HADİS USUL TARİHİNDEKİ YERİ BAĞLAMINDA KÂDÎ İYÂZ'IN (V. 544/1149) EL-İLMA´ İLA MA´RİFETİ USULİ´R-RİVAYE VE TAKYİDİ´S-SEMA´ ADLI ESERİ

İslami ilimlerin her birine hayat veren, o ilmin tarihi gelişiminde önemli rol üstlenen şahsiyetler ve eserler bulunmaktadır. Hadis Usulü'nün gelişiminde önemli karakterlerden birisi olan Endülüslü Kâdî İyâz ve el-İlma' adlı eseri, hem kendisinden önceki hadis usul birikiminin taşıyıcısı olması hem de ken-disinden sonra telif edilen hadis usulü edebiyatına kaynaklık etmesi açısın-dan, kıymetli bir eser olma özelliği taşımaktadır. Bu makalede hadis usul tari-hindeki ve edebiyatındaki yeri bağlamında el-İlma' üzerine odaklanılmış, telif ediliş gayesi, değeri, içeriği, hadis rivayetlerini istihdam metodu, diğer hadis usulü eserleriyle ilişkisi üzerine durularak ana hatlarıyla hadis usul tarihinin önemli bir klasiğine dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Qadi ?Iyad'sd. 544/1149 "al-Ilma' ila ma'rifeti usuli'r-riwaya wa taqyidi's-sama'" in the Context of the History of Hadith Methodology

There are important personalities and monuments in every branches of Islamic sciences which vitalize these areas and play important roles in the development of these sciences. One of these characters who has great impact on the development of Hadith Methodology is, an Andalusian scholar, Qadî ?Iyad and his masterpiece al-?Ilma. This masterwork has great magnitude in terms of its role as a bearer of the scholarly tradition of his predecessors and as a source of later works. In this article we have focused on al-?Ilma in the context of its place in the history and literature of the hadith methodology. Firstly, the importance of this book unearthed, secondly the purpose of its copyright and its content have been discussed. Thirdly the methodology of Qadî ?Iyad's hadith usage in his book and its relationship with the previous methodological sources of hadith science have been dealt. As a conclusion, in this article, the historical and scientifical worth of this classical book on ha-dith methodology is revealed.

