KARA VÂİZ VE MEVLÎD'İ

Kelime olarak doğum, doğum yeri ve doğum vakti anlamlarına gelen "mevlid", edebiyatımızda Hz. Peygamber'in, başta doğumu olmak üzere hayatının bazı dönemlerini övgüyle anlatan bir türdür. Yazılan ilk Türkçe mevlidler arasında ismi zikredilen Süleyman Çelebi'nin Vesîletü'n-Necât isimli eseri, herkes tara-fından çok beğenilmiş ve kendisinden sonra yazılan mevlidlere ilham kaynağı olmuştur. Mevlidin müstakil bir tür olarak ortaya çıkmasının ardından çok sayıda mevlid kaleme alınmıştır. Bunlardan bir tanesi de bu araştırmanın ko-nusu olan Kara Vâiz'in Mevlid'idir. Kara Vâiz, büyük ihtimalle 15.-16. yüzyıl-larda yaşamış olan ve mevlid şairi olduğu bilinen, "Vâiz" mahlaslı Molla Arab'dır. Giriş ve üç bölümden oluşan bu makalenin ilk bölümünde, ele aldı-ğımız mevlidin kuvvetle muhtemel şairi olan Molla Arab'ın hayatı ve eserleri-ne, ikinci bölümünde Mevlid'in şekil bakımından incelenmesine ve son bölü-münde ise bu eserin muhteva bakımından değerlendirilmesine yer verilmiştir.

Qara Waiz and His Mawlid

"Mawlid" which literally means birth, birth place and birthday is a genre that expresses some phases of our Prophet's life and especially his birth with praise in our literature. Among first written Turkish mawlids, literary work of Sulaiman Chalabi called Wasilat al-Najat was admired so much and became a source of inspration for subsequent mawlids. After appearing as a separate genre, many mawlids have been written. One of them is Mawlid of Qara Waiz which is the subject of this research. Qara Waiz, whose pseudonym is "Preacher", is Mullah Arab who lived probably in the 15th-16th. centuries and known as a poet of mawlid. This article consists of an introduction and three parts. The first part examines life and works of Mullah Arab, who is the highly probable poet of our subject of research "mawlid", the second part analyzes Mawlid in terms of form and the last part concludes with an evalua-tion of content of this work.

PDF

___

el-Aclûnî, Şeyh İsmâil B. Muhammed, Keşfü'l-hafâ ve müzîlü'l-ilbâs, 3. Baskı, Kütübü'l-İlmiyye, Beyrut 1408 (h.), I/1320.
Aksoy, Hasan, "Eski Türk Edebiyatı'nda Mevlidler", Türkiye Araştırmaları Lite- ratür Dergisi (TALİD), İstanbul 2007, c. 5, sayı: 9.
Aksoy, Hasan, "Mevlid (Türk Edebiyatı)", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo- pedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, c. 29.
Aksoy, Hasan, "Türk Edebiyatında Mevlidler", Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, c. 11.
Âşık Çelebi, Meşairü'ş-Şuarâ, haz.: G.M. Meredith Owens, Londra 1971. Âşık Paşa, Garîb-Nâme, Kemal Yavuz (Haz.), Türk Dil Kurumu Yayınları, İstan- bul 2000.
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Ârifîn, Esmâü'l-Müellifîn ve Âsârü'l-Müellifîn, haz.: İbnülemin Mahmud Kemal İnal ve Avni Aktuç, Maarif Basımevi, İs- tanbul 1955, c. 2.
Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstan- bul 1971, c. 1.
el-Cezerî İbnü'l-Esîr, Mecduddîn Ebussaadet El-Mübârek B. Muhammed, Câmiu'l-usûl fî ehâdîsi'r-rusül, tahk.: Albulkadir el-Arnaut, 1. Baskı, Mek- tebetü'l-Halvânî, 1329 (h.), VIII/6369.
Coşan, M. Esad, "İslâmî Türk Edebiyatı'nda Ukkâşe Hikâyesi", Ankara Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1983, c. 26.
Doğru, Rabia, Kara Vâiz'in Mevlid'i (Metin-İnceleme), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kâtip Çelebi, Keşfü'z-Zunûn, çev.: Rüştü Balcı, 9. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınla- rı, İstanbul 2012, c. 4.
Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü'ş-Şuarâ, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayın- ları, Ankara 1989.
Köksal, M. Fatih, Mevlid-Nâme, 1. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Anka- ra 2011.
Kur'ân-ı Kerîm Meali, haz.: Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Baş- kanlığı, 10. Baskı, Ankara 2006.
Mazıoğlu, Hasibe, "Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler", Türkoloji Dergisi, Ankara 1974, VI, sayı: 1.
Mecdi Mehmed Efendi, Hadâiku'ş-Şakâik, haz.: Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayın- ları, İstanbul 1989.
Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul 1995 . Okiç, M. Tayyip, "Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidi'nin Tercemeleri", Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Mecmuası, 1, 1975, ss. 27-35.
Özcan, Tahsin, "Molla Arap", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2005, c. 30.
Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, 9. Baskı, L&M Yayınları, İstan- bul 2002.
Pekolcay, Necla, Mevlid, 5. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.
Sarı, Mevlut, El-Mevârid Arapça-Türkçe Lügat, Bahar Yayınları, İstanbul. Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmânî, çev.: Seyit Ali Kahraman, haz.: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, c. 3.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2005.
Şener, Halil İbrahim ve Yıldız, Âlim, Türk İslâm Edebiyatı, 3. Baskı, Rağbet Ya- yınları, İstanbul 2010.
Tâhirü'l-Mevlevî, Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra, İstanbul: İttifak Matbaası, 1931.
Taşköprülüzâde İsamuddin Ebu'l-Hayr Ahmet Efendi, Eş-şakâiku'n-Nu'mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye, çev.: Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İs- tanbul 2007.
Timurtaş, Faruk, Mevlid, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1980.