A New Excavation in Western Anatolia: Kadıkalesi (Ancient Anaia) (A Preliminary Report for Prehistoric Results 2001-2005)

Aydın'ın Kuşadası İlçesi'nin yaklaşık 8 km güneyinde yer alan Kadikalesi Bizans kalesi bir höyük üzerine kurulmuştur. Söz konusu arazi, hem Samos (Sisam) Boğazı' nı denetleyen konumu, hem de Söke Yaylaköy civarındaki tarımsal potansiyeli ya da iç kesimlerdeki ticaret mallarını denize aktarabilecek, dışarıdan gelecek ürün ve malları alabilecek limanıyla oldukça önemli bir konumdaydı. Bu sebeple, Kadikalesi çok geniş bir zaman diliminde değişik halk kitleleri tarafından yerleşime sahne olmuştur. Höyüğün ve üzerindeki yerleşimin antik çağda Anaia adıyla anılan kentin hem kendisi hem de limanını mı, yoksa sadece liman kesimi mi olduğu konusu henüz tam olarak açıklığa kavuşmasa da kalenin güneybatısında, kıyıdan 150 m. açıkta deniz içerisindeki liman kalıntıları en azından liman kısmının burada yer aldığı kesin olarak söylememize olanak sağlamaktadır. Kadikalesi'nde yüzeyde yapılan araştırmalarda Bizans dönemi öncesine ait mimari parçalara rastlamak pek mümkün değildir. Hellenistik-Roma dönemine ait birkaç blok Bizanslılar tarafından devşirme malzeme olarak değerlendirilen eserlerdir. Buna karşın dikkatli bir yüzey taramasında arazide Erken Tunç Çağı'run I. evresine kadar inen değişik dönemlere ait seramik parçalarına ulaşmak mümkündür. Gerek bu yüzey araştırmalarında gerekse 2001, 2002, 2003, özellikle 2004 ve 2005 yılı kazılarında ele geçen buluntular, sırf konumu açısından değil, buluntular açısından da oldukça önemli bir prehistorik-protohistorik yerleşimle karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Tabaka buluntusu olmamakla birlikte N4 plankare-sinde, Bizans duvarları arasında ele geçen Hitit üslubundaki tunç erkek heykelciği, M5 plankaresinde Bizans dolgusunda ele geçen akbaba-kartal başlı, kanatlı, insan gövdeli tunç heykelcik (hançer başı?) ve son olarak kalenin giriş kapısı yakınlarında D 16 1 plankaresinde ele geçen Miken tarzındaki figürün son derece önemli eserlerdir. Kadıkalesi'nde 2004 ve 2005 yılı sezonunda yürütülen kazılarda ise ilk defa II. binyıl ve III. binyıl tabakalarına ulaşılmıştır. Buna göre Kadıkalesi'nde beş ana tabaka saptanmıştır (Kadıkalesi I-V). Bu tabakalar içerisinde en dikkat çekici olan Geç Tunç Çağı'nın özellikle son dönemlerine ait olup, Ege Arkeolojisinde LH IIIC olarak adlandırılan dönemin Miken ithal ve taklit yerli seramiklerden oluşmaktadır. Henüz, çok yeni bir kazı olmasına ve höyük tabakalarının iki sezondur kazılmasına karşın ele geçen buluntuların yoğunluğu ve niteliği, Kadıkalesi'nin Batı Anadolu'nun özellikle tarihi coğrafya kapsamında sorunlar içermekte olan II. bin-yılın ikinci yarısının yani Geç Tunç Çağı'nın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunacağı şüphesizdir. Bilim adamlarının genellikle fikir birliğine vardıkları eşleştirme şekliyle Ephesos (=Apasas) (=Selçuk-Ayasuluk) ile Miletos (=Millawanda) arasındaki kesimde ve Samos'un (Sisam) doğusundaki alanda kazısı yapılmakta olan tek M.Ö. II. binyıl yerleşimi olduğu unutulmamalıdır.

