KUR’ÂN’DA “FAZL” VE TÜREVLERİ’NİN ANLAM ALANI

Kur'ân-ı Kerîm insanların anlaması için gönderilmiştir. Bu ise ancak onun kelimelerini iyi bir şekilde anlamakla mümkün olur. Bu sebeple Kur'ân'da yer alan kelimeler tam olarak bilinmeden Kur'ân'ın doğru bir şekilde anlaşılması mümkün değildir. "Fazl" mastarı ve müştakları da Kur'ân'da kullanılan ve an-laşılması gereken kelimelerdendir. İşte bu makalede Kur'ân'da yer alan "fazl" kökü ve türevleri inceleme konusu yapılmıştır. Önce kelimenin etimolojik kö-keni ve genel sözlüklerdeki anlamları üzerinde durulmuş ardından "el-vücûh ve'n-nezâir" tarzı eserler dikkate alınarak kelimenin ve türevlerinin çeşitli âyetlerdeki kullanımlarına göre taşıdığı farklı anlamlar/vecihler incelenmiş-tir. Daha sonra bu mastardan gelen ve Kur'ân'da zikredilen isim ve fiiller, geç-tiği yerler göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. Ayrıca "fazl" mastarının "afv", "ziyâde" ve "naks" gibi diğer kelimelerle olan anlam ilişkileri tahlil edil-miştir

The Field of Meaning of the Root of “al‐Fazl” and its Derivatives in the Qur’an

The Qur’an was sent for the humankind to be understood. That is merely possible by understanding its words accurately. So, it is not possible to comp‐rehend the Qur’an correctly without knowing the words used in the Qur’an exactly. The infinitive of the “al‐fazl” and its derivatives are among the words used in the Qur’an and should be understood. In this study, the infinitive of “al‐fazl” and its derivates which are used in the Qur’an investigated. Firsly, it is dwelt on the etymological root of the word and its meanings at the general dictionaries. Secondly considering the works like that “al‐wucuh and al‐nazâir” it is studied according to the usages of the word’s and its derivatives’ various meanings/aspect in the Qur’anic lexicons. Then, the nouns and the verbs derived from this infinitive and cited in the Qur’an have been examined by taking into account where they are used. Additionally the meaning relati‐ons of “al‐fazl” with other words like “al‐afw”, “al‐ziyada” and “al‐naks” have been analysed

PDF

___

Abdu’l‐Bâkî, Muhammed Fuâd, el‐Mu’cemu’l‐müfehres li elfâzı’l‐Kur’âni’l‐Kerîm, Çağrı Yay., İstanbul 1411/1990.
Âlûsî, Ebu’l‐Fazl Şihâbu’d‐Dîn es‐Seyyid Mahmûd el‐Bağdâdî, Rûhu’l‐me’ânî fî tefsîri’l‐Kur’âni’l‐azîm ve’s‐sebi’l‐mesânî, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, Beyrût‐ Lübnân ts.
Bagavî, Ebû Muhammed el‐Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t‐tenzîl, thk.: Muham‐ med Abdullâh en‐Nemir vd., Dâru Tayyibe, 1. bs., Riyâd 1409.
Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri, Bayraklı Yay., 1. bs., İstanbul 2003.
Beydâvî, Nâsuriddîn Ebi’l‐Hayr Abdillâh b. Ömer b. Muhammed eş‐Şîrâzî eş‐ Şâfiî, Envâru’t‐tenzîl ve esrâru’t‐te’vîl, haz.: Muhammed Abdurrahmân el‐ Mar’aşlî, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, 1.bs., Beyrût‐Lübnân ts.
Beyhakî, Ahmed b. el‐Hüseyn b. Alî b. Mûsâ Ebû Bekir, es‐Sünenü’s‐suğrâ, Mekte‐ betü’r‐Rüşd, Riyâd 1422/2001.
, es‐Sünenü’l‐kübrâ, thk.: Muhammed Abdulkâdir Atâ, Mektebetü Dâru’l‐ Bâz, Mekke 1414/1994.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el‐Câmiu’s‐sahîh, Çağrı yay., 2. bs., İstanbul 1412/1992.
Bursevî, İsmâîl Hakkî b. Mustafâ, Tefsîru rûhi’l‐beyân, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, yy., ts.
