation education. The study, which has many manuscript copies in libraries, has been examined and published and many annotations have been written on it by recitation scholars. It has been memorized by many Qur’an students with all the rules of the science of Tajvid and being written in verse so that it is easy to remember. In general terms, the definition of the science of tajweed; origin and adjectives of letters; foundation and ibtida; In the mushaf (Qur’an), the places written as maktû‘/separate and mawsûl/adjoining and the places written as open ta (ت) instead of closed ta (ة) although expressing the meaning of feminine/feminine, etc all this matters are mentioned in this study, the subjects included in Mukaddimetü’l-Cezerî were classified and the scholars and studies on which the author based his views while explaining the subjects were tried to be determined. In addition, by giving information about the method that Ibn al-Jazari followed while explaining the subjects, the place of the study in the science of tajweed was tried to be revealed and explained.

Keywords:

Tajweed, Ibn al-Jazari, Mukaddimetü’l-Cezerî, pronunciation of letters, attributes of letters,

PDF

___

Akaslan, Yaşar. “Didaktik Manzûmeler Vasıtasıyla Tecvîd Öğretimi”. Usul İslam Araştırmaları 34/34 (2020), 255-285.
Akcan, Resul. “Mushaf İmlasına İrfânî Yaklaşım: Merrâkuşî Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2021), 763-793.
Akcan, Resul. Mushaf İmlâsının İrfânî Yoyumu -Merrâkuşî Örneği-. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
Akhisârî, Muhammed b. Bedriddîn Mahmûd el-Münşî. Ta‘lîkâ ‘alâ Manzûmeti’bni’l-Cezerî. thk. Ömer Türkmen. Bursa: Emîn Li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2021.
Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. el-Minehu’l-fikriyye şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. nşr. Râşid el-Halîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1430/2009.
Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Altıkulaç, Tayyar. “Mekkî b. Ebû Tâlib”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 28/575-576. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Arslan, Durmuş. “Ebû Müzahim Musa b. Ubeydullah el-Hakanî ve Kasîdetü’r-Râiyye’sinin Tecvid Tarihindeki Yeri”. Turkish Studies 13/25 (2018), 19-40.
Bayraktar Saltık, Ümmügülsüm. Hâkânî, Sehâvî ve İbnü’l Cezerî’nin Manzum Tecvidlerinin Mukayesesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
Bostan, Osman. Ahmed er-Rüşdî ve Mürşidü’t-Talebe Adlı Eserinin kıraat İlmindeki Yeri. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
Ca‘berî, Ebu İshâk İbrâhîm b. Ömer. ‘Ukûdü’l-cümân fî tecvîdi’l-Kur’ân. thk. Mektebetü Kutuba. Endülüs: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1426/2005.
Cüreysî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü’l-kavli’l-müfîd fî ‘ilmi tecvîdi’l-Kur’âni’l-Mecîd. Beyrut: Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2012.
Çetin, Abdullatif. İbnü’l-Cezerî’nin “Mukaddime” Adlı Eserine Anadolu’da Yapılmış Şerhlerin Mukayesesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Çetin, Abdurrahman. “Hâkānî, Mûsâ b. Ubeydullah”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 15/165-166. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Beyân fî ‘addi âyi’l-Kur’ân. thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed. Kuveyt: Merkezü’l-Mahtûtât ve’t-Türâs ve’l-Vesâik, 1414/1994.
Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Ürcûzetü’l-münebbihe ‘alâ esmâi’l-kurrâ ve’r-ruvât ve usûli’l-kırâât ve ‘akdi’d-diyânât bi’t-tecvîd ve’d-delâlât. thk. Muhammed b. Meckân el-Cezâirî. Riyad: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1. Basım, 1420/1999.
Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Amman: Dâru Ammâr, 1421/2000.
Dede, Süleyman. Molla Ali el-Kârî, Kıraat İlmindeki Yeri ve el-Minehu’l-fikriyye fî-Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye Adlı Eserin Tahlili. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Kur’an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed. ed-Dekâiku’l-mühkeme fî şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. nşr. Râşid el-Halîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1430/2009.
Ezherî, İslâm b. Nasr b. es-Seyyid b. Se‘id. el-Fethu’r-rabbânî fî şerhi Râiyyeti’l-Hâkânî. Şebekütü’l-Âlüke, ts.
Gök, Mustafa. Ahmed Bin Muhammed Mağnîsî’nin Terceme-i Cezerî İsimli Eseri’nin Tecvid Literatüründeki Yeri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Kur’an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Ğavsânî, Yahyâ Abdurrâzık. eş-Şerhu’l-menheciyyü ’ale’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Dımaşk: Dâru’l-Ğavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1444/2023.