Batı Anadolu'da Yeni Bir Kazı: Kadıkalesi (Antik Anaia)

Kadikalesi Byzantium castle, located approximately 8 km. south of Kuşadası in Aydın in Western Anatolia, is essentially constructed on a prehistoric-protohis-toric mound. This territory had a highly significant location in terms of its position controlling the Samos (Sisam) Channel, its agricultural potential around Söke Yaylaköy, and its ports big enough both to transfer the goods from the hinterland (Söke Plain) to the sea and to receive the delivered products and goods. For this reason, Kadikalesi had been inhabited by various people for a long period of time. It has not yet been brought to light whether the mound and the settlement on it included only the port, or both the port and the city, which was called "Anaia" in the ancient Greek times. However, the submerged remains of the port within 150 meters of the south-west of the mound provide us with sufficient clues to affirm that at least the port was situated in this region. Today it is not quite possible to encounter architectural remains from the Byzantine period around Kadikalesi Mound. The few pieces discovered from Hellenistic and Roman times were used as building material. However, a careful surface research can detect pottery pieces belonging to different periods dating back to the first phase of Early Bronze Age. The findings obtained in these surface researches and the excavations carried out in 2001, 2002, 2002, 2003, but especially 2004 and 2005 reveal the existence of a prehistoric-protohistoric settlement, which is highly significant in terms of both its location and the findings. Despite the absence of stratified findings, considerable pieces have been uncovered, such as the bronze male figurine in Hittite style found inside the Byzantine walls, the winged bronze figurine with a vulture-eagle head, human body and winged unearthed in the Byzantine fill in grid sguare M5 inside the fortress, and finally the female figurine in Mycenaean style obtained in grid square D 16 1 near the entrance gate of the castle. In the excavations carried out in 2004 and 2005 in Kadikalesi, layers dating back to the Late Bronze Age, Middle Bronze Age and also to the Early Bronze Age I-II-III have been reached for the first time. Five main building levels are assigned at Kadikalesi (Kadikalesi I-V). The findings, which can be dated to Late Bronze Age, consist of imported and local Mycenaean pottery belonging especially to the late periods of Late Bronze Age also named as LH IIIC in Aegean terminology. Although the excavation is new and the prehistoric-protohistoric settlements of the mound have been unearthed recently, the significant amount and quality of the findings obtained will definitely contribute to the better understanding of the Late Bronze Age in Kadikalesi, including problems regarding especially the historical geography and archaeology of Western Anatolia. It should also be considered that it is the only settlement dating back to the second millenium B.C. to be excavated east of Samos (Sisam) and in the region between Ephesus-(=Apasas) (=Ayasuluk-Selçuk) and Miletos (=Millawanda) (=Balat).

___

Akdeniz 2004 Akdeniz, E., "Kuşadası Kadıkalesi Kazısında Bulunan Bir Hitit Heykelciği", OLBAIX, 21-57.

van Andel - Runnels 1988 van Andel, T. H. - C. N. Runnels, "An Essay on the Emergency of Civilization in the Aegean World", Antiquity 62, 234-247.

Atakan 1991 Atakan, N., "Müzemiz Koleksiyonlarında Bulunan Kıbrıs Tunç Çağı İnsan Heykelcikleri", İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 12, İstanbul, 168-183.

Benzi 1992 Benzi, M., Rodi e La Civilta Micenea, Vol. I-II, Roma.

Blegen - Caskey - Rawson - Sperling 1950 Blegen, C. - J.L.Caskey - M.Rawson-J.Sperling, Troy Vol. I, General Introduction, The First and Second Settlements, Princeton.

Blegen - Rawson - Sperling 1951 Blegen, C. - M. Rawson - J. Sperling, Troy, Vol. II, The Third, Fourth and Fifth Settlements, Princeton.

Blegen - Caskey - Rawson 1953 Blegen, C.W. - J. L. Caskey - M. Rawson, Troy III: The sixth Settlement, Princeton.

Bloedow 1988 Bloedow, E. E, "The Trojan war and Late Helladic IIIC", Praehis-torische Zeitschrift 63, 23-52.

Cherry 1981 Cherry, J. F., "Pattern and Process in the Earliest Colonization of the Mediterranean Islands", PPS 47, 41-68.

Dickinson 1996 Dickinson, O., The Aegean Bronze Age, Bristol, 1996.

Doğer 2001 Doğer, E., "İlkçağ'da İzmir'in Stratejik Konumu", 21. Yüzyıl Eşiğinde İzmir Uluslararası Sempozyum, (9-10 Ekim 2000), İzmir, 16-27.

