Arap Dili Gramerinde Nûnü’l-vikâye’nin Kullanım Alanları ve Manaya Etkisi

Arap dili gramerinin oluşması ve sistemleşmesinde hece harflerinin büyük bir önemi vardır. Zira harf, kelimenin başına, ortasına ve sonuna eklenmek suretiyle veya bizatihi ifadeyi lafız ve mana bakımından etkilemektedir. Nûn harfi de Arap dili gramerinde fail, tenvin, merfuluk alameti, mutavaât, vikâye, tekit vb. birçok bağlamda kullanılmıştır. Buna göre nûn, kelimenin başına, ortasına ve sonuna gelebilen ve çeşitli vazifeleri yerine getiren bir harftir. Arap dilinde nûnun kelimenin sonuna geldiği yerlerden biri de “nûnü’l-vikâye”dir. Gramer kitaplarında müstakil olarak ele alınmakla birlikte daha çok zamirler ve ef’âl-ı hamse konuları içerisinde yer verilen nûn, mütekellim yâ’sının kelimeye bitiştiği durumlarda kelimenin yapısını korumak ve mana karışıklığını engellemek için getirilmektedir. Dil âlimleri nûnun kelimenin binasını koruma görevini öne çıkarmıştır. Ancak konu incelendiğinde lafzi yönünün yanı sıra manaya etki eden bir boyutunun olduğu da görülmektedir. Dolayısıyla çalışmada bir nûn türü olan nûnü’l-vikâye’nin Arap dili gramerindeki yeri, kapsamı, amacı, kullanımları, diğer nûn türleriyle ilişkisi, manaya etkisi klasik ve modern kaynaklardan yararlanılarak ele alınmıştır. Çalışmada nûnü’l-vikâye fiil, isim ve harf düzleminde incelenmiştir. Vikâye nûnunun Kur’an ve hadis gibi nakli deliller ışığında kullanımlarına yer verilmiştir. Ancak çalışmanın sınırlılıklar çerçevesinde tüm kullanımlara değinilmemiş, konu belirli örnekler üzerinden ele alınmıştır. Buradan hareketle Kur’an’da vikâye nûnunun ifadeyi tekit etmek için geldiği yerlerin olduğu söylenebilir. Ayrıca nûnü’l-vikâye’nin varlığı ve yokluğu düşünüldüğünde bazı sigaların, isim ile fiilin ve fiil ile harfin karışma ihtimali bulunmaktadır. Bu yüzden çalışmada nûnü’l-vikâye’nin hem lafız hem de mana boyutu üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Gramer, Nûn, Vikâye, Nûnu'l-vikâye

Usage of the “Nūn al-wiqāyah” and Its Effect Given to Meaning

The syllable letters have a great importance in the formation and systematization of the Arabic language grammar because the letter, which by being added to the beginning, middle and end of the word, affects the expression in terms of wording and meaning. The letter nūn has been also used in Arabic grammar in many contexts such as fāil, tanwīn, the sign of marfūʿ, muṭāwaʿah, wiqāyah, ta'kīd etc. Accordingly, Nūn is a letter that may come at the beginning, middle and end of a word and fulfills various duties. One of the places where Nūn comes to the end of the word in the Arabic language is “nūn al-wiqāyah”. Although it is handled separately in grammar books, Nūn, which is mostly included in pronouns and al-afāl al-khamse, is introduced in order to protect the structure of the word and to prevent meaning confusion when the mutakallim yā is adjacent to the word. Linguists have highlighted the duty of Nūn as preserving the building (binā) of the word. However, when the subject is examined, it is seen that there is also a dimension that affects the meaning as well as the literal aspect. Therefore in this study Nūn al-Wiqāyah is discussed in terms of its place in Arabic language grammar, its scope, purpose, uses, its relationship with other types of nūn, and its effect on meaning, by using classical and modern sources. Nūn al-Wiqayah is examined in terms of verb, noun and letter. The use of the Nūn al-Wiqāyah in the light of the transmission [naqlī] evidences such as the Qur'an and hadith is also included. However, all uses were not mentioned because of the limitations of the study, the subject is discussed only through specific examples. From this point of view, it can be specified that there are places in the Qur'an where the Nūn al-Wiqāyah comes to confirm the expression. In addition, considering the presence and absence of Nūn al-Wiqayah, there is a possibility of confusion between the noun and the verb, and the verb and the letter, and between some sīghas. Therefore, in this study, both the wording and the meaning of Nūn al-Wiqāyah are emphasized.

