SAĞALTMA OCAKLARININ KİMLİK İNŞASINDA RÜYA

İslamiyet’ten önce Türklerin yaşamında önemli bir konumda bulunan kam/şamanlar, İslamiyet’ten sonra üzerlerinde taşıdıkları vazifeler bakımından bir çözülmeye maruz kalmışlardır. Tarihi süreçte kam/şaman adlarıyla şöhret olmuş bu kişiler tarafından icra edilen pek çok vazife, yeni din ve buna bağlı olarak ortaya çıkan yeni sosyo-kültürel şartların etkisiyle farklı isimlerle anılan kimseler tarafından yapılmaya başlanmıştır. Onların İslamiyet’ten önceki en önemli vazifelerinden biri de hastalıkların tedavisiydi. Bu bağlamda kam/şamanın yerine getirdiği vazifelerden olan tedavi görevini de çeşitli isimlerle anılan halk hekimleri üstlenmiştir. İşte bu halk hekimlerinden biri de ocaklardır. Türk halk hekimliği içerisinde sağaltma ocaklarının önemli bir yeri vardır. Kamlar/şamanlar gibi daha çok dinsel-büyüsel yöntemleri kullanarak bir veya birden çok hastalığı tedavi eden ocaklar, sağaltma güçlerini çeşitli yollardan elde etmişlerdir. Bunlardan biri de rüyadır. Pek çok kültürde ve dinde önemli işlevlere sahip olan rüyalar, Türk kültürü içerisinde kamlığa/şamanlığa giriş ve âşıklığa başlamada olduğu gibi bazı ocakların bu vasfı kazanmaları için de bir başlangıç olmuştur. Ocaklık geleneği içerisinde rüya, kişiye yeni bir kimlik ve kişilik kazandırmış, ona sağaltma vazifesini icra etme görevi bahşedildiğini haber vermiş, ocaklığa yatkın olan bireyin bilinçaltının derinliklerinde gizli olan bu gücü, yeteneği, gün yüzüne çıkarmış, onun bilinçli ya da bilinçsiz bir biçimde elde ettiği tedavi yöntem ve teknikleriyle ilgili birikimi kullanmasına vesile olmuş, ocaklığını pekiştirmiş, tescillemiş, ona bu yeteneğini ve gücünü kullanma konusunda ilahî bir ruhsat vermiş ve bu bağlamda da onun toplum nazarındaki değerini arttırmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Rüya, Türk kültüründe rüya, kam/şaman, halk hekimliği, sağaltma ocakları

DREAM IN IDENTITY CONSTRUCTION OF HEALING CENTRES

Occupying a pivotal position in Turkish life prior to Islam, folk healers or shamans, were subjected to disintegration in their tasks they took over subsequent to conversion to Islam. Many tasks carried out by these folk healers began to be conducted by other individuals dubbed different names as an outcome of the socio-cultural conditions emerging from the newly adopted religion and accordingly. One of their foremost missions was to heal diseases. In this respect, the folk healers given different names overtook the medical missions carried out by these shamans. Healing centres has had a pivotal role within Turkish folk medicine. Healing one or more diseases benefitting heavily from religious-magical powers like shamans, these clinics acquired their healing powers through various means, one of which is dreams. Having significant functions and roles in different religions and cultures, dreams represented an initiation of these centres’ healing authority acquisition as well as being an introduction to shamanism and devotion to god. Dreams in the tradition of folk medicine centres earned individuals an identity, informed him about his entitlement to healing profession, unearthed the innate healing ability he acquired consciously or unconsciously, reinforced and endorsed his healing powers and got his the authority of these capabilities, thereby enhancing his dignity in the eye of the society.

Keywords:

Dreams, dreams in Turkish culture, shaman, folk medicine, healing centres,

PDF

___

ACIPAYAMLI, Orhan (1969). “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXVI (1-2), 1-9.
AÇA, Mehmet (2002). “Şamanlığa Geçişteki Ölüp Dirilme Ritüelinden Türk Destanlarındaki Ölüp Dirilmeye”. Milli Folklor, (54), 75-85.
ADLER, Alfred (2000). Yaşama Sanatı. (Çev.: Kamuran Şipel), 7. Baskı, İstanbul: Say Yayınları.
AYHAN, Aydın (1995). “Balıkesir Halk Hekimliğinde Sağaltma Ocakları ve Usulleri”. III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995), 247-264, Konya: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
BARS, M. Emin (2015). "Türk Kültüründe Rüya ve Battal Gazi Destanı'nda İşlevleri". International Journal of Language Academy, 3 (1), 73-93.
BAŞGÖZ, İlhan (1986). "Türk Halk Hikâyelerinde Düş Motifi Zinciri". 24-38, Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları.
BAYSAL, Nagihan (2014). Gelenek ve Değişim Ekseninde Trabzon Halk Hekimliği Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BORATAV, P. Naili (2003). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: K Kitaplığı.
BUNSUZ, Halil (2015). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Dinî Motifler Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.ÇELEPİ, M. Surur (2010). "Danişmend-nâme'de Rüyaların İşlevleri". Turkish Studies, 5 (1), 263-280.
ÇEVİK, Bülent (2008). Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DEMREN, Özlem (2008). “Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Şamanizm”. Folklor/Edebiyat, 14 (56), 185-210.
DEVELİOĞLU, Ferit (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 13. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
DRURY, Nevill (1989). Şamanizm Şamanlığın Ögeleri. (Çev.: Erkan Şimşek), İstanbul: Okyanus Yayıncılık.
DUVARCI, Ayşe (1990). “Halk Hekimliğinde Ocaklar”. Milli Folklor, (7), 34-38.
ELİADE, Mircea (1999). Şamanizm. (Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
EREN, Metin (2010). "Sembol Dilinin Bir Örneği Olarak Rüyalar: Türk Kültüründe Ölüme Yorulan Rüyalar". Turkish Studies, 5 (4), 1074-1099.
FROMM, Erich (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar. (Çev. Aydın Arıtan ve Kaan H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınevi.
GÜNAY, Umay (1984). "Âşık Edebiyatında Rüya Motifinin Tipleri ve Tahlili". Mehmet Kaplan'a Armağan. 153-173, İstanbul: Dergah Yayınları.
GÜNAY, Umay (1992). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
GÜNDÜZ, Erol (2009). "Divan ve Halk Edebiyatı Sanatçılarına İlham Kaynağı Olan Rüya". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (22), 187-202.
GÜNGÖR, Harun (2002). "Eski Türklerde Din ve Düşünce", Türkler, C. 3, 463-503, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
İMAMOĞLU, Abdulvahit (2010). "Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XII (22), 21-47.
JUNG, C. Gustav (2015). Rüyalar. (Çev.: Aylin Kayapalı), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
KAFESOĞLU, İbrahim (2002). "Eski Türk Dini". Türkler Ansiklopedisi. C. 3, 516-544.
KARAGÖZ, İsmail ve diğerleri (2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
KAYACI, Murat (2018). Tasavvuf Geleneğinde Rüya (Psikolojik Bir Yaklaşım). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KUMARTAŞLIOĞLU, Satı (2012). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Basılmış Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KURUM, Uygar (2008). Düziçi’nde Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KUZUBAŞ, Muhammet (2007). "İlkellere Ait Anlatılarda Rüya Motifi". Turkish Studies. 2 (1), 305-316.
ÖGER, Adem (2010). “Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Turkish Studies, 5 (1), 1231-1246.
ÖNCÜL, Kürşat (2011). Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Halk Hekimliği (Kars-Iğdır). Kars: Kafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları: 2.
ÖZASLAN, Ayşegül (2012). Halk Hekimliğinde Ocaklık Kurumu ve Araban (Gaziantep) İlçesi Örneğinde Kadın Ocaklılar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZER, Çetin (2010). “Jung Psikolojisinde Rüya”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2), 249-269.
ÖZKAN, Tuba (2012). Geleneksel Tıptan Modern Tıbba Ocaklık Kurumu: Ankara İli Çubuk İlçesi Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZTÜRK, Ali (2000). Çağlar İçinde Türk Destanları. İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
SEYİDOĞLU, Bilge (2005). Erzurum Efsaneleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
TEK, Recep (2018). Kayseri Yöresi Sağaltma Ocakları. Konya: Kömen Yayınları.
TEMİZSOYLU, Aydın (2012). Ankara’da Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
UYAR, Akın (2013). Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÜÇER, Müjgan (1973). “Ocaklar”. Sivas Folkloru. (9), 3-4.