Doğer 2002 Doğer, E., "İzmir Büyük Şehir Belediyesi Sınırları İçindeki Eski Eserler ve Anıtlar Üzerine Birkaç Söz", İzmir Kent Kültürü Dergisi, Sayı 5, 65-69.

Efe 2001 Efe, T., The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı, A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia, İstanbul.

Erkanal-Erkanal 1983 Erkanal, A. - H. Erkanal, "Vorbericht über die Grabungen 1979 im Prahistorischen Klazomenai/Limantepe", Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 163-183.

Eslick 2004 Eslick, C, Elmalı Karataş II, The Early Bronze Age Village of Karataş, Bryn Mawr.

Foss 1979 Foss, C, Ephesus after Antiquity: A late Antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge.

French 1971 French, E.,"The Development of Mycenaean Terracotta Figurines", BSA 66, 101-187.

French 1981 French, E., "Mycenaean Figures and Figurines, Their Typology and Function", Sanctiaries and Cults in the Aegean Bronze Age (Ed. R. Ragg - N. Marinatos); 173-178.

French 1985 French, ?, "The Figures and Figurines", The Archaeology of Cult, the Sanctuary at Phylakopi, The Archaeology of Cult, (Ed. C. Renfrew). BSA suppl. 18, 209-280.

Furumark 1941 Furumark, A., The Chronology of Mycenaean Pottery, Stockholm.

Furumark 1972 Furumark, A., The Mycenaean Pottery, Analysis and Classification, Stockholm.

Goldman 1940 Goldman, H., "Excavationa at Gözlükule, Tarsus, 1938", AJA44/1, 60-86.

Greaves 2003 Greaves, A. M., Miletos, Bir Tarih, (Trans. H.Ç.Öztürk) İstanbul.

Günel 1998a Günel, S., "Liman Tepe'de Ele Geçen Bir Myken Figürün Parçası", Belleten LXII/233, 25-31.

Günel 1998b Günel, S., "Eine Mykenische Figurine aus Liman Tepe", IstMitt 48, 445-449.

Günel 1999 Günel, S., Panaztepe II, M.Ö. 2. Bine Tarihlendirilen Panaztepe Seramiğinin Batı Anadolu ve Ege Arkeoloj isindeki Yeri ve Önemi, Ankara.

Haag 1981 Hagg, R., "The House Sanctuary at Asine Revisited", Sanctuaries and Cults in the Aegean Bronze Age (Ed. R. Hagg, N. Marinatos); 91-94.

Holmberg 1982 Holmberg, A., Mycenaean Chamber Tomb near Berbati in Argolis, Humaniora 21, Göteborg.

Immerwahr 1971 Immerwahr, A. S., The Athenian Agora Volume XIII, The Neolithic and Bronze Ages, Princeton-New Jersey.

Joukowsky 1986a Joukowsky, M., Prehistoric Aphrodisias I, An Account of the Excavations and Artifact Studies, Louvain-La Neuve.

Joukowsky 1986b Joukowsky, M., Prehistoric Aphrodisias II, An Account of the Excavations and Artifact Studies, Louvain-La Neuve.

Kiepert 1891 Kiepert, H., Spezialkarte von westlischen Kleinasien, 1:250 000, Berlin.

Knapp 1985 Knapp, A. B., "Production and Exchange in the Aegean and Eastern Mediterranean: an Overview", Prehistoric Production and Exchange: The Aegean and the Eastern Mediterranean (ed. A. B. Knapp -T. Stech); 1-11.

Klian 1988 Klian, K., "Mycenaeans up to Date", Problems in Greek Prehistory (Ed. E. B. French - K. A. Wardle); 115-154.

Lloyd - Mellaart 1962 Lloyd, S. - J. Mellaart, Beycesultan Vol. L, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels, London, 1962.

Lloyd -Mellaart 1965 Lloyd, S. - J. Mellaart, Beycesultan Vol. II, Middle Bronze Age Architecture and Pottery, London.

Marchese 1976 Marchese, R. T., "Report on the Acropolis Excavations at Aphrodi-sias: 1971-1973", AJA 80, 393-412.