PDF

___

Ahmed Naim, Babanzade, Tecrid-i Sarih Mukaddimesi, Ankara: 1984. Akpınar, Cemil, "İcazet", Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2000, XXI/393-400.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
Babanzade Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü´l-arifin esmai´l-müellifin ve asarü´l- musannafin, 1338/1920, trc. Kilisli Rifat Bilge; tashih: İbnü'l-Emin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
Cezairi, Tahir b. Salih b. Ahmed es-Sem´ani Tahir, Tevcihü´n-nazar ila usuli´l-eser, thk. Abdülfettah Ebû Gudde. (I-II), Beyrut: el-Matbaatü´l-İslâmiyye, 1995.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, İstanbul: İFAV, 1997.
, Hadis Usulü, İstanbul: 2006.
, Ana Hatlarıyla Hadis, İstanbul: 1983.
Dârekutni, Ebü´l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, el-İlelü´l-varide fi´l-ehâdîsi´n- nebeviyye, Riyad: Daru Tayyibe, 1985.
Ebü´l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer İbn Kesir, el-Bidâye ve´n-nihaye, Bey- rut: Daru İhyau't-Türasi'l-Arabi, 1988.
Fetteni, Cemaleddin Muhammed Tahir b. Ali el-Hindi, Tezkiretü´l-mevzuat, [y.y., t.y.].
Gómez-Rivas, Camilo, "Qadi ?Iyad (d.544/1149)", içinde: Islamic Legal Thought A Compendium of Muslim Jurists, edited by: Oussama Arabi, David S. Powers and Susan A. Spectorsky, Leiden: Brill, 2013, ss. 323-339.
Hacı Halife Mustafa b. Abdullah Katib Çelebi, Keşfü´z-zünun an esami´l-kütüb ve´l- fünun,1067/1657; tsh. Mehmet Şerefettin Yaltkaya, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.
Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, el-Kifaye fî ilmi´r-rivaye, Medine: Mektebetü'l-ilmiyye, ty.
, Şerefu Ashabi'l-Hadis thk.: Muhammed Said Hatiboğlu, Ankara: Daru İhyau's-Sünneti'n Nebeviyye, t.y.
Iraki, Ebü´l-Fazl Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin, et-Takyid ve´l-izah şerhu mu- kaddimeti İbni´s-Salah, Medine: 1969.
İbn Hacer el-Askalani, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Nüz- hetü'n-Nazar şerhu nuhbetü'l-fiker, yy: 2001.
, Hedyü´s-sari mukaddimetu Fethi´l-bari bi-şerhi Sahihi´l-Buhari, Kahire: 1986.
İbn Ferhûn, Ebü´l-Vefa Burhaneddin İbrâhim b. Ali b. Muhammed, ed-Dibacü´l- müzheb fî ma´rifeti a´yani ulemai´l-mezheb, [y.y.: y.y.]
İbnü´l-Cevzi, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağ- dâdî, Kitâbü´l-mevzuat, Medine: 1966-1968
İbnü´s-Salâh Şehrezûrî, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdir- rahmân b. Mûsâ, Mukaddimetu İbnü's-Salâh fi ulumi'l-hadis, Beyrut: Daru'l- Fikr, 1986.
Kâdî İyâz, Ebü´l-Fazl İyâz b. Musa b. İyâz el-Yahsubi, el-İlmâ´ ilâ ma´rifeti usûli´r- rivâyeti ve takyîdi´s-semâ´, thk.: es-Seyyid Ahmed Sakr, I. Baskı, Kahire: 1970.
Kahraman, "Hüseyin, el-Hatîb el-Bağdâdî ve el-Kifâye'si", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, c.VII, sy.7, s. 471-486.
Kandemir, Yaşar, "Kadî İyâz", DİA, y.2001, c. 24, ss. 116-118.
, "eş-Şifa", DİA, 2010, XXXIX/134-138.
Kassis, Hanna E., "Qadi ?Iyad´s Rebellion against the Almohads in Sabtah (A. H.
542-543/A. D. 1147-1148) New Numismatic Evidence", Journal of the Ameri- can Oriental Society, Vol. 103, No. 3 (Jul.- Sep., 1983), pp. 504-514.
Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca'fer b. İdrîs Hasenî, er-Risâletü'l-müstatrafe (nşr. Muhammed el-Muntasır), Beyrut: Daru'l-Beşairi'l-İslamiyye, 2000.
Köten, Akif, "Kâdî İyâz, Hayatı, Eserleri ve eş-Şifâ'sının Özellikleri", Uludağ Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, c.VII, sy. 7, ss. 269-278.
Müttaki el-Hindi, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân, Kenzü´l-ummâl fî süneni´l-akvâl ve´l-ef´âl, Beyrut: Müessesetü´r-Risâle, 1981.
Râmhürmûzî, Ebû Muhammed b. Hallad Hasan b. Abdurrahman, el-Muhaddisü'l- fasıl beyne'r-ravi ve'l-vai, thk: Muhammed Accac Hatib, Beyrut: Daru'l-Fikr, 1404.
Sönmez, Mehmet Ali "İbnu's-Salâh'ın Mukaddime'sinden Önce Hadis Usûlü Alanındaki Çalışmalar", Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, sayı: 1, s. 51-60.
Subhi es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, trc. M. Yaşar Kandemir, Ankara: 1981.
Suyuti, Ebü´l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tedribu´r-Ravî, thk. Ab- dulvehhab Abdullatif, Medine: 1972.
Tahhan, Mahmut, Yeni Hadis Usulü, çev. Cemal Ağırman, İstanbul: Rağbet Yayın- ları, 2013.
Türâbî, Beşîr Ali Hamed, el-Kadi Iyaz ve cuhuduhu fi ilmi'l-hadis, Beyrut: Daru İbn Hazm,1418/1998.
Zerkeşi, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah, en- Nüket ala mukaddimeti İbni's-Salâh, thk. Zeynelabidin b. Muhammed Bela Feric Riyad: Edvaü's-Selef, 1998.