Celâluddîn el‐Mahallî, Muhammed b. Ahmed, Celâluddîn es‐Suyûtî, Abdur‐ rahmân b. Ebî Bekr, Tefsîru’l‐Celâleyn, Dâru’l‐Hadîs, 1. bs., Kâhire ts.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es‐Sıhâh tâcu’l‐luga ve sıhâhu’l‐Arabiyye, thk.: Ahmed Abdu’l‐Ğafûr Attâr, Dâru’l‐İlm li’l‐Melâyîn, 3. bs., Beyrut 1404/1984.
Dâmeğânî, Hüseyin b. Muhammed, Kâmûsu’l‐Kur’ân: Islâhu’l‐vücûh ve’n‐nezâir fi’l‐ Kur’âni’l‐Kerîm, thk.: Abdulazîz Seyyidu’l‐Ehl, Dâru’l‐İlm li’l‐Melâyîn, 4. bs., Beyrût 1983.
, el‐Vücûh ve’n‐nezâir li elfâzi kitâbillâhi’l‐azîz, thk.: Arabî Abdu’l‐Hamîd Alî, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, Beyrût‐Lübnân ts.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el‐Eş‘as es‐Sicistânî, es‐Sünen, Çağrı Yay., 2. bs., İstanbul 1992.
Ebû Hayyân el‐Endelüsî, el‐Bahru’l‐muhît, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, 1.bs., Beyrût‐Lübnân 1413/1993.
Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el‐Müsennâ et‐Teymî, Mecâzu’l‐Kur’ân, thk.: Muhammed Fuâd Sezgîn, Mektebetu’l‐Hancî, Kâhire ts.
Ebû Zehre, Muhammed, Zehretu’t‐tefâsîr, Dâru’l‐Fikri’l‐Arabî, Kâhire ts.
Ebu’s‐Suûd, Muhammed b. Muhammed el‐İmâdî, İrşâdü’l‐akli’s‐selîm ilâ mezâye’l‐ kitâbi’l‐kerîm, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐‘Arabî, Beyrût ts.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l‐luga, thk.: Ahmed Ab‐ dul’alîm el‐Berdûnî, ed‐Dâru’l‐Mısriyye li’t‐Te’lîf ve’t‐Terceme, ts.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me’âni’l‐Kur’ân, Âlimü’l‐Kütüb, 3. bs., Beyrût 1403/1983.
Fîrûzâbâdî, Mecdü’d‐Dîn Muhammed b. Ya’kûb eş‐Şîrâzî, el‐Kâmûsu’l‐muhîd, el‐ Heyetü’l‐Mısriyye el‐Âmme li’l‐Kütüb, yy., 1398/1978.
Halil b. Ahmed, el‐Ferâhîdî, Kitâbü’l‐ayn, thk.: Abdu’l‐Hamîd Hindâvî, Dâru’l‐ Kütübi’l‐ İlmiyye, Beyrut‐Lübnân 1424/2003.
Hârûn b. Mûsâ el‐Kârî, el‐Vücûh ve’n‐nezâir fi’l‐Kur’âni’l‐Kerîm, thk.: Hâtim Sâlih ez‐Zâmin, Vizâratu’s‐Sekâfe ve’l‐İ’lâm Dâiretu’l‐Âsâr ve’t‐Türâs, Bağdat 1409/1988.
Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el‐Bağdâdî, Lübâbu’t‐te’vîl fî meâni’t‐tenzîl, Dâru’l‐Fikr, Beyrût‐Lübnân yy., 1399/1979.
İbn Âşûr, Muhammed et‐Tâhir, et‐Tahvîr ve’t‐tenvîr, ed‐Dâru’t‐Tûnisiyye, Tûnus 1984.
İbn Atiyye el‐Endelüsî, Ebû Muhammed Abdilhakk, el‐Muharreru’l‐vecîz fî tefsîri’l‐ kitâbi’l‐azîz, thk.: Komisyon, Vizâratu’l‐Evkâf ve’ş‐Şuûnu’l‐İslâmiyye, 2. bs., Katar 1428/2007.
İbn Cüreyc, Ebu’l‐Velîd Abdülmelik b. Abdilazîz, Tefsîru İbn Cüreyc, nşr.: Alî Hasan Abdülganî, Mektebetu’t‐Turâsi’l‐İslâmî, 1. bs., Kâhire 1413/1992.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el‐Ezdî, Cemheretu’l‐luga, Remzî Münîr Ba’lebekî, Dâru’l‐İlm li’l‐Melâyîn, Beyrût‐Lübnân 1987.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er‐Râzî, Tefsîru İbn Ebî Hâtim, thk.: Es’ad Muhammed et‐Tayyib, el‐Mektebetu’l‐Asriyye, Sayda ts.
İbn Fâris, Ebu’l‐Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Makâyîsu’l‐luga, thk.: Abdu’s‐Selâm Muhammed Hârûn, Dâru’l‐Fikr, yy., ts.
İbn Kesîr, İmâddu’d‐Dîn Ebu’l‐Fidâ İsmâîl ed‐Dimeşkî, Tefsîru’l‐Kur’âni’l‐Azîm, thk.: Mustafâ es‐Seyyid Muhammed vd., Mektebetu’l‐Evlâd eş‐Şeyh li’t‐ Turâs, 1. bs., Kâhire 1421/2000.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el‐Kazvînî, es‐Sünen, Çağrı yay., İstanbul 1992.
İbn Manzûr, Ebu’l‐Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l‐Arab, thk.: thk.: Emîn Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es‐Sâdık el‐ ‘Ubeydî, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, 3. bs., Beyrût‐Lübnân 1419/1999.
İbnü’l‐Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l‐Ferec Abdurrahmân, Nüzhetu’l‐a’yuni’n‐nevâzır fî ilmi’l‐vücûh ve’n‐nezâir, thk.: Muhammed Abdulkerîm Kâzım er‐Râdî, Mü‐ essesetu’r‐Risâle, 3. bs., Beyrût 1407/1987.
, Zâdu’l‐mesîr fî ilmi’t‐tefsîr, el‐Mektebetu’l‐İslâmî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût‐Lübnân 1423/2002.
İsfahânî, Ebu’l‐Kâsım el‐Huseyn b. Muhammed er‐Râğıb, el‐Müfredât fî garîbi’l‐ Kur’ân, Mektebetü Nazâr Mustafâ el‐Bâz, yy., ts.
İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev.: Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Nşr., İstanbul ts.
İzz b. Abdisselâm, İzzuddîn Abdulazîz b. Abdisselâm es‐Sülemî ed‐Dimeşkî eş‐ Şâfiî, Tefsîru’l‐İzz b. Abdisselâm: Tefsîru’l‐Kur’ân, thk.: Abdullâh b. İbrâhîm el‐Vehbî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût 1416/1996.
Karâvî, Süleymân b. Sâlih, el‐Vücûh ve’n‐nezâir fi’l‐Kur’âni’l‐Kerîm, Mektebetü’r‐ Rüşd li’n‐Neşr ve’t‐Tevzî’, 1. bs., Riyâd 1410/1990.
Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn, Tefsîru’l‐Kâsımî: Mehâsinu’t‐te’vîl, thk.: Mu‐ hammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, 1. bs., yy., 1377/1957.
Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib, el‐Umde fî garîbi’l‐Kur’ân, şrh.: Yûsuf Abdurrahmân el‐Mar’aşlî, Müessesetü’r‐Risâle, 1. bs., Beyrût 1401/1981.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el‐Câmî’ li ahkâmi’l‐ Kur’ân, thk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et‐Türkî, Müessesetü’r‐Risâle, 1. bs., Beyrut‐Lübnân 1427/2006.
Mâverdî, Ebu’l‐Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el‐Basrî, Tefsîru’l‐Mâverdî: en‐ Nüket ve’l‐‘uyûn, thk.: es‐Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Dâru’l‐ Kütübi’l‐İlmiyye, Beyrût‐Lübnân ts.
Mukâtil b. Süleymân el‐Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, thk.: Ahmed Ferîd, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, 1. bs., Lübnân‐Beyrût 1424/2003.
Müslim, Ebu’l‐Hüseyin Müslim b. el‐Haccâc el‐Kuşeyrî en‐Neysâbûrî, el‐Câmiu’s‐ sahîh, Kâhire 1407/1987.
Nehhâs, Ebû Ca’fer, Me’âni’l‐Kur’âni’l‐Kerîm, thk.: Muhammed Ali es‐Sâbûnî, Merkezu İhyâi’t‐Turâsi’l‐İslâmî, 1. bs., Mekke 1409/1998.
Nesefî, Ebu’l‐Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t‐tenzîl ve hakâi‐ ku’t‐te’vîl, thk.: Yusuf Ali Bedevî, Dâru’l‐Kelimu’t‐Tayyib, 1. bs., Beyrût 1419/1998.
Neysâbûrî, Ebû Abdurrahmân İsmâîl b. Ahmed ed‐Darîr el‐Hîrî, Vücûhu’l‐ Kur’âni’l‐azîm, thk.: Fâtıma Yûsuf el‐Hıyamî, Dâru’s‐Sakâ li’t‐Tıbâ’a ve’n‐ Neşr ve’t‐Tevzî’, 1. bs., Dımeşk 1996.
Okuyan, Mehmet, Kur’ân’da Vücûh ve Nezâir: Çok Anlamlı Kavramlar, Kelimeler ve Edatlar, Etüt Yay., Samsun 2001.
Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahru’d‐Dîn, Tefsîru’l‐Fahru’r‐Râzî: et‐ Tefsîru’l‐kebîr, mefâtîhu’l‐gayb, Dâru’l‐Fikr, 1. bs., Lübnan‐Beyrût 1401/1981.
Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s‐sıhâh, Mektebetü Lübnân, Beyrût 1986.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el‐Keşf ve’l‐beyân, thk.: Mu‐ hammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐‘Arabî, 1. bs., Beyrût‐Lübnân 1422/2002.
Se’âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd, Cevâhiru’l‐hisân fî tefsîri’l‐Kur’ân, thk.: Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdul‐ mevcûd, Dâru İhyâi’t‐Turâsi’l‐Arabî, 1.bs., Beyrût‐Lübnân 1418/1997.
Semerkandî, Ebu’l‐Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîru’s‐ Semerkandî: Bahru’l‐ulûm, thk.: Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, 1. bs., Beyrût‐Lübnân 1413/1993.
Suyûtî, Celâluddîn, ed‐Dürrü’l‐mensûr fi’t‐tefsîr bi’l‐me’sûr, thk.: Abdullâh b. Ab‐ dulmuhsin et‐Türkî, Merkezu Hicr li’l‐Buhûs ve’d‐Dirâsâti’l‐Arabiyye ve’l‐ İslâmiyye, 1. bs., Kâhire 1424/2003.
, el‐Itkân fî ulûmi’l‐Kur’ân, thk.: Şuayb el‐Arnaûd, Müessesetü’r‐Risâle, 1. bs., Beyrût‐Lübnân 1429/2007.
Süddî, Ebû Muhammed İsmâîl b. Abdirrahmân el‐Kebîr, Tefsîru’s‐Süddî el‐Kebîr, nşr.: Muhammed Atâ Yûsuf, Dâru’l‐Vefâ li’t‐Tıbâ’ati ve’n‐Neşr ve’t‐Tevzî’, 1. bs., yy., 1414/1993.
Şirbinî, Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s‐sirâci’l‐münîr, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, Beyrût ts.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevde, es‐Sünen, İstanbul 1412/1992. Tuncî, Muhammed, el‐Mu’cemu’l‐mufassal fî tefsîri garîbi’l‐Kur’âni’l‐Kerîm, Dâru’l‐ Kütübi’l‐İlmiyye, 1. bs., yy., 1424/2003.
Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el‐Huseynî, Tâcu’l‐arûs min cevâhiri’l‐kâmûs, thk.: Abdul’alîm et‐Tahâvî, Matbaatu Hukûmeti’l‐Kuveyt, 1400/1980.
Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es‐Sirrî, Me’âni’l‐Kur’ân ve i’râbuh, thk.: Abdulcelîl Abduh Şilbî, Âlimuʹl‐Kütüb, 1. bs., Beyrût 1408/1998.
Zemahşerî, Ebu’l‐Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, Esâsu’l‐belâğa, thk.: Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s‐Sûd, Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, 1. bs., Bey‐ rut‐Lübnân 1419/1998.
, el‐Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidı’t‐tenzîl ve ‘uyûni’l‐ekâvîl fî vucûhi’t‐te’vîl, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz, Mektebetu’l‐ Abîkân, 1. bs., Riyâd 1418/1998.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh, el‐Burhân fî ulûmi’l‐Kur’ân, thk.: Muhammed Ebu’l‐Fadl İbrâhîm, Dâru’t‐Turâs, Kâhire ts.