Mee C. 1986 Mee, C, "A Mycenaean Thalassocracy in the Eastern Aegean?", Problems in Greek Prehistory, (Ed. French E. B. - K. E. Wardle), 301-306.

Mellaart - Murray 1995. Mellaart, J. - A. Murray, Beycesultan Vol III Part II, Late Bronze Age and Phtygian Pottery, Ankara, 1995.

Mercangöz 2001 Mercangöz, Z., "Kuşadası'nın Kültür Mirasında İki Bizans Kalıntısı; Kurşunlu Manastır ve Kadıkalesi", Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu, (Ed. A. G. Serifoğlu) (23-26 February 2003), Kuşadası; 139-145.

Mercangöz 2002 Mercangöz, Z., "Kuşadası, Kadı Kalesi Kazısı", İzmir Kent Kültürü Dergisi Sayı 5 (February 2002), 272-276.

Mercangöz 2003 Mercangöz, Z., "Kuşadası Kadı Kalesi 2001 Yılı Çalışmaları", 24. Kazı Sonuçlan Toplantısı 2. Volume, 125-138.

Meriç - Mountjöy 2002 Meriç, R. - P. Mountjoy, "Mycenaean Pottery from Bademgediği Tepe (Puranda) in Ionia: A preliminary report", IstMitt 52, 79-98.

Meriç 2003 "Excavations at Bademgediği Tepe (Puranda) 1999:2002: A Preliminary Report", IstMitt 53, 79-98.

Mommsen - Hertel - Mountjoy 2001 Mommsen, H. - D. Hertel - A. P. Mountjoy, "Neutron Activation Analysis of the Pottery from Troy in the Berlin Schliemann Collection", AA, Heft 2, 169-294.

Mountjoy 1986 Mountjoy, P. A., Mycenaean Decorated Pottery, SIMA 73, Göteborg.

Mountjoy 1999a Mountjoy, P. A., Regional Mycenaean Decorated Pottery, Volume I Rahden/Westf.

Mountjoy 1999b Mountjoy, P. A., Regional Mycenaean Decorated Pottery, Volume II, Rahden/Westf.

Müller-Wiener 1961 Müller-Wiener, W., "Mittelalterliche Befestigungen im südlichen Jonien", IstMitt 11, 66-74.

Niemeier 1998 Niemeier, W. D., "The Mycenaeans in Western Anatolia and the Problem of the Origins of the Sea Peoples", Mediterranean Peoples in Transition Honor of Trade Dotham, Israel Exploration Society, (Ed. S. Gitin, A. Mazar, E. Stern), 17-65.

Nilsson 1950 Nilsson, M. P., Minoan-Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion, Lund.

Philippson 1910-1913 Philippson, A., Topographische Karte des westlischen Kleinasien,6 Blatt, 1:300000, Gothe.

Özkan-Erkanal 1999 Özkan, T. - H. Erkanal, Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi, İzmir.

Postgate 1998 Postgate, N., "Between the Plateau and the Sea: Kilisetepe 1994-1997", Ancient Anatolia, fifty Years' Work by the British Institute of Archaeology at Ankara (Ed.R.Matthews), 127-141.

Schmidt 1902 Schmidt, H., Schliemanns Sammlung Trojanischer Altertiimer, Berlin.

Spencer 1995 Spencer, N., 'Early Lesbos between east and west: a 'grey area' of Aegean archaeology', BSA 90, 269-306.

Symington 2001 Symington, D., "Hittits at Kilisetepe", La Cilicie: Espaces et Pou-voirs Locaux (Ed. E. Jean -A. M. Dinçol - S. Durugönül), 167-184.

Taylour 1964 Taylour, W., The Mycenaeans, London, 1964.

Weickert 1960 Weickert, C, "Die Athena -Tempel in Milet 1957", IstMitt 9/10,1 -30.

Wiegand - Schrader 1904 Wiegand, T. - H. Schrader, Priene, Berlin.

Yağcı 2003 Yağcı, R., "The Stratigraphy of Cyprus WS II & Mycenaean Cups in Soli Höyük Excavations", Identifying Changes Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions (Proceedings of the International Workshop İstanbul, Nowember 8-9, 2002), İstanbul, 92-99.