Hamed, Ğânim Kaddûrî. Ebhâs fî ‘ilmi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 1422/2002.
Hamed, Ğânim Kaddûrî. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Dımaşk: Dâru’l-Ğavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1440/2019.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Hâlid Hasan Ebu’l-Cûd. 5 Cilt. Cezayir: Dâru’l-Muhsin li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1437/2016.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiye, 1427/2006.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Manzûmetü’l-Mukaddime. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Cidde: Dâru Nûri’l-Mektebât, 1427/2006.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Tayyibetü’n-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Cemâlüddîn Şeref ve Muhammed Ebü’l-Hayr Mustafâ. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 3. Basım, 1430/2009.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Tecvîdü’n-Neşr. thk. Ömer Türkmen. Beyrut: Mektebetü Emîr - Dâru İbn Hazm, 1443/2022.
İbnü’n-Nâzım, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Yûsuf el-Cezerî. el-Havâşi’l-müfhime fî şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh Li’t-Türâs, 4. Basım, 1439/2018.
İbnü’t-Tahhân, Ebü’l-Asbağ Abdülaziz b. Ali b. Muhammed es-Sümâtî. Mürşidü’l-kârî ilâ tahkîki me‘âlimi’l-mekârî. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. Kahire: Mektebetü’t-Tâbi‘în, 2007.
Kara, Mehmet. “İbnü’l-Cezerî’nin Vakf-İbtidâ İlmine Yaklaşımı”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2018), 55-79.
Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Fazîletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
Kehîle, Muhammed ed-Düsûkî Emîm. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1440/2019.
Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzûm Tecvid Geleneği: Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Eṭfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017), 1497-1533.
Köker, Abdussamed. Ğânim Kaddûrî el-Hamed’in Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye Adlı Eserinde İbnü’l-Cezerî Mukaddimesi (İnceleme ve Değerlendirme). Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-Keşf ‘an vücûhi’l-kırââti’s-seb‘ ve ‘ilelihâ ve hicecihâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1435/2014.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. er-Ri‘âye li tecvîdi’l-kırâati ve tahkîki lafzi’-t-tilâve. thk. Ebû ‘Âsım Hasân b. Abbâs b. Kutub. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1425/2005.
Mûsâ, Abdurrâzık b. Ali b. İbrâhîm. el-Fevâidü’t-tecvîdiyye fî şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Tanta: Dâru’z-Zıyâ, 2. Basım, 1423/2003.
Nahvî, Hasan b. Kâsım. el-Müfîd fî Şerhi ‘Umdeti’l-mecîd fi’n-nazmi ve’t-tecvîd. thk. Cemâl es-Seyyid Rifâ‘î. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh Li’t-Türâs, 2001.
Öz, Selahattin. “İbnü’l-Cezerî’nin Mukaddime’sinin Mehmet Emin Tokâdî’ye Ait Manzum Tercümesi ve Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 147-181.
Sîbeveh, Ebû Bişr. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1408/1988.
Su‘âd Abdülhamîd. Teysîru’r-Rahmâm fî tecvîdi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’t-Takvâ, 1431/2010.
Taşköprizâde, İsâmuddîn Ahmed b. Mustafa b. Halil. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. thk. Muhammed Seyyidî Muhammad Muhammed el-Emîn. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li Tıbâ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1421/2000.
Taşpınar, Kadir. “Türkçe Tecvid Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme -Karabaş Tecvidi Örneği-”. Yunus Emre-Mehmet Akif Armağanı Türk Edebiyatı Araştırmaları. ed. Orhan Kemâl Tavukçu vd. 237-253. Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
Tetik, İbrahim. “Tecvid İlminin Tarihsel Gelişimi”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. 601-674. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/509-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Ummânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali b. Sa‘îd. el-Mürşid fi’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Hind Binti Mansûr. Mekke: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1423/2003.
Yılmaz, Ahsen. Mağnîsî ve Terceme-i Cezeri Adlı Eseri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Yurtseven, Muhammet. “Kıraata Dair Bir Eser Olarak Taşköprizâde’nin Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezerî Adlı Eserinin Yazma Nüshaları ve Tahkiki Üzerine Bir Değerlendirme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (2020), 351-381.