Keywords:

Arabic Language, Grammar, Nūn, Wiqâya, Nūn al-Wiqāyah,

PDF

___

Abdüddâim, Abdullah Ahmed Muhammed. “Damîru’l-mütekellim (ني) min damâiri’-l-nasb ve’l-cer fi’l-Arabiyye”. Câmiatu’l-Kâhire Mecelletü Külliyyeti Dâri’l-Ulûm 13 (1991), 129-146.
Abdülhamîd el-Behûtî, Seyyid Hasan Hâmid. “el-ʿAlaka beyne yâi’l-mütekellim ve nûni’l-vikâye fi’l-fiil ve’l-harf ve’l-isim”. Câmiatu’l-Ezher Mecelletu Külliyeti’l-Lügati’l-Arabiyye bi’z-Zekâzîk 5 (1986), 228-267.
Abûd, Sabah Utayvî - Mehdî Alî, Abdüssettâr. “Nûnu’l-vikâye fî dav’id-dirâsâti’s-savtiyye”. Mecelletü Câmiati’l-Bâbil 17/3 (2009), 683-693.
Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa. Muhtasaru Mugni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb. thk. Sadruddin Bûgdâ. Diyarbakır: Mektebetu Diyarbakır, 1. Basım, 2016.
Aktaş, Osman. Arapçada Asıl ve Fer’ Nazariyesi. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
Aytekin, Emine Merve. “Arap Dilinde Telaffuz Edilmeyen veya Anlama Etkisi Olmayan Zevâid Harfler (Şekil Ekleri)”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2022), 668-692.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil el-. Sahîhu Buhârî. thk. Mustafa Deeb Al Bagha. Dımeşk: Dâru İbn Kesir-Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1993.
Cârim, Ali - Emîn, Mustafa. en-Nahvu’l-vâdıh fi’l-lügati’l-ʿArabiyye. 2 Cilt. ed-Dâru’l-Mısriyyeti’s-Suudiyye, ts.
Cevherî, Ebû Nasr el-. es-Sıhâh Tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr ʿAttâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 4. Basım, 1987.
Dakr, Abdülganî. Mu’cemu’l-kavâiʿdi’l-Aʿrabiyye fî’n-nahv ve’t-tasrîf. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1986.
Dervîş Cüneyd, İbrahîm Hamza. en-Nûnât fi’l-ʿArabiyye ve istimâlâtuhâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Gazze: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Durmuş, İsmail. “Harf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/158-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Durmuş, İsmail - Gündüzöz, Soner. “Nûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/242-243. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelûsî. İrtişâfü’d-darab min lisani’l-‘Arab. thk. Recep Osman Muhammed. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
Ebu’l-Fidâ, İmâduddîn İsmail b. Alî. el-Künnâş fî fenneyi’n-nahv ve’s-sarf. thk. Riyâd b. Hasen el-Havvâm. 2 Cilt. Beyrut-Lübnân: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2000.
Enbârî, Kemâleddin. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîne’l-Kûfiyyîn. 2 Cilt. el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
Enîs, İbrahim. el-Esvâtu’l-lügaviyye. 1 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Âncelû’l-Mısriyye, 5. Basım, 1975.
Ergüven, Şahabettin. “Arapçada Bi̇ri̇nci̇ Teki̇l Şahıs İyeli̇k Zami̇ri̇ni̇n İ‘râb ve Kullanım Özelli̇kleri̇”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/69 (2020), 1352-1361.
Ezherî, Ebû Mansûr el-. Me‘ânî’l-kırâât. 3 Cilt. Suudî Arabistan: Merkezi’l-Buhûs fî Külliyeti’l-Âdâb, 1. Basım, 1991.
Ferâhidî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Mektebetü’l-Hilâl, ts.
Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-durûsi’l-‘Arabiyye. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2005.
Geylani, Mahfuz. Basra ve Kufe Ekolleri Arasındaki Nahiv Tartışmaları. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.
Gündüzöz, Soner. “Geleneksel Harf Sembolizminin Bir Yorumu Olarak Nûn Harfi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (2011), 43-58.
Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Dâru’l-Meârif, 15. Basım, ts.
İbn Aʿkîl, Ebu Muhammed Bahaeddin. el-Müsâiʿd aʿlâ teshîli’l-fevâid. thk. Muhammed Kâmil Berekât. 4 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1982.
İbn Bâbeşâz, Tâhir b. Ahmed. Şerhü’l-Mukaddimeti’l-Muhsibe fi’n-nahv. thk. Hâlid Abdülkerîm. 2 Cilt. Kuveyt: el-Matba‘atü’l-Asriyye, 1. Basım, 1977.
İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn. Muʿcemu mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lügati’l-Aʿrabiyye ve mesâilihâ ve süneni’l-Aʿrabi fî kelâmihâ. thk. Ahmed Hasen Besc. 1 Cilt. Beyrut: Dâr’ul-Kütüb’il-İlmiyye, 1418.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf. Evdahü’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf. Mugni’l-lebîb ʿan kütübi’l-e’arib. thk. Mâzin el-Mübarek - Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 6. Basım, 1985.
İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnaût vd. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım, 2009.
İbn Mâlik, Cemâleddîn. Şerhü’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye. thk. Abdulmun‘im Ahmed Herîdî. 5 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1. Basım, 1982.
İbn Usfûr, Ebü’l-Hasen. Darâiru’ş-şiʿr. thk. Seyyid İbrahim Muhammed. Dâru’l-Endelüs, 1. Basım, 1980.
İbn Yaîʿş, Ebü’l-Bekâ. Şerhu’l-Mufassal. thk. İmyel Bedî’ Ya’kub. 6 Cilt. Beyrut: Dâr’ul-Kütüb’il-İlmiyye, 2001.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Farac Abdurrahman. el-Mudhiş. thk. Mervan Kabbânî. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütüb’il-İlmiyye, 2. Basım, 1980.
İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Saâdât. el-Bedîʿfî ilmi’l-ʿArabiyye. thk. Fethî Ahmed Alâaddin. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, ts.
İbnü’l-Hâcib, Cemâleddîn. el-Kâfiye fî ilmi’n-nahv. thk. Sâlih Abdülazîm eş-Şâir. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saadet. Emâlî İbnü’ş-Şecerî. thk. Mahmûd Muhammed et-Tannâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1. Basım, 1991.
’Îyd, Muhammed. en-Nahvu’l-musaffe. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1975.
Kahraman, Ferruh. “Arap Harfleri̇ni̇n Kökeni̇: Kur’ân’da Alfabeye Kaynaklık Eden Keli̇meleri̇n Tahli̇li̇”. NÜSHA 52 (2021), 1-28.
Muhammed Abdülkerîm, Subhî Abdülhamîd. en-Nûn ve ahvâluhâ fî lügati’l-ʿArab. Mısır: Matbaatü’l-Emâne, 1. Basım, 1986.
Muhammed, Ali İbrahîm. “Ahkâm nûni’l-vikâyeti’t-terkîbiyye min manzûr ilmi’l-esvât”. Câmiatu’l-Ezher Mecelletu Külliyeti’l-Lügati’l-Arabiyye 24 (2006), 1-70.
Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fî ulûmi’l-lügati’l-ʿArabiyye. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1. Basım, 1984.
Murâdî, İbn Ümmü Kâsım el-. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meʿânî. thk. Fahreddîn Kabâve. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütüb’il İlmiyye, 1992.
Murâdî, İbn Ümmü Kâsım el-. Tavdîhu’l-mekâsıd ve’l-mesâlik bi Şerh Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Abdurrahman Alî Süleyman. 3 Cilt. Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1. Basım, 2008.
Nûtî, Mustafa Zekî en-. en-Nûn fî lügati’l-ʿArab dirâse lügaviyye fi dav’i Kur’âni’l-Kerîm. Kuveyt: Meclisü’n-Neşri’l-İlmî, 1996.
Rabî el-Gâmidî, Muhammed Saîd Sâlih. “el-ʿArabiyye lügatü’n-nûn”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-Lügaviyye 7/2 (2005), 32-102.
Ravâyî, Salâh. “Bahs fî nûni’l-vikâye”. Câmiatü’l-Kâhire Mecelletü Külliyeti Dâri’l-Ulûm 9 (1979), 103-114.
Ravâyî, Salâh. “Nûnu’l-vikâye...leyset li’l-vikâye”. Câmiatu’l-Kâhire Mecelletü Külliyyeti Dâri’l-Ulûm 10 (1980), 103-118.
Sabbân, Ebü’l-İrfân Muhammed b. Alî es-. Hâşiyetü’s-Sabbân aʿlâ Şerh’il-Üşmûnî li Elfiyyeti İbn Mâlik. 3 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütüb’il İlmiyye, 1997.
Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih es-. Meʿâni’n-nahv. Ürdün: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2000.
Sevinç, Rıfat Resul. “Arapçada Türüne Göre Tenvi̇n, Anlam Özelli̇kleri̇ ve Kullanımı”. Ekev Akademi̇ Dergi̇si̇ 16/51 (2012), 307-324.
Sîrâfî, Ebû Muhammed es-. Şerh ebyâti Sîbeveyh. thk. Muhammed Ali Hâşim. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1974.
Şeyhzâde, Muhammed b. Mustafa. Şerhu Kavâidi’l-iʿrâb. thk. İsmail b. İsmail Mürüvve. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
Temiz, İsmail. İbn Ci̇nnî’ni̇n Sirru Sinâ‘ati̇’l-İ‘râb Adli Eseri̇nde Mu‘cem Harfleri̇ne Dai̇r Görüşleri̇. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Tunç, Gökhan. Arapça’da Nûn Harfi ve Kullanım Bi̇çi̇mleri̇. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ. el-Lübâb fî iʿleli’l-binâ ve’l-iʿrâb. thk. Abdülilah en-Nebhân. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
Uşmûnî, Ebü’l-Hasen Nuruddin el-. Şerhu’l-Uşmûnî li Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâr’ul-Kütüb’il İlmiyye, 1. Basım, 1998.
Uzun, Taceddin. Arapça Sarf-Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 1. Basım, 2012.
Yılmaz, Ali. “Arapça’da İsim Fiiller”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 379-392.
Yüksel, Ahmet. Arap Dilinde Harfi Cerler. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Yüksel, Ahmet. Kur’an-ı Kerim’de Harfler ve Edatlarla Te’kid. Samsun: Etüt Yayınları, 2011.
ʿUkberî, Ebü’l-Bekâ el-. et-Tebyîn ʿan mezâhibi’n-nahviyyîn. thk. Abdurrahman Useymîn